Ο αθλητισμός στην ΕΣΣΔ – Υπήρξε (και θα υπάρξει ξανά) κι αυτός ο Αθλητισμός!

Κυβέρνηση, UEFA και μεγαλομέτοχοι των ΠΑΕ «στριμώχτηκαν» χτες στο κάδρο για μια φωτογραφία στο Μέγαρο Μαξίμου, με τίτλο «Οι εξυγιαντές του ποδοσφαίρου». Είναι να γελάει και να κλαίει κανείς με την προσπάθεια να παρουσιαστούν ως τέτοιοι αυτοί που ευθύνονται για το σημερινό χάλι στο ποδόσφαιρο και γενικά στον αθλητισμό, στο έδαφος της εμπορευματοποίησης και της επιχειρηματικής δράσης, κάτω από τις φτερούγες του κράτους αλλά και των εγχώριων, ευρωπαϊκών και διεθνών Ομοσπονδιών. Αυτών δηλαδή που λειτουργούν ως θεματοφύλακες αλλά και ως «διαιτητές» των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων τα οποία αναπτύσσονται μέσα και γύρω από το ποδόσφαιρο.

Μέσα εκεί βρίσκουν «καταφύγιο» και οι οπαδικοί στρατοί, στην υπηρεσία του μεγαλομετόχου, του χορηγού, του επενδυτή, σε βάρος της αγάπης για την ομάδα και το άθλημα που έχει και εκδηλώνει η συντριπτική πλειοψηφία των φιλάθλων. Αυτοί δηλαδή που τους ακούς συχνά να λένε αηδιασμένοι ότι «δεν ξαναπάω στο γήπεδο», πόσο μάλλον με τα παιδιά τους.

Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι και ο ένοχος για τη σημερινή κατάντια του αθλητισμού σε όλες τις εκφάνσεις του είναι η εμπορευματοποίηση, τα οικονομικά και άλλα συμφέροντα που αναμετρούνται μέσα και έξω από τα στάδια. Είναι το ίδιο το σύστημα του κέρδους, που θυσιάζει την ανάγκη του λαού για μαζικό αθλητισμό, την ολόπλευρη στήριξη των αθλητών από το κράτος. Αυτών που όλοι χαιρόμαστε για τις επιτυχίες τους, ξέροντας ότι από πίσω κρύβονται τεράστιες δυσκολίες και εμπόδια που βάζουν η κρατική υποχρηματοδότηση, η έλλειψη υποδομών, η απληρωσιά αθλητών και προπονητών, η απουσία χορηγών στα «μη εμπορικά» αθλήματα. Και επειδή η μόνιμη επωδός πολλών από όσους ευθύνονται για αυτήν την αθλιότητα είναι «και τι να κάνουμε, αυτά έχει ο αθλητισμός», την απάντηση τη δίνουν οι χώρες όπου έγινε η πρώτη απόπειρα οικοδόμησης του σοσιαλισμού, κυρίως η ΕΣΣΔ. Εκεί όπου παρά τις δυσκολίες και τις αδυναμίες, ο μαζικός λαϊκός αθλητισμός είχε κυρίαρχη θέση στο σοσιαλιστικό κράτος, με κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες και όχι το κέρδος, προσφέροντας μεγάλες κατακτήσεις και τεράστια διεθνή αναγνώριση. Παρακάτω σταχυολογούμε ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία από παλιότερο αφιέρωμα του «Ριζοσπάστη».

Ο αθλητισμός στην ΕΣΣΔ δεν ήταν επαγγελματικός. Κανένας διάσημος αθλητής ή πρωταθλητής, καμία ομάδα δεν είχε τον τίτλο του επαγγελματία. «Ο αθλητισμός στην ΕΣΣΔ είναι μέσο εκπαίδευσης, μια πηγή υγείας, και όχι πλουτισμού και κέρδους. Για τους Σοβιετικούς αθλητές ο αθλητισμός είναι μια αγαπημένη απασχόληση, στην οποία αφιερώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους»¹. Ο αθλητής, ο πρωταθλητής στην ΕΣΣΔ δεν αγωνιούσε για την επαγγελματική του αποκατάσταση ή για την επιβίωσή του. Ολοι τους είχαν ή θα είχαν, με την ενηλικίωσή τους ή την ολοκλήρωση των σπουδών τους, ένα κύριο επάγγελμα από το οποίο θα ζούσαν. Διαβάζουμε χαρακτηριστικά: «Ο αθλητής βαρών Αρκάντι Βορόμπιεφ είναι διδάκτορας Ιατρικής, καθηγητής. Η ιππεύτρια Ελενα Πετούσκοβα απόφοιτος Βιολογίας, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Μόσχας. Ο πυγμάχος Γκουενάντι Τσάτκοφ απόφοιτος Νομικής, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ. Οι ποδοσφαιριστές Βικτόρ Πονεντέλνικ και Βλαντιμίρ Μασλατσένκο, καθώς και ο παλαιστής Αλεξάντρ Ιβανίτσκι, έγιναν διάσημοι αθλητικοί σχολιαστές»².

Πώς κατάφερναν όμως οι αθλητές να δουλεύουν, να σπουδάζουν και ταυτόχρονα να προπονούνται και να παίρνουν μέρος στους αγώνες; Πέρα από το γεγονός ότι ένας αθλητής έπαιρνε δωρεάν τον αθλητικό εξοπλισμό του, «οι Σοβιετικοί αθλητές έχουν τη δυνατότητα, κάτω από την επίβλεψη προπονητών, να επιδίδονται στον αθλητισμό και να προπονούνται δωρεάν. Ο μισθός τους πληρώνεται καθ’ όλο το διάστημα εντατικής προπόνησης ή συμμετοχής σε αθλητικές συναντήσεις, καθώς επίσης τα έξοδα του ταξιδιού τους, τόσο αν πρόκειται να πάρουν μέρος σε αγώνες στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό»³.

Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός χρηματοδοτούνταν αποκλειστικά από τους προϋπολογισμούς του κράτους και των συνδικάτων, από τα κονδύλια των συνεταιρισμών και από τα ειδικά έσοδα των αθλητικών οργανώσεων και των αθλητικών παραστάσεων. «Στη σοβιετική κοινωνία δεν υπάρχουν πρόσωπα ή οργανώσεις που μπορούν να επωφεληθούν από τον αθλητισμό και να αποκομίσουν κέρδη. Οι αθλητές δεν πληρώνονται εδώ για τις επιδόσεις τους. Στη Σοβιετική Ενωση ο αθλητισμός δεν προσκομίζει κέρδη»⁴.

Η ανάπτυξη και η μαζικοποίηση του αθλητισμού αφορούσαν όλα τα σπορ, χωρίς να γίνεται καμία διάκριση ανάμεσα σε ακριβά, απροσπέλαστα για την πλειοψηφία των εργαζομένων αθλήματα και σε αθλήματα φτηνά ή «λαϊκά». Από τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας οι κρατικές και αθλητικές οργανώσεις, με την ενεργό συμμετοχή των συνδικάτων και της Κομσομόλ, πραγματοποιούν ένα πρόγραμμα μαζικής ανάπτυξης του αθλητισμού σε όλες τις περιοχές της χώρας. Ηδη από τη δεκαετία του 1920 διεξάγονταν παντού αγώνες στίβου, πεντάθλου, ποδηλατοδρομίας, σκι και άλλων ομαδικών αθλημάτων.

Το 1954 δημιουργήθηκε η Επιτροπή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Υπουργικού Συμβουλίου της Ενωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, που εξασκούσε τη γενική διεύθυνση του αθλητικού κινήματος και τον συντονισμό των αθλητικών ενώσεων κατά τομείς. «Οι Σοβιετικοί αθλητές και τα κρατικά ιδρύματα έχουν ένα δύσκολο αλλά και ευγενικό καθήκον: Με τα λαμβανόμενα μέτρα να κερδίσουν όσο το δυνατόν πιο πολλούς κύκλους των πολιτών όλων των ηλικιών, για να επιδοθούν σε μια τακτική αθλητική εξάσκηση»⁵.

Οι σταθερές βάσεις για την ανάπτυξη ενός πλατιού αθλητικού κινήματος ήταν οι αθλητικές λέσχες, που σχηματίζονταν στο εργοστάσιο, στο γήπεδο, στο γραφείο, στο εκπαιδευτικό ίδρυμα, στον αγροτικό συνεταιρισμό, στο κρατικό αγρόκτημα. Στις επιχειρήσεις, στις υπηρεσίες και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα οργανώνονταν γυμναστικές ασκήσεις και μεσολαβούσαν αθλητικά διαλείμματα, που υπολογίζονταν ως τμήματα του εργάσιμου χρόνου. Μέλος μιας λέσχης μπορούσε να γίνει οποιοσδήποτε, με μια συμβολική ετήσια συνδρομή.

Σύμφωνα με στοιχεία της Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας, το 1976 λειτουργούσαν 5.400 παιδικές και εφηβικές αθλητικές σχολές (πάνω από 1,8 εκατ. άτομα) και περίπου 100 ανώτατες σχολές αθλητισμού (35.000 περίπου άτομα). Συνολικά, το 1976 στους συλλόγους φυσικής αγωγής, στις αθλητικές λέσχες και σχολές φοίτησαν 50,1 εκατ. άτομα, και στις αθλητικοτεχνικές λέσχες και τα παραρτήματά τους πάνω από 19 εκατ. άτομα. Σε 138.000 επιχειρήσεις, υπηρεσίες και εκπαιδευτικά ιδρύματα είχε καθιερωθεί η γυμναστική κατά τη διάρκεια του ωραρίου εργασίας (πάνω από 28 εκατ. άτομα).

Σε ό,τι αφορά τις αθλητικές υποδομές, το 1976 στην ΕΣΣΔ υπήρχαν πάνω από 3.200 στάδια και 61.000 αθλητικές αίθουσες (γυμναστήρια). Πάνω από 1.200 κολυμβητήρια, 446.000 αθλητικά γήπεδα, 98.000 γήπεδα ποδοσφαίρου, 60 αυτοκινητοδρόμια, πάνω από 19.000 σκοπευτήρια, 6.600 βάσεις για σκι, 1.300 στάδια για παγοδρομίες κ.ά.

Την ίδια περίοδο, στον αθλητισμό εργάζονταν μόνιμα περίπου 300.000 άτομα και απ’ αυτά περίπου το 70% είχαν αποφοιτήσει από ανώτατες και μεσαίες Σχολές Φυσικής Αγωγής. 5,8 εκατ. τεχνικοί και προπονητές και 4,2 εκατ. διαιτητές πρόσφεραν τη δουλειά τους εθελοντικά, ως κοινωνική υπηρεσία. 24 ανώτατες Σχολές Σωματικής Αγωγής, 84 Πανεπιστημιακές Σχολές για σωματική διαπαιδαγώγηση στις Ανώτατες Παιδαγωγικές Σχολές, 25 Μέσες Σχολές Αθλητισμού και 10 Σχολές Προπονητών ασχολούνταν με την επιμόρφωση προπονητών και δασκάλων της Γυμναστικής. Κάθε χρόνο αποφοιτούσαν πάνω από 15.000 γυμναστές με ανώτατη και 10.000 με μεσαία κατάρτιση⁶.

Την ίδια εποχή εκδίδονταν πάνω από 30 αθλητικές εφημερίδες και περιοδικά, που το συνολικό τιράζ τους ξεπερνούσε τα 7 εκατ. αντίτυπα. Ο αθλητικός κρατικός εκδοτικός οίκος «Σωματική Αγωγή και Αθλητισμός» και άλλα εκδοτικά ιδρύματα εξέδιδαν κάθε χρόνο πάνω από 700 τίτλους βιβλίων και άλλες εκδόσεις, που το συνολικό τους τιράζ ξεπερνούσε τα 10 εκατ. αντίτυπα. Κάθε χρόνο προβάλλονταν 40 ντοκιμαντέρ με εκλαϊκευτικές επιστημονικές, διδακτικές και καλλιτεχνικές ταινίες για τη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό. Πολλές από αυτές τις ταινίες, μάλιστα, είχαν βραβευτεί και στα διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ. Στο πρόγραμμα της κεντρικής τηλεόρασης, ο συνολικός αριθμός των εκπομπών που έχουν ως θέμα τους τη σωματική αγωγή και τον αθλητισμό έφτανε περίπου τις 900 ώρες τον χρόνο.

Αυτά είναι μερικά από τα επιτεύγματα σε ένα σύστημα όπου η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός αντιλαμβάνονταν από το κράτος ως παράγοντες που συντελούν στην καλλιέργεια δύναμης, ευελιξίας, αντοχής, επιμονής για την επιτυχία ενός σκοπού, αισθήματος συλλογικότητας και αυτοκυριαρχίας. Ως παράγοντες που προωθούν την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τους κανόνες της υγιεινής και συμβάλλουν στην απόκτηση μόνιμων συνηθειών υγιεινής και καθαριότητας. Και ως τέτοιοι αντιμετωπίζονταν, πέρα από κάθε λογική εμπορευματοποιημένου και χρυσοπληρωμένου επαγγελματικού αθλητισμού, όπως συνέβαινε τότε, συμβαίνει και σήμερα σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο.

Παραπομπές:

1. «Γνωριμία με την ΕΣΣΔ, Η σοβιετική νεολαία», «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 53.

2. ό.π., σελ. 54.

3. «ΕΣΣΔ ’77», «Νέα Βιβλία», σελ. 310.

4. ό.π. σελ. 310.

5. ό.π, σελ. 310.

6. Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια.