Σημαντικός ποιητής, μεταφραστής και συγγραφέας, συμμετείχε στους αγώνες της γενιάς του πληρώνοντας το τίμημα σε εξορίες και φυλακές. Η πικρία της ήττας και οι συγκρούσεις με συντρόφους του μετουσιώθηκαν λογοτεχνικά σε μια άρνηση της κομμουνιστικής ιδεολογίας, με αποκορύφωμα το διάσημο μυθιστόρημά του “Το Κιβώτιο”.
Μαζί με τον Κώστα Χατζόπουλο, που αργότερα θα ασπαστεί το βενιζελισμό, θα είναι ουσιαστικά ο εισηγητής του σοσιαλισμού στην ελληνική πεζογραφία.
Ο Λαπαθιώτης ήταν ένας από τους ποιητές της γενιάς του, ο οποίος είχε νιώσει βαθιά μέσα του πως μόνο μέσα σε μια κομμουνιστική κοινωνία η παρακμή δεν έχει θέση και πως μόνο σε μια τέτοια κοινωνία ο άνθρωπος ολοκληρώνεται ως άτομο. Η σχέση του με το εργατικό – λαϊκό κίνημα και το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν ειλικρινής και γνήσια.
Η σπουδαία προσφορά του στα ελληνικά γράμματα αμαυρώθηκε από το λυσσαλέο αντικομμουνισμό του, συχνά με ρατσιστικές εκφάνσεις.
Ονειρεύτηκε να ενώσει τον κόσμο με τα βιβλία και το έργο του, και βρήκε το θάνατο πολεμώντας το φασισμό ως πιλότος στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.
«Η ποίηση δεν ανήκει σ’ αυτούς που τη γράφουν, αλλά σε εκείνους που την έχουν ανάγκη» (Π. Νερούντα) Και την έχουμε τόση ανάγκη σήμερα. Έχουμε ανάγκη να ακουμπήσουμε στις λέξεις των ποιητών, στα ποιητικά εκείνα σύμβολα, μέσα από τα οποία αναγνωρίζουμε καινούρια πάντα μηνύματα, αδέσμευτα και οικουμενικά, αναγκαία και ικανά να «θρέψουν» και τις σημερινές και αυριανές νέες γενιές.
Δεν παραγνωρίζω, βέβαια, το γεγονός ότι σε πολλούς αυτοί οι στίχοι προκαλούν απέχθεια, επειδή αναφέρονται στους νέγρους [negros] και στον λαό. Δεν με πειράζει. Ή καλύτερα: Με χαροποιεί. Κι αυτό σημαίνει ότι τέτοια κοφτερά μυαλά δεν περιλαμβάνονται στη λυρική μου ατζέντα. Εκτός τούτου πρόκειται για καλό κόσμο. Έφτασαν με πολύ κόπο από την κουζίνα στην αριστοκρατία και τρέμουν μόλις αντικρύσουν μια χύτρα. (Ν.Γκ.)
Το Κόμμα σ’ έχει φυλαγμένο κι η φάλαγγα καθώς βαδίζει του Δημοκρατικού Στρατού σφυρίζει ένα σκοπό για Σένα λυπημένο
“Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη”
Ο εστέτ ιδεαλιστής μετατράπηκε σε φλογερό κήρυκα της εαμικής αντίστασης, στην οποία εντάχθηκε ήδη από το 1941.
