Σενσεμαγιά: Η μουσική στην ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν – Αφιέρωμα

Ο Νικολάς Γκιγιέν (10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα), Εθνικός Ποιητής της Κούβας, οξυδερκής δημοσιογράφος και διακεκριμένος πολιτικός ακτιβιστής, τόσο με την προσωπικότητά του όσο και με το έργο του, ξεπέρασε τα όρια της χώρας του. Kαι παρά το ότι καθορίζεται από μια ιδιαίτερη κοινωνική, πολιτική, επαναστατική πραγματικότητα –σημαδεύοντάς την ταυτόχρονα με το ανεξίτηλο ίχνος του– έχει γίνει ένα φωτεινό και διαρκές σημείο αναφοράς στη σύγχρονη ισπανόφωνη (και όχι μόνο) ποίηση.

Η μουσική στην ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν

8 ποιήματα μετά μουσικής

Σιλβέστρε Ρεβουέλτας (1899-1940). Σενσεμαγιά, 1937. Παρτιτούρα από την ηχογράφηση του 1963 με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Διεύθυνση, Λέοναρντ Μπερνστάιν (Πηγή φωτό)

Αφιέρωμα

Μεταφράσεις (πρώτες στα Ελληνικά) – Συνάδουν και με τις μελωδίες
Προλεγόμενα – Σημειώσεις – Μεταφράσεις Κειμένων – Επιμέλεια Πινάκων, Φωτό, Βίντεο
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Ειδικά για την Κατιούσα, Ιούλ.-Αύγ. 2018

Ο αριθμός σε […] παραπέμπει στο Επίμετρο – Οι Δημιουργοί

*

Πρόλογος αντί επιλόγου

Ο Νικολάς Γκιγιέν απαγγέλλοντας τα ποιήματά του σε ένα ψαροχώρι (Πηγή φωτό)

Η μουσικότητα των στίχων του Γκιγιέν, που πηγάζει από τις παραδόσεις της Καραϊβικής και προεκτείνει τους ρυθμούς της, χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς (γνώριμο στους φίλους της Κατιούσα) από την πρώτη του κιόλας συλλογή, Motivos de Son (193o), δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει και το σκληρό, επιβλητικό μουσικό τοπίο της Λατινικής Αμερικής, αλλά και της Ισπανίας.

Τα ποιήματά του, εκτός του ότι αγαπήθηκαν –όπως κι ο ίδιος άλλωστε–, γνώρισαν και γνωρίζουν συνεχείς επανεκδόσεις, μελοποιήθηκαν και μελοποιούνται μέχρι και σήμερα από κλασικούς και λαϊκούς συνθέτες, τραγουδιούνται και εξακολουθούν να εμπνέουν μουσικούς, τραγουδοποιούς, τραγουδιστές.

Απαρχή της μεγάλης και μουσικής πορείας του Γκιγιέν είναι ένα ποίημα – φετίχ, που κρατάει εξέχουσα θέση στην παγκόσμια μουσική σκηνή, χωρίς να αφήσει ανεπηρέαστες και τις άλλες μορφές τέχνης. Πρόκειται για την περίφημη Sensemayá [βλ. κατ. Ρεβουέλτας], από τη συλλογή West Indies Ltd. (Δυτικές Ινδίες ΕΠΕ, 1934).

Η απαγγελία του ποιήματος, αρχές του 1937 από τον ίδιον τον ποιητή, θα αποκαλύψει στον Mεξικανό συνθέτη Σιλβέστρε Ρεβουέλτας ^[1] τη ρυθμική ένταση των στίχων και θα του εμπνεύσει τη δημιουργία μιας εξαιρετικής μουσικής… μετάφρασης: για μικρή ορχήστρα αρχικά (1937) και στη συνέχεια (1938) για μεγάλη ορχήστρα με 27 πνευστά (ξύλινα και χάλκινα), 14 κρουστά και έγχορδα.

Η κομμουνιστική ιδεολογία είναι αυτή που θα φέρει κοντά τους δυο άνδρες στη Μεξικανική πρωτεύουσα, το Γενάρη του 1937, όπου θα εκφράσουν τις ανησυχίες τους, οι οποίες πέραν των άλλων συγκλίνουν στην πολιτική δράση και στον επαναστατικό ακτιβισμό, και θα συνδεθούν με βαθιά φιλία.

Ο Γκιγιέν όντας και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας –λόγω της παράνομης λειτουργίας του έχει μετονομαστεί σε Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα– προσκαλείται από τον Σύνδεσμο Επαναστατών Συγγραφέων και Καλλιτεχνών (Liga de Escritores y Artistas Revolucionarios -LEAR) του Μεξικού.

Η LEAR, με Πρόεδρο της Εκτελεστικής Επιτροπής από το 1936 τον Ρεβουέλτας, ταυτίζεται με τις θέσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας, έχει αφιερωθεί στην υπεράσπιση του συνδικαλισμού και της Σοβιετικής Ένωσης και είναι ανοιχτά ταγμένη ενάντια στον τροτσκισμό, τον ιμπεριαλισμό και το φασισμό.

Ο Γκιγιέν το Γενάρη εκείνου του έτους θα τυπώσει στο Μεξικό τη συλλογή του Τραγούδια για στρατιώτες και son για τουρίστες (Cantos para soldados y sones para turistas) και το Μάιο το συνθετικό του έργο Ισπανία, Ποίημα σε τέσσερεις Αγωνίες και μια Ελπίδα (España, poema en cuatro angustias y una esperanza).

Ο Ρεβουέλτας έχει γράψει ήδη ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το Φόρος Τιμής στον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, αμέσως μετά τη δολοφονία του ποιητή, στις 19 Αυγούστου 1936, και το οποίο είχε κάνει πρεμιέρα στο Palacio de Bellas Artes, στις 14 Νοεμβρίου.

Η αντιφασιστική δράση είναι και ο λόγος για τον οποίον από το Μεξικό, ο ποιητής και ο μουσικοσυνθέτης, μαζί με πολλούς ακόμα γνωστούς διανοούμενους, θα βρεθούν τον Ιούλιο στην Ισπανία, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, στο ΙΙ Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων για την Υπεράσπιση του Πολιτισμού στην Ισπανική Δημοκρατία.

Πολλές μελέτες έχουν γραφεί για τις δυο Σενσεμαγιές, την ποιητική και τη μουσική εκδοχή της. Το κάθε έργο, διατηρώντας την αυτοτέλειά του, λειτουργεί συμπληρωματικά στο άλλο, δίνοντάς του καινούργια διάσταση, αφού η πρωτοτυπία έγκειται στο ότι η κατά Ρεβουέλτας Σενσεμαγιά δεν είναι μια απλή μελοποίηση, αλλά ένα καθαρά μουσικό δημιούργημα, που όμως χωρίς το συγκεκριμένο ποίημα, από το οποίο αναδύονται οι αρχέγονες μουσικές καταβολές του, δεν θα είχε υπάρξει ποτέ.

Ο Γκιγιέν βάσισε την ποίησή του στο ρυθμό, στον ήχο (Son). Δεν είναι μουσικός, αλλά χρησιμοποιεί τους μουσικούς ήχους για να δομήσει τους στίχους του και να μεταπλάσει την ποίησή του. Ο Ρεβουέλτας δεν είναι ποιητής, αλλά χρησιμοποιεί την ποίηση για να μεταπλάσει τη μουσική του, εμπλουτίζοντάς την με τα ηχοχρώματα του προφορικού λόγου.

Μα, αυτή δεν είναι άλλωστε και η πρωταρχική φύση της μουσικής, η οποία αναπτύχθηκε εκ παραλλήλου με την εξέλιξη του ανθρώπου και λειτουργεί συμπληρώνοντας τη Γλώσσα (τον έναρθρο λόγο) και αντίστροφα, ώστε να αποδοθεί όλο το εύρος της σκέψης του ανθρώπινου όντος και των συναισθημάτων του;

Μάριο Καρένιο (Αβάνα, Κούβα, 24 Μαΐ. 1913 – Σαντιάγο, Χιλή, 20 Δεκ. 1999), Αφρο-Κουβανικός χορός, 1943 (ιδιωτική συλλογή). Ντούκο και κολάζ από ύφασμα και σκοινί, πάνω σε ξύλο (164.9 x 121.6 cm) (Πηγή πίνακα)

Ο Άνχελ Αουγιέρ, το 1982, στο βιβλίο Μεγάλες ελεγείες και άλλα ποιήματα (Πρόλογος, Επιλογή, Σημειώσεις και Χρονολόγιο του ίδιου), μια συγκεντρωτική έκδοση για τα 80χρονά του Νικολάς Γκιγιέν, συμπυκνώνει την ιδεολογικοπολιτική αντίληψη του ποιητή –άρρηκτα δεμένη με τη μουσικοποιητική του έκφραση–, ως εξής (εκτενές απόσπασμα, αλλά οι όποιες περικοπές θα αδικούσαν και τους δυο. –Υπογραμμίσεις δικές μου):

Το απαράμιλλο επίτευγμα του Νικολάς Γκιγιέν συνίσταται στο ότι είχε την ικανότητα να μεταφράσει στην ποιητική γλώσσα μια ιδεολογική αντίληψη και μια ιστορική διαδικασία με τις διαφορετικές κοινωνικές και ανθρώπινες συνθήκες και εκδηλώσεις τους: αυτό δηλαδή που ήταν ικανό να διεισδύσει στην πολύπλοκη θεματική του λυρισμού, όταν μόνο το έπος μπορούσε να το συλάβει και να το εκφράσει σε όλο του το επιβλητικό μεγαλείο. Η συνύπαρξη του ποιητή με τον λαό του και η αυτοσυνειδησία του με την κοινωνική συνείδηση της εποχής του συνέβαλαν στο δύσκολο έργο. Ήταν όμως και άλλοι παράγοντες απαραίτητοι.

Ο ίδιος ο Γκιγιέν πρόσφερε στοιχεία για αυτούς τους παράγοντες. Σε συνέντευξή του ήδη από το 1937 [σ.τ.μ.: τη χρονιά που έχει προσκληθεί από τη LEAR], στο περιοδικό του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού, δήλωνε:

Πιστεύω ότι με την ποιητική εξέλιξη έχει συμβεί κάτι σαν αυτό που συνέβη με τη λεγόμενη αβάντ-γκαρντ ποίηση κατά τη διάρκεια δέκα ή δώδεκα ετών: Υπάρχει, δηλαδή, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων, οι οποίοι δεν υπήρξαν ποιητές, και νόμιζαν ότι είδαν σε αυτή την κίνηση τη μεγάλη ευκαιρία να αισθάνονται ότι υπάρχουν. Μου φαίνεται ότι βρισκόμαστε ήδη στη στιγμή κατά την οποία αυτή η πορεία θα ανακοπεί μια κι έξω, και η οποία εξακολουθεί να μας εγκαλεί, οπότε είναι απλά κακή προπαγάνδα, χωρίς βαθύ λαϊκό ενδιαφέρον και, φυσικά, χωρίς το παραμικρό ποιητικό ρίγος. Ο ποιητής μπορεί να κάνει επανάσταση, μα ταυτόχρονα πρέπει να κάνει και ποίηση, μ’ άλλα λόγια να κάνει τέχνη.

Εν κατακλείδι, η βαθιά σχέση με την ιστορική μοίρα του λαού, η βέβαιη ιδεολογική ώθηση, η αυθεντικότητα του επαναστατικού συναισθήματος, θα παρέμεναν αδρανή υλικά για τον ποιητή −όπως το μάρμαρο, η πέτρα το ξύλο, παρθένα στο εργαστήρι του γλύπτη πριν μετασχηματιστούν από την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του−, αν στον Γκιγιέν ο καλλιτέχνης δεν ήταν τόσο αυθεντικός και απαιτητικός όσο ο στρατευμένος επαναστάτης.

Η αδιαλλαξία των απόψεών του και η αισθητική του αυστηρότητα κατέστησαν δυνατή την υψηλή ποίησή του, όπου το πάθος και η σοφία συνυπάρχουν σε μια εντυπωσιακή συμβίωση, από την οποία αντλείται ένα παραδειγματικό, απολαυστικό και αιώνιο μάθημα.

Ο νεαρός ποιητής καλλιέργησε [αρχικά] τις κλασικές φόρμες με θέσεις που κυμαίνονται μεταξύ Ρομαντισμού και Μοντερνισμού, ήδη ξεπερασμένες με την εμφάνιση του πρώτου «βιβλίου» του [σ.τ.μ.: Cerebro y corazón –Μυαλό και Καρδιά (1922)· δεν δημοσιεύθηκε τότε, παρά μόνο 50 χρόνια αργότερα σε ανθολόγηση του έργου του]. Νέα καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά ρεύματα είχαν αναδειχθεί [σ.τ.μ.: μιλάμε για τη δεκαετία 1920] ως αντανάκλαση της διάλυσης της αστικής τάξης −η οποία οδήγησε στις συγκρούσεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου−, και των κινημάτων του διεθνούς προλεταριάτου μετά τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση. Οι ανανεωτικές δυνάμεις, που απέρριψαν τα καθιερωμένα πρότυπα και τους ξεπερασμένους κανόνες, βρίσκουν στην Κούβα τον οικείο χαρακτήρα του αβανγκαρντισμού.

Μετά από πέντε χρόνια ποιητικής σιωπής, και εγκατεστημένος ήδη στην Αβάνα, ο Γκιγιέν συνδέεται με το κίνημα της πρωτοπορίας, όχι σαν μια μανιέρα εύκολου συμβιβασμού, αλλά με πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι μια νέα νοητική διαδικασία απαιτούσε νέες μορφές έκφρασης.

Αυτή η συνειδητή αφύπνιση, αναζήτησης, μη συμμόρφωσης, που ανυπομονούσε να εκφράσει την εποχή του, αλλά από τη δική του γη, οδήγησε τον Γκιγιέν στο πιο αξιοσημείωτο επίτευγμα της αισθητικής εξέλιξής του. Από την εμφάνιση των Motivos de son στην εθνική λογοτεχνική σκηνή, η κριτική συμφωνεί ότι το Son υπήρξε το εύρημα μιας γνήσιας ποιητικής έκφρασης, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο. Στην πάνω από μισό αιώνα ζωή αυτού του επιτεύγματος, θα πρέπει να επιβεβαιώσουμε τη μοναδική σημασία του, αφενός για το τι σημαίνει αφ’ εαυτού, αφετέρου για το ότι έχει γίνει σημείο εκκίνησης στη διαδρομή ενός μεγάλου δημιουργού.

Όμως, πρέπει να τονίσουμε την τεράστια σημασία αυτής της συνεισφοράς του Γκιγιέν, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η σύλληψη του καλλιτεχνικού φαινομένου του Son, ώστε να το ενσωματώσει στην ποίηση της δικής μας γλώσσας, έγινε όχι σαν μια έμμετρη κλασική φόρμα με στροφές, μα σαν ρυθμικό σχήμα, όπως είναι από τη φύση του. Ο Γκιγιέν, με εκπληκτική μουσική διαίσθηση, διέκρινε τις ουσιαστικές και δυναμικές πιθανότητες μετατόπισης αυτής της καθαρά ρυθμικής δομής σε σημαίνουσα ποιητική δομή, σε μια λογοτεχνική μορφή ποιοτικού λυρισμού, έργο δύσκολο, αν ληφθεί υπόψη ότι το Son, ως μουσικό είδος, δεν υπακούει σε ένα σταθερό καλούπι, συνηθισμένο, αλλά, εξαιτίας του πολυρυθμικού του χαρακτήρα έχει δημιουργήσει πολλές παραλλαγές, που αντικατοπτρίζονται στην πληθώρα των ποιημάτων-son μέσα στο έργο του.

Las grandes elegías y otros poemas, Caracas: Biblioteca Ayacucho, 1984 (Μεγάλες ελεγείες και άλλα ποιήματα, Καράκας, Έκδοση Βιβλιοθήκης Αγιακούτσο, σελ. ΧΧ).

Το Πατρικό Σπίτι του Νικολάς Γκιγιέν στη γενέτειρά του, στο Καμαγουέι. Μουσείο σήμερα. Ανακαινίστηκε και ξανάνοιξε το Δεκ. του 2016. Χαρακτηρίστηκε Μνημείο της Κούβας, γεγονός που δικαιώνει την κληρονομιά του Εθνικού της Ποιητή. Στα αριστερά της πόρτας, εντοιχισμένο γλυπτό από τις… Δυτικές Ινδίες. Ο συγγραφέας του Motivos de Son ήταν στενά δεμένος με τις φτωχογειτονιές της περιοχής του. Μετά το θρίαμβο της Επανάστασης, το 1959, περιόδευε συχνά και περπάταγε στους δρόμους, σταματώντας στα πεζοδρόμια για να μιλήσει με τους γείτονες. (Πηγή φωτό και κειμένου)

Το γλυπτό: Ο Ποιητής με το αποικιοκρατικό τέρας των Δυτικών Ινδιών – West Indies Ltd. 1934 – Nicolás Guillén 1902-1989. Ο Γκιγιέν κάθε 24 Ιουνίου [σ.τ.μ.: στο καρναβάλι του Σαν Χουάν του Καμαγουεγιανού], στην πλατεΐτσα Aurelia Castillo [σ.τ.μ.: Καμαγουεγιανή ποιήτρια, συγγραφέας και δημοσιογράφος, 1842-1920], μοίραζε ένα πιάτο ajiaco [σ.τ.μ.: αχιάκο = πατάτες γιαχνί με καυτερές πιπεριές]. Εκεί συναντιόταν με τους κατοίκους και έπαιζε με τα παιδιά. (Πηγή φωτό και κειμένου)

Ο Γκιγιέν είναι πριν απ’ όλα ένας καθημερινός άνθρωπος, ζυμωμένος με τους απλούς ανθρώπους, έχει βαθιά ταξική συνείδηση και πιστεύει ακράδαντα ότι σκοπός της πολιτικής δεν μπορεί να είναι άλλος από εκείνον της κοινωνικής απελευθέρωσης του λαού από τα δεσμά της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού, της αστικής τάξης, κοντολογής.

Ταυτόχρονα, αυτός ο καθημερινός άνθρωπος, όντας και ποιητής, δεν μπορεί να δει την ποίηση ξεκομμένη από τον αγρότη, τον εργάτη, που έχει ζήσει στο πετσί του το κνούτο του αποικιοκράτη – ιμπεριαλιστή – αστού: Δε νιώθω οίκτο για τους αστούς / τους ηττημένους, θα πει ψύχραιμα, 50 χρόνια μετά.

Και γνωρίζει πολύ καλά ότι η εθνική-κοινωνική απελευθέρωση έρχεται μόνο με την επικράτηση μιας μαρξιστικής-λενινιστικής κοινωνικής επανάστασης, γνώση που τον οδηγεί στη συμπόρευσή του με το Πρώτο Κομμουνιστικό Κόμμα Κούβας, από την ίδρυσή του, το 1925.

Όμως, για ένα τέτοιο εγχείρημα, τα εργαλεία του θα πρέπει να είναι τα εργαλεία που ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία του κουβανικού λαού, όταν αυτός ο λαός, μέσα σε ένα βίαιο ιστορικό γίγνεσθαι, στις ελάχιστες ώρες της σχόλης του, διασκεδάζει, τραγουδάει, ερωτεύεται, πασχίζοντας να κρατήσει άθιχτη τη νέγρικη ταυτότητά του.

Κι ο Γκιγιέν, χωρίς ιδεολογικές εκπτώσεις στο καλλιτεχνικό του έργο, ούτε και καλλιτεχνικές παραχωρήσεις στο ιδεολογικό του καθήκον, θα μιλήσει με τον ήχο και το ρυθμό του Son· που δεν είναι άλλος από τον ήχο και το ρυθμό της βαθιάς κουβανικής ψυχής· της σκληρής (ακατέργαστης τότε) ταξικής συνείδησης της Καραϊβικής, του West Indies Ltd. και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής, εν τέλει· που δεν είναι άλλος από τον ήχο και το ρυθμό των τυμπάνων της επανάστασης.

Αυτός είναι και ο λόγος που η ποίησή του εξακολουθεί να ακούγεται τόσο δυνατά, τόσο συχνά και τόσο απρόσμενα από τις νέες γενιές μουσικών και τραγουδιστών.

*

Στη συνέχεια, παρουσιάζουμε τη Σενσεμαγιά και έξι ακόμη ποιήματα του Γκιγιέν –αν και στην πορεία πρόκυψε άλλο ένα– εκ των πολλών που μελοποίησαν και τραγούδησαν μεγάλα ονόματα της μουσικής σκηνής, από τη δεκαετία του ’30 και μέχρι τις μέρες μας.

Και σε αυτές τις μεταφράσεις έγινε προσπάθεια να διατηρηθεί η μουσικότητα του πρωτότυπου (όταν, κυρίως, υπάρχει έμμετρος στίχος και ρίμα), για να εμφανιστούν τα συστατικά του στοιχεία, χωρίς να αλλοιώνεται η γλώσσα καταγωγής και ταυτόχρονα να λειτουργούν με τους κανόνες της γλώσσας υποδοχής.

Επίσης, δεν υπήρξε ειδική προσαρμογή, ώστε να ταιριάξουν στις μουσικές τους· απλά, με την παραπάνω αρχή μεταφράστηκαν… εξ αρχής.

Η μόνη εξαίρεση αφορά τη Σενσεμαγιά, στην οποία, με αφορμή το παρόν αφιέρωμα, σημειώθηκαν κάποιες λίγες αλλαγές, αφού κατά την πρώτη της δημοσίευση στην Μποτίλια Στον Άνεμο (2/9/2015), είχε μια μικρή, εκούσια –συλλαβική– διαφοροποίηση, που συναντιέται και στο έκτο ποίημα, Με σκοτώνουν, αν δεν δουλεύω, από το West Indies Ltd. (Βλ. κατ.).

Ας προστεθεί, επίσης, ότι μερικά ποιήματα, αν και ακολουθούν τα μέτρα (με τις συναιρέσεις) του πρωτότυπου, σε κάποιες μελοποιήσεις δεν συνάδουν με… ερμηνευτική ευθύνη του μουσικού.

Τα 7 ποιήματα –από τα πολλά που έχω μεταφράσει έως τώρα, στη συντριπτική πλειοψηφία τους για πρώτη φορά στα Ελληνικά– συνοδεύονται από 24 video (υπάρχει αφθονία στο διαδίκτυο) με ένα ευρύ φάσμα ερμηνειών, που δείχνει την απήχηση αυτού του ποιητή, 30 χρόνια μετά το θάνατό του και 89 μετά την πρώτη του συλλογή, και τη μουσικότητα της γραφής του.

Τέλος, και με το παρόν θεματικό αφιέρωμα –εκτενές εξαιτίας του ισπανικού κειμένου, και λόγω των πληροφοριακών στοιχείων για τους καλλιτέχνες, τα οποία μπορεί να παρακάμψει ο αναγνώστης– συνεχίζεται η προσπάθεια που έχει ξεκινήσει από το 2015 (ηλεκτρονικώς και εντύπως) να αποκαλυφθεί αυτή η σημαντική –άγνωστη εν πολλοίς στα καθ’ ημάς– παγκόσμια κουβανική φωνή.

Καλή ανάγνωση, καλή ακρόαση και πρωτίστως καλόν αγώνα σε αυτόν τον κόσμο που έχει γίνει καπιταλιστικό παρανάλωμα, σε τούτο τον κόσμο όπου

υπάρχουν (ακόμη) παιδιά που δουλεύουν / σαν τους άντρες σκληρά

κι όπου δεν πρέπει να επιτρέψουμε να μας σκοτώνουν ξανά και ξανά, είτε δουλεύουμε είτε όχι.

Ή όπως θα πει ο Ντανιέλ Βιγιέτι (βλ. κατ.) Η γη στα χέρια εκείνων που τη δουλεύουν!

Με δύναμη πάλι και πάλη.

Hasta La Poesía De La Revolución.

Μπάμπης Ζαφειράτος,
Μαύρος Ιούλιος 2018, «με το χάρο συνοδιά».

Οι πιο πρόσφατες μελοποιήσεις. Ο Έρικ Γαλέρα με 12 τραγούδια του Νικολάς Γκιγιέν, Ιούν. 2017

 

Τρεις νέοι Γάλλοι μουσικοί από το Μπορντώ, για τον Εθνικό Ποιητή της Κούβας. (Πηγή φωτό)

Υ. Γ. 1

Ενώ γράφονταν αυτές οι γραμμές, βρέθηκα μπροστά στην έκπληξη ενός ακόμη δίσκου, από νεαρούς μουσικούς (διατίθεται μόνο σε mp3), τελευταίας εσοδείας –κυκλοφορία 6 Ιουν. 2017– υπό τον τίτλο Eric Galera Canta a Nicolás Guillén, Vol. 1 –δηλ. θα υπάρξει και Vol. 2(!)– με 12 μελοποιημένα ποιήματα, από όλες σχεδόν τις συλλογές του ποιητή.

Ανάμεσά τους: Η τέταρτη (εξ όσων γνωρίζω) μελοποίηση του Μια μακριά πράσινη σαύρα, το δεύτερο ποίημα από τη συλλογή του 1958, Το περιστέρι με το φτερούγισμα του λαού· Ανακοίνωση και Τοντόν Μακούτ, από τη σημαντική συλλογή του 1967, Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (στα Ελληνικά, μαζί και με άλλα ποιήματα του Ν. Γ., από τις εκδόσεις ΚΨΜ, 2018, μτφρ. Μπάμπης Ζαφειράτος) και το περίφημο Negro Bembón (περιλαμβάνεται και αυτό στην εν λόγω έκδοση), το πρώτο από τα 8 son της πρώτης ποιητικής συλλογής, Motivos de Son (1930).

Μπ. Ζ. Ιούλ. 2018

Enrique Grau (Παναμάς, 1920 – Κολομβία, 2004), Mulata Cartagenera (1940), El Museo del Barrio, Νέα Υόρκη (Πηγή πίνακα)

Υ. Γ. 2 – Δώρο στους φίλους αναγνώστες

Στο δίσκο του Galera υπάρχει ένα ακόμη τραγούδι από τα Motivos de Son: Mi chiquita (Το μωρό μου). Νωρίτερα το έχουν μελοποιήσει και οι Inti-Ιllimani (πριν τη διάσπασή τους το 2004. βλ. κατ.), με ελαφρές διαφοροποιήσεις από το πρωτότυπο (βλ. στο τέλος, σε μια καταπληκτική τους εμφάνιση). Από τα πιο δημοφιλή τραγούδια τους. Περιλαμβάνεται στους δίσκους: De canto y baile (1986)· En el monumental (1997)· Antología en vivo (2001).

To Mi chiquita, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα 7 son, γραμμένο σε αφροκουβανική διάλεκτο, με πολλές ιδιωματικές εκφράσεις, παρουσιάζει αρκετές (έως μεγάλες) μεταφραστικές δυσκολίες.

Ωστόσο, δεν μπόρεσα ν’ αντισταθώ και είπα να το μοιραστώ μαζί σας –βρισκόταν έτσι κι αλλιώς στα προσεχώς μου:

Το μωρό μου
Nicolás Guillén

Το μωρό που έχω κοντά μου
τόσο μαύρο είναι και ναι
δεν το αλλάζω για καμία
για καμί- άλλη γυναί-.

Δες, χορέ-, τραγού-, κεντά,
μα πάν’ από-, φιλαράκο,
                            αχ πώς περπατά!

Κι όταν κάποιος τη ζητά
                            να χορέ-
                            ή να φα-
                            αυτή μαζί της πάντα θε-
                            να με πα-.

Μου φωνάζει: Άγιέ μου,
μη μ’ αφή- ποτέ ποτέ·
πάρε με,
πάρε με,
πάρε με,
ως τ’ αστέ-.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 2 Αυγ. 2015
Από τη συλλογή: Μοτίβα για Son (1930)
(Το ισπανικό κείμενο στο τέλος)

Μπ. Ζ.

1 + 6 ποιήματα (ακόμη)

1. Silvestre Revueltas – Sensemayá (1937)

Hobart Earle conducts the Odessa Philharmonic Orchestra in a performance of “Sensemayá” in the Odessa Opera House (July 2012)

Sensemayá

(Canto para matar a una culebra)

Nicolás Guillén

¡MAYOMBE–bombe–mayombé!
¡Mayombe–bombe–mayombé
¡Mayombe–bombe–mayombé!

LA culebra tiene los ojos de vidrio;
la culebra viene y se enreda en un palo;
con sus ojos de vidrio, en un palo,
con sus ojos de vidrio.
La culebra camina sin patas;
La culebra se esconde en la yerba;
caminando se esconde en la yerba,
caminando sin patas.

¡MAYOMBE–bombe–mayombé!
¡Mayombe–bombe–mayombé
¡Mayombe–bombe–mayombé!

TU le das con el hacha y se muere:
¡dale ya!
¡No le des con el pie, que te muerde,
no le des con el pie, que se va!

¡SENSEMAYÁ la culebra,
sensemayá.
Sensemayá, con sus ojos,
sensemayá.
Sensemayá, con su lengua,
sensemayá.
Sensemayá, con su boca,
sensemayá.

LA culebra muerta no puede comer;
la culebra muerta no puede silbar;
No puede caminar,
no puede correr.
La culebra muerta no puede mirar;
la culebra muerta no puede beber;
no puede respirar,
no puede morder.

¡MAYOMBE–bombe–mayombé!
Sensemayá, la culebra…
¡Mayombe–bombe–mayombé
Sensemayá, no se mueve…
¡Mayombe–bombe–mayombé
Sensemayá, la culebra…
¡Mayombe–bombe–mayombé!
Sensemayá, se murió.

West Indies Ltd. (1934)

1. Inti-Illimani – Σενσεμαγιά (1979)

Άλμπουμ Canción para Matar una Culebra (1979) – Μουσική Horacio Salinas
Εδώ από το σχήμα Inti-Illimani Histórico μετά το 20ο4) ^[2]

Σενσεμαγιά

(Τραγούδι για να σκοτώσεις μια οχιά)

Νικολάς Γκιγιέν

ΜΑΓΙΟΜΠΕ–μπόμπε–μαγιομπέ!
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!

Η οχιά έχει δύο γυάλινα μάτια·
η οχιά κουλουριάζεται σ’ ένα καλάμι·
με μάτια γυαλί, σε καλάμι
με γυάλινα μάτια.
Η οχιά περπατάει χωρίς πόδια·
η οχιά μες στα χόρτα τρυπώνει·
περπατώντας στα χόρτα τρυπώνει,
περπατάει χωρίς πόδια.

ΜΑΓΙΟΜΠΕ–μπόμπε–μαγιομπέ!
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!

ΡΙΧ’ της μια τσεκουριά να τελειώσει:
ρίχ’ της μια!
Μην της δώσεις κλωτσιά, θα δαγκώσει,
θα ξεφύγ’ αν της δώσεις κλωτσιά!

ΣΕΝΣΕΜΑΓΙΑ το φιδάκι
σενσεμαγιά.
Σενσεμαγιά, με τα μάτια,
σενσεμαγιά.
Σενσεμαγιά, με τη γλώσσα,
σενσεμαγιά.
Σενσεμαγιά, με το στόμα,
σενσεμαγιά!

Η ψόφια οχιά άλλο φαΐ δε ζητά·
η ψόφια οχιά δε σφυρίζει ξανά·
και δεν περπατά,
ούτε σέρνεται πια.
Η ψόφια οχιά δεν μπορεί άλλο να δει·
η ψόφια οχιά άλλο νερό δεν θα πιει·
Δεν της μένει πνοή
και φαρμάκι να βγει!

ΜΑΓΙΟΜΠΕ–μπόμπε–μαγιομπέ!
Σενσεμαγιά, το φιδάκι…
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!
Σενσεμαγιά, δε σαλεύει…
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!
Σενσεμαγιά, το φιδάκι…
Μαγιόμπε–μπόμπε–μαγιομπέ!
Σενσεμαγιά, ψόφια πια.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 26 Ιουλ. 2015)
Από τη συλλογή: Δυτικές Ινδίες ΕΠΕ (1934)
Περιλαμβάνεται στο βιβλίο: Νικολάς Γκιγιέν, Αηδόνια και Μπαζούκας, Β΄έκδ. Δίαυλος, 2018.
Εδώ με μικρές προσαρμοστικές στη μουσική διαφοροποιήσεις.

I. Chévere

Νταβατζής

Xavier Montsalvatge – Ν^ο 3 de Cinco canciones negras (1945)
(Πέντε τραγούδια – Τα δύο σε ποίηση του Γκιγιέν. Βλ. και IV.)
Mercedes Arcuri, Σοπράνο – Aurelio Viribay, Πιάνο ^[3]
Festival Internacional Ciudad de Trujillo, 27-6-2014

Νταβατζής

Νικολάς Γκιγιέν

ΝΤΑΒΑΤΖΗΣ φαλτσετιασμένος
έγινε φαλτσέτα ο ίδιος:
Κόβει το φεγγάρι φέτες
και ξεμένει από φεγγάρι·
κόβει φέτες τα τραγούδια
και ξοφλάει κι από τραγούδια·
κόβει και τους ίσκιους φέτες
ξόφλησε κι από τους ίσκιους·
και στο τέλος, πετσοκόβει
και την πονηρή του νέγρα!

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 22 Ιουλ. 2018)
Από τη συλλογή: Sóngoro Cosongo (1931)

Νταβατζής: Chévere· slang της Κούβας, της Καραϊβικής εν γένει, αλλά και άλλων χωρών της Λ.Α. Στην Κούβα μαρτυρείται από τα τέλη του 18ου αιώνα.

Αβέβαιου ετύμου. Πιθανή ρίζα η λέξη sebede = δανδής, ή chébere = νταής, από διαλέκτους των Νιγηριανών σκλάβων. Ειρήσθω εν παρόδω, τους έσυραν στην Κούβα οι Ισπανοί άποικοι τον 17ο αιώνα, μετά το ξεκλήρισμα των 100.000 ιθαγενών του νησιού, το οποίο συντελέστηκε κατά τη διάρκεια μόλις 100 χρόνων.

Λέξη με διάφορες σημασίες: Γαμάτος, ωραίος τύπος, κουλ, άπαιχτος, φοβερός, μάγκας, ξηγημένος, φίνος· αυτές κυρίως σε χρήση. Αλλά και: νταής, μαστροπός, προαγωγός, σωματέμπορος, προστάτης, νταβατζής· και μόνο με αυτές τις κακόσημες ερμηνείες γίνεται αντιληπτό το ποίημα, δεδομένου ότι και η λέξη mala (στον τελευταίο στίχο: negra mala), εκτός από κακιά, σημαίνει και πανούργα, διαβολική, σατανική και πονηρή.

Φαλτσετιασμένος: Navajazo· βαθύ ανεπούλωτο τραύμα από φαλτσέτα (navaja), το ξυράφι των μπαρμπέρηδων.

Που πάει να πει στον Γκιγιέν: Ο θρασύδειλος νταβατζής, που τον φαλτσετιάσανε, και μη έχοντας αλλού να ξεσπάσει, πετσοκόβει και την πονηρή νέγρα… που του έκρυβε τις εισπράξεις!

Chévere – Ν^ο 3 de Cinco canciones negras

Xavier Montsalvatge – Gersende Florens, Άλτο & Marcus Price ^[3]

*

Chévere – Ν^ο 3 de Cinco canciones negras

Και μία εκτέλεση με βαρύτονο

Xavier Montsalvatge – Arden Hopkin ^[3]

(Ενδεικτικά αυτά, και… εκτός Montserrat Caballé)

Chévere

Nicolás Guillén

CHÉVERE del navajazo,
se vuelve él mismo navaja:
pica tajadas de luna,
mas la luna se le acaba;
pica tajadas de canto,
mas el canto se le acaba;
pica tajadas de sombra,
mas la sombra se le acaba,
y entonces pica que pica
came de su negra mala.

Sóngoro Cosongo (1931)

II. Iba Yo Por Un Camino

Κι όπως τράβαγα το δρόμο

Kano Alonso (Kano y Los Bulldogs) – (2012, Ανέκδοτη ηχογράφηση) ^[4]

Κι όπως τράβαγα το δρόμο

Νικολάς Γκιγιέν

ΚΙ ΟΠΩΣ τράβαγα το δρόμο
να σου ο Χάρος συνοδιά.
–Φίλε! –μού φωνάζει ο Χάρος–
μα δε βγάζω τσιμουδιά
μα δε βγάζω τσιμουδιά·
ούτε που κοιτώ το Χάρο
κι ούτε βγάζω τσιμουδιά.

Μ’ άσπρο κρινανθό στο πέτο
και το Χάρο συνοδιά.
Μου ζητάει τον κρίνο ο Χάρος
μα δε βγάζω τσιμουδιά,
μα δε βγάζω τσιμουδιά·
ούτε που κοιτάω το Χάρο
κι ούτε βγάζω τσιμουδιά.

Α, ρε Χάρε,
αν τυχόν ξαναβρεθούμε
θα ’θελα να σου μιλήσω
σαν φιλαράκι:
να σου δώσω το κρινάκι
σαν φιλαράκι·
και στο χέρι σου φιλάκι
σαν φιλαράκι·
γελαστός κι ολοδικός σου,
σαν φιλαράκι.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 18 Ιουλίου 2018)
Από τη συλλογή: Ακέραιος ο Ρυθμός (1947)

Iba Yo Por Un Camino

Απαγγελία (εξαιρετική): Joaquín de la Buelga ^[5]

Iba yo por un camino

Nicolás Guillén

IBA yo por un camino,
cuando con la Muerte di.
–¡Amigo! –gritó la Muerte–
pero no le respondí,
pero no le respondí;
miré no más a la Muerte,
pero no le respondí.

Llevaba yo un lirio blanco,
cuando con la Muerte di.
Me pidió el lirio la Muerte,
pero no le respondí,
pero no le respondí;
mire no más a la Muerte,
pero no le respondí.

Ay, Muerte,
si otra vez volviera a verte,
iba a platicar contigo
como un amigo:
mi lirio, sobre tu pecho,
como un amigo:
mi beso, sobre tu mano,
como un amigo;
yo, detenido y sonriente,
como un amigo.

El Son Entero (1947)

III. La Vida Empieza A Correr

Αρχίζει η ζωή να κυλά…

Kano Alonso (Kano y Los Bulldogs ) – (2012, Ανέκδοτη ηχογράφηση) ^[4]

Αρχίζει η ζωή να κυλά…

Νικολάς Γκιγιέν

ΑΡΧΙΖ’ η ζωή να κυλά
απ’ την πηγή, σαν ποτάμι
φορές η κοίτη ανεβαίνει
φορές η κοίτη ανεβαίνει
και άλλες πάλι αδειάζει.

Μ’ από κείνη την πηγή
που αναβλύζει ζωή,
αχ, πια δεν μένει σταλιά
για να πιω:
όλο το ήπιε η γη.

Τι κι αν θα πεις όχι εσύ
ο κόσμος ξέρει πως ναι,
δεν έχει μείνει σταλιά
απ’ την πηγή να γευτείς
για να πάρεις τη ζωή.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 19 Ιουλίου 2018)
Από τη συλλογή: Ακέραιος ο Ρυθμός (1947)

La Vida Empieza A Correr

Ximena Bedó (Σύνθεση, τραγούδι) – Carmen Pi (Τραγούδι) ^[6]

Άλμπουμ La Cajita – Κυκλοφορία 4 Σεπ. 2015

La viva empieza a correr…

Nicolás Guillén

LA VIDA empieza a correr
de un manantial, como un río;
a veces, el cauce sube,
a veces, el cauce sube,
y otras se queda vacío.

Del manantial que brotó
para darte vida a ti,
ay, ni una gota quedó
para mí:
la tierra se lo bebió.

Aunque tú digas que no,
el mundo sabe que sí,
que ni una gota quedó
del manantial que brotó
para darte vida a ti.

El Son Entero (1947)

La vida empieza a correr

Cantores de Cienfuegos (Οι Τραγουδιστές του Σιενφουέγος, Κούβα. Ίδρυση, 23 Μαρτίου 1962)

*

La vida empieza a correr

Bárbara Llanes (Σοπράνο) ^[7] – Μουσική, Roberto Valera – Πιάνο, Mayté Aboy

IV. Canto Negro

Μαύρο Τραγούδι

Kano Alonso (Kano y Los Bulldogs) – (2012, Ανέκδοτη ηχογράφηση και με τη φωνή του ποιητή) ^[4]

(δυστυχώς χάσαμε την ανέκδοτη live, αλλά βρήκαμε άλλη)

Μαύρο Τραγούδι

Νικολάς Γκιγιέν

ΓΙΑΜΠΑΜΠÓ, γιαμπαμπέ!
παίζει το κόνγκο σολόνγκο,
παίζει ο μαύρος, ο μαυρούλης·
κόνγκο σολόνγκο απ’ το Σόνγκο
στο ’να πόδι χορεύει ο γιαμπό.

Μαματόμπα,
σερεμπέ κουσερεμπά.

Πίνει ο μαύρος, τραγουδάει
τραγουδάει και μεθάει
τραγουδάει κι όλο πάει
Ακουεμεμέ σερεμπό,
                                  αέ·
                                  γιαμπό,
                                  αέ.

Τάμπα, τάμπα, τάμπα, τούμπα
τάμπα ο μαύρος, πάει δεν πάει·
τάμπα, διάολε, παίρνει τούμπα
διάολε πώς κατρακυλάει!
γιάμπα, γιαμπό, γιαμπαμπέ!

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, Απρίλιος 2017)
Από τη συλλογή: Sóngoro Cosongo (1931)
Περιλαμβάνεται στο βιβλίο:
Νικολάς Γκιγιέν, O Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (και άλλα ποιήματα), ΚΨΜ, 2018

Canto Negro

Quilapayún – Μουσική Eduardo Carrasco
Άλμπουμ Patria (1976) και στο λεύκωμα συλλογής Antología 1968-1992 (1998). Εδώ από εμφάνιση του 2004. ^[8]

*

Canto Negro

Micamac Et Sandunga – France, 1980. Ιδιαίτερη τζαζ μελοποίηση – εκτέλεση ^[9]

*

Canto Negro

Sexto Piso – Μουσική Claudio Acevedo ^[10]

Άλμπουμ, μουσικό ντεμπούτο: Desde el Sexto Piso (Από τον Έκτο Όροφο, Οκτ. 2014).

*

Canto Negro

Montserrat Caballé / Alexis Weissenberg

Canto Negro

Nicolás Guillén

¡YAMBAMBÓ, yambambé!
Repica el congo solongo,
repica el negro bien negro;
congo solongo del Songo
baila yambó sobre un pie.

Mamatomba,
serembe cuserembá.

El negro canta y se ajuma,
el negro se ajuma y canta,
el negro canta y se va.
Acuememe serembó,
                                  aé·
                                  yambó,
                                  aé.

Tamba, tamba, tamba, tamba,
tamba del negro que tumba;
tumba del negro, caramba,
caramba, que el negro tumba:
¡yamba, yambó, yambambé!

Sóngoro Cosongo (1931)

Canto negro – Ν^ο 5 de Cinco canciones negras (1945)

Xavier Montsalvatge – Marisa Martins ^[3], mezzosoprano – Mac McClure  {Antoni Ros Marbà, director}.
{Κοντσέρτο, 3 Μαρτίου 2013 – Palacio Euskalduna, Μπιλμπάο}

*

Canto negro – Νο 5 de Cinco canciones negras (1945)

Xavier Montsalvatge – Victoria de los Ángeles, σοπράνο ^[3]

*

Canto Negro

Mουσική Guty Cárdenas – Ερμηνεύουν: Φελίπε Γαρσία, Λάουρα Μογέλ σοπράνο ^[11]

Από συναυλία του 2010

Ιδιαίτερα επιμελημένο Βίντεο με στοιχεία (βλ. κατ.) των Γκιγιέν, Κάρδενας και του Ουρουγουανού ζωγράφου Pedro Figari Solari (πίνακες του οποίου συνοδεύουν το τραγούδι). Προηγείται το ποίημα με τη φωνή του Γκιγιέν. Η μουσική στα εκτός τραγουδιού κείμενα είναι από τον δίσκο 100 μπολερό για εραστές (John Pazos and His Bolero Orchestra).

V. Ronda

&

VI. Me matan, si no trabajo

V. Περιπολία

Ronda – Daniel Viglietti ^[12]

Τραγούδια για την Αμερική μου – Canciones para mi América, (1968)
Δίσκος με 16 τραγούδια, τα 3 σε ποίηση Νικολάς Γκιγιέν

(Για τους υπόλοιπους συντελεστές βλ. σημείωση)

Περιπολία

Νικολάς Γκιγιέν

ΠΟΥΛΙ μου σύρε και δες
εκεί ψηλά απ’ το κλαράκι:
αν έρχεται πες μου η καλή μου
αν φαίνεται μες στο δρομάκι.
                          Τι λες κι εσύ;
                          Στο σπίτι η καλή σου
                          κάνει κουσκούς.

Πουλάκι σύρε και βρες
την όμορφη π’ αγαπώ
πες της φιλί περιμένω
αυτό που μου ’ταξε ψες.
                          Τι τα ρωτάς;
                          Στο σπίτι η καλή σου
                          πίνει καφέ.

Πουλάκι πες στην καλή μου
όταν θα ’ρθεί στην ταφή μου
γερά να χτυπήσει ν’ ακούσω
γιατί είν’ από σίδερο η πόρτα.
                          Ε, τι θαρρείς;
                          Στο σπίτι η καλή σου
                          κοπανάει στο γουδί.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 25 Ιουλίου 2018)
Από τη συλλογή: Το Περιστέρι με το φτερούγισμα του λαού (1958)

Ronda

Nicolás Guillén

PALOMA, sube a mirar
desde esa rama de pino:
dime si viene mi novia,
si viene por el camino.
                          ¿Qué piensas tú?
                          Tu novia está en casa,
                          comiendo cuzcuz.

Paloma, vete a buscar
a la mujer que amo yo;
dile que aún espero el beso
que anoche me prometió.
                          ¿Qué piensa usted?
                          Su novia está en casa,
                          tomando café.

Paloma, dile a mi novia
que cuando venga a mi entierro,
toque bien duro a la puerta,
porque la puerta es de hierro.
                          ¿Qué piensas, di?
                          Tu novia está en casa,
                          majando maíz.

La paloma de vuelo popular (1958)

Daniel Viglietti ^[12]

Τραγούδια για την Αμερική μου – Canciones para mi América (1968)

Δυο τραγούδια: Περιπολία (Ronda) – Με σκοτώνουν αν δεν δουλεύω (κάτω)

Ὴ ζωντανή ηχογράφηση από το Tom Mann Theatre – Σίδνευ Αυστραλίας, 5 Ιουν. 1985, τέλος

Η ηχογράφηση που ακολουθεί είναι από το κλέισιμο της τελετής έναρξης της Περιφερειακής Συνάντησης Εκπαιδευτικών για την Ειρήνη, που πραγματοποιήθηκε στο Παράρτημα του Νομοθετικού Μεγάρου του Μοντεβιδέο (έδρα της νομοθετικής εξουσίας της Ουρουγουάης), τον Οκτώβριο του 2002, όπου ο Ντανιέλ Βιγιέτι εμφανίστηκε, όπως και άλλες φορές είχε κάνει, σε αλληλεγγύη προς τα συνδικάτα του χώρου της Παιδείας.

Με σκοτώνουνε αν δεν δουλεύω

Νικολάς Γκιγιέν

─ ΜΕ ΣΚΟΤΩΝΟΥΝΕ αν δεν δουλεύω
κι αν δουλεύω με σκοτώνουν ξανά·
με σκοτώνουν, διαρκώς με σκοτώνουν,
με σκοτώνουν ξανά.

Έναν άνθρωπο είδα χτες που κοιτούσε
κοιτούσε το ήλιο που έβγαινε·
Έναν άνθρωπο είδα χτες που κοιτούσε
κοιτούσε το ήλιο που έβγαινε:
και φαινόταν πολύ σοβαρός
γιατί ο άνθρωπος ήταν τυφλός.
Αχ,
ζουν οι τυφλοί δίχως να βλέπουν
τον ήλιο να βγαίνει
τον ήλιο να βγαίνει
τον ήλιο ψηλά ν’ ανεβαίνει!

Χτες είδα ένα παιδάκι να παίζει
πως σκότωνε, λέει, έν’ άλλο παιδί·
Χτες είδα ένα παιδάκι να παίζει
πως σκότωνε, λέει, έν’ άλλο παιδί:
υπάρχουν παιδιά που δουλεύουν
σαν τους άντρες σκληρά.
Ποιος θα τους πει σαν μεγαλώσουν
πως οι άντρες δεν είναι παιδιά·
πως δεν είναι,
πως δεν είναι,
πως δεν είναι παιδιά!

Με σκοτώνουνε αν δεν δουλεύω
κι αν δουλεύω με σκοτώνουν ξανά·
με σκοτώνουν, διαρκώς με σκοτώνουν,
με σκοτώνουν ξανά.

(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, Μάιος – Ιούνιος 2018)
Από τη συλλογή: Δυτικές Ινδίες ΕΠΕ (1934)
Είναι το τρίτο Son (έβδομο μέρος) του ομότιτλου ποιήματος.
(Με διαφοροποιήσεις από τα μέτρα του πρωτότυπου)
Πρωτοδημοσιεύτηκε στην Κατιούσα: Νικολάς Γκιγιέν: West Indies Ltd., 16-7-2018

Daniel Viglietti ^[12]

Με σκοτώνουν αν δεν δουλεύω (Όμορφο βίντεάκι)

Me matan, si no trabajo

Nicolás Guillén

─ ME MATAN, si no trabajo,
y si trabajo me matan;
siempre me matan, me matan,
siempre me matan.

Ayer vi a un hombre mirando,
mirando el sol que salía;
ayer vi a un hombre mirando,
mirando el sol que salía:
el hombre estaba muy serio,
porque el hombre no veía.
Ay,
los ciegos viven sin ver
cuando sale el sol,
cuando sale el sol,
¡cuando sale el sol!

Ayer vi a un niño jugando
a que mataba a otro niño;
ayer vi a un niño jugando
a que mataba a otro niño:
hay niños que se parecen
a los hombres trabajando.
¡Quién les dirá cuando crezcan
que los hombres no son niños,
que no lo son,
que no lo son,
que no lo son!

Me matan, si no trabajo,
y si trabajo, me matan:
siempre me matan, me matan,
¡siempre me matan!

West Indies Ltd. (1934)

Me matan, si no trabajo

Δεύτερη μελοποίηση – Μουσική: Sergio Aschero
Πρώτη εκτέλεση – Τραγούδι: Ana Belén ^[13]

La paloma de vuelo popular (1976) – Το Περιστέρι με το φτερούγισμα του λαού
Δίσκος με 24 τραγούδια, όλα σε ποίηση Νικολάς Γκιγιέν

Εδώ live από την ισπανική τηλεόραση
Ana Belén, retrato en vivo, 13 de Mayo de 1980

Αφιερωμένο στην Ana Belén, μια αναδρομή στην προσωπική και επαγγελματική της καριέρα.

Ένα ακόμη μελοποιημένο ποιήμα στο:

Νικολάς Γκιγιέν: Νανούρισμα για να ξυπνήσει ένα νεγράκι – Και δυο μουσικές ερμηνείες

* * *

Επίμετρο – Οι Δημιουργοί

Σιλβέστρε Ρεβουέλτας

1. Σιλβέστρε Ρεβουέλτας (Silvestre Revueltas Sánchez, Πόλη Μεξικού, 31 Δεκ. 1899 – 5 Οκτ. 1940). Νεωτερικός συνθέτης συμφωνικής μουσικής, βιολιστής (παιδί-θαύμα) και μαέστρος. Ο μεγαλύτερος από πέντε ακόμη αδέλφια (δυο αδελφές και τρεις αδελφούς) όλα καλλιτέχνες. Σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο του Μεξικού, στο Ώστιν του Τέξας και στο Σικάγο. Είναι ο συνθέτης με τις μεγαλύτερες επιρροές στην πατρίδα του, για την πρωτοτυπία του στη μουσική δωματίου, αλλά και με εξέχουσα θέση στο ορχηστρικό ρεπερτόριο. Έγραψε μουσική για τον κινηματογράφο, συμφωνικά ποιήματα, μπαλέτα, με γνωστότερο και πιο αγαπητό έργο του, το αριστούργημά του κατά κοινή ομολογία, τη Sensemayá, η οποία παίζεται συχνά, τόσο στη Λατινική Αμερική όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η Σενσεμαγιά έχει γίνει μπαλέτο και έχει ηχογραφηθεί με κορυφαίους εκτελεστές και διευθυντές, ορχήστρας: Λέοναρντ Στοκόβσκι, Λέοναρντ Μπερνστάιν, Άαρον Κόπλαντ… Τα πρωτόγονα και άγρια χαρακτηριστικά της Σενσεμαγιά –στενά συνδεδεμένα με την αισθητική του Στραβίνσκι– μαζί με τη μεγάλη εσωτερική της πολυπλοκότητα, εξέπληξαν τους μουσικούς σε παγκόσμια κλίμακα.

Για την ιστορία: Η Σενσεμαγιά, μαζί με έργα Γκέρσουιν και Μπερνστάιν, ήταν προγραμματισμένη να παρουσιαστεί από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη, με πιανίστα τον Αλέξανδρο Σαρακενίδη, στο Μέγαρο Μουσικής, στη 1 Απριλίου 2016.

Τελικά: «Θύμα των capital controls του περασμένου καλοκαιριού έπεσε ετεροχρονισμένα το αφιέρωμα της ΚΟΑ στην αμερικανική μουσική, καθώς το μουσικό υλικό για τη σύνθεση Σενσεμαγιά του Μεξικανού Σιλβέστερ Ρεβουέλτας δεν έφτασε εγκαίρως στα χέρια των μουσικών. Δίχως το έργο που θα βρισκόταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, το πρόγραμμα με τίτλο Αμερικανική βεντάλια» δόθηκε λειψό, με τις μουσικές συνθετών από τις ΗΠΑ να επικρατούν (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 1/4/2016)» [Γιάννης Σβώλος, efsyn.gr, 4/5/2016].

Ο Μπερνστάιν θα πει για τη Σενσεμαγιά:

Ο συνθέτης είναι εκλεπτυσμένος και διαθέτει μεγάλη τεχνική ικανότητα, αλλά εκφράζει ταυτόχρονα και ένα άγριο, πρωτόγονο και βίαιο πνεύμα, το οποίο εκτείνεται σε ξέφρενους ρυθμούς, κοφτούς ήχους και λυγμούς, ελεγχόμενους πάντα από το σοφό χέρι ενός αληθινού καλλιτέχνη.

Μετά τη νίκη του Φράνκο, ο Ρεβουέλτας επιστρέφει στο Μεξικό και βαθιά απογοητευμένος από την έκβαση του αγώνα, πήγε να ζήσει στις φτωχογειτονιές της πρωτεύουσας, παρέα με τους φτωχούς ανθρώπους.

Λίγο νωρίτερα, στις 13 Σεπτεμβρίου 1937, σε μήνυμά του από το ραδιόφωνο της Μαδρίτης, θα καλέσει τους συμπατριώτες του:

Σύντροφοι του Μεξικού, φίλοι, αδέρφια της αγαπημένης μου πατρίδας, τόσο μακριά μου αυτή τη στιγμή: Θα ήθελα να ’φερνα στον πιο βαθύ σας πόθο, στα μύχια της ψυχής σας, στις πιο κρυφές ελπίδες σας, την περήφανη θλίψη και τον ασύγκριτο, λαμπρό ηρωισμό του αδελφού ισπανικού λαού […] Για να χτίσουμε μαζί το αγνό και φωτεινό μέλλον των παιδιών μας […] Για να δώσουμε μαζί τον γενναίο αγώνα· στα χαρακώματα, στην έδρα, στο βιβλίο, στο ποίημα, ενάντια στο σκοτάδι που σκεπάζει τις συνειδήσεις· ενάντια στο θάνατο που σπέρνει πτώματα παιδιών και γυναικών […] Για να τραγουδήσουμε μαζί τον ίδιο νικηφόρο ύμνο […] Απευθύνομαι σ’ εσάς, σύντροφοι του Μεξικού· εργάτες, σπουδαστές, συνάδελφοι καλλιτέχνες, από τούτη την ξεχωριστή πόλη της Μαδρίτης: πόλη παράδειγμα, πόλη μάθημα, πόλη του φωτός! Γεια σας!

Σιλβέστρε Ρεβουέλτας, 1899-1940. Η σωρός του βρίσκεται στο μεγαλύτερο νεκροταφειο της Πόλης του Μεξικού (Panteón de Dolores), στη Ροτοντα των Επιφανών Προσώπων – Rotonda de las Personas Ilustres. (Πηγή φωτό)

Το 1939, κατόπιν μιας από τις πολλές αλκοολικές κρίσεις που είχε, θα νοσηλευτεί σε άσυλο για ψυχικά ασθενείς, όπου κρατάει ημερολόγιο με τις σκέψεις και τις ιδέες του για τη ζωή.

Ο Άαρον Κόπλαντ αναφέρει σε μαρτυρία του:

Ο Ρεβουέλτας πέρναγε μέρες χωρίς να τρώει, ενώ παράλληλα εργαζόταν σε μια παρτιτούρα, εντελώς αποκομμένος από τον κόσμο. Οι κρίσεις που τον οδήγησαν σιγά σιγά στο τέλος της δημιουργίας είχαν σαν αποτέλεσμα τον έντονο αλκοολισμό και την ανάγκη εγκλεισμού του σε άσυλο. Το ημερολόγιό του αποτελεί ένα πολύτιμο ντοκουμέντο για την κατανόηση της προσωπικότητάς του.

Σε ένα σημείο αυτού του ημερολογίου, αποσπάσματα του οποίου έδωσε στη δημοσιότητα το 1965 ο αδελφός του, διαβάζουμε:

Η φτωχή ανθρώπινη ύπαρξη συγκινείται. Τα πάντα την κάνουν να υποφέρει. Δείτε τα δέντρα, τα σπίτια. Δεν τρέμουν ούτε υποφέρουν. Αλλά ο άνθρωπος είναι αβοήθητος. Τα πάντα είναι ένας λυγμός εντός του. Κάθε νεύρο του είναι ένα απέραντο αναφιλητό, σαν ένα αδιάκοπο ποτάμι δακρύων. Όπως αυτές οι κραυγές που ακούγονται τη νύχτα, χωρίς γιατρειά. Το κλάμα του παιδιού, το κλάμα του ανθρώπου, τα πάντα είναι ένα κλάμα που τίποτα δεν μπορεί να το στεγνώσει.

Πέθανε στην Πόλη του Μεξικού από πνευμονία, σε ηλικία 40 ετών στις 5 Οκτωβρίου 1940, την ημέρα που παίχτηκε το μπαλέτο του για παιδιά (κάθε ηλικίας), El renacuajo paseador (Το σουλατσαδόρικο βατραχάκι), γραμμένο τέσσερα χρόνια νωρίτερα.

Και δυο λεπτομέρειες:

Ο Ρεβουέλτας έγραψε μουσική για επτά συνολικά ταινίες, ανάμεσά τους και η πιο διάσημη Vámonos con Pancho Villa! (Πάμε με τον Πάντσο Βίγια), στην οποία εμφανίζεται σε ρόλο πιανίστα σε κάποιο μπαρ. Κι όταν τη στιγμή που παίζει τη θρυλική Cucaracha (Κατδσαρίδα), ξεσπάει πιστολίδι, θα κρεμάσει πάνω απ’ το πιάνο την ταμπέλα με τη θρυλική επίσης φράση Σας ικετεύω, μην πυροβολείτε τον πιανίστα.

Η μια του κόρη, Κάρμεν Μοντόγια (γεν. 1922), με επιτυχημένη χορευτική-χορογραφική καριέρα, δίδαξε μπαλέτο και φλαμένκο στη Νέα Υόρκη και πέθανε στις 13 Νοεμβρίου 1995, στη χώρα μας, στην Αθήνα.

• Περισσότερα για Sensemayá στο βιβλίο Νικολάς Γκιγιέν, Αηδόνια και Μπαζούκας, 4 ποιήματα για τον Τσε – 7 για την Επανάσταση. Μετάφραση • Σχολιασμός • Σχέδια, Μπάμπης Ζαφειράτος (2^η Αναθεωρημένη Έκδοση, Δίαυλος, Ιούλ. 2018). Βλέπε και από Κατιούσα στο West Indies Ltd.

*

2. Inti Illimani. Ίντι Ιγιμάνι ή Ίντι Ιλιμάνι, όπως είναι γνωστοί στα καθ’ ημάς. Στη γλώσσα των Κέτσουα, ο Ήλιος του Ιγιμάνι –το ψηλότερο βουνό της Δυτικής Κορδιλιέρας των Άνδεων, στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένη η Λα Πας, πρωτεύουσα της Βολιβίας.

Μουσικό σχήμα της Χιλής, ιδρύθηκε το 1967 από φοιτητές του Πολυτεχνείου του Σαντιάγο και μαζί με τους Quilapayún (βλ. κατ.), είναι από τα πιο γνωστά διεθνώς μουσικά συγκροτήματα που ανήκουν στο μουσικό κίνημα Nueva Canción Chilena (μουσικό κίνημα και είδος μουσικής· βλ. σε Βιγιέτι, τέλος).

Οι Ίντι Ιγιμάνι αγαπήθηκαν πολύ από τον κόσμο, και η δημοτικότητά τους εκτοξεύτηκε στα ύψη με το τραγούδι Venceremos (δεν είναι δική τους σύνθεση), ύμνο της Λαϊκής Ενότητας του Σαλβαδόρ Αγιέντε, και το όνομά τους −όπως και των Quilapayún που το τραγούδησαν επίσης− είναι στενά συνδεδεμένο με την περίοδο διακυβέρνησής του.

Το 1973, όντας σε περιοδεία τους στην Ευρώπη θα πάρουν μόνιμη… βίζα από τη δικτατορία του Πινοτσέτ και θα εγκατασταθούν μόνιμα στην Ιταλία, από όπου θα δώσουν και τη μάχη για την αποκατάσταση της δημοκρατίας(;) και μετά το 1988 επέστρεψαν στη Χιλή όπου και διαμένουν μόνιμα.

Το 2004, χωρίστηκαν σε δύο μουσικά σχήματα: Inti-Illimani Nuevo και Inti-Illimani Histórico, μουσικός διευθυντής του οποίου είναι ο Οράσιο Σαλίνας, κιθαρίστας και συνθέτης, συνιδρυτής της αρχικής ομάδας.

*

Σαβιέρ Μοντσαλβάτσε ι Βασόλς (1912-2002) (Πηγή)

3. Σαβιέρ Μοντσαλβάτσε ι Βασόλς (Χιρόνα, 11 Μαρ. 1912 – Βαρκελώνη, 7 Μαΐ. 2002). Συνθέτης και μουσικοκριτικός, με επιρροές από τη λαϊκή μουσική της Καταλονίας, της Ανδαλουσίας και τις αποικίες της Λατινικής Αμερικής. Από τις σημαντικότερες μουσικές φιγούρες στην καταλανική μουσική κατά το δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα. Premio Nacional de Música της Ισπανίας για σύνθεση το 1985.

Φημισμένο έργο του τα Πέντε Μαύρα Τραγούδια (ή Πέντε Νέγρικα Τραγούδια), για Mezzo-Soprano και ορχήστρα είναι έργο με άμεσες αναφορές στη μουσική της Καραϊβικής, με χαρακτηριστικούς ρυθμούς από την κουβανική μουσική παράδοση, αν και τα λιμπρέτα προέρχονται από διαφορετικές πηγές.

Mercedes Arcuri. Αργεντινή, Μπουένος Άιρες. Σπουδές τραγουδιού στο Ανώτερο Ινστιτούτο Τέχνης του Teatro Colón. Παράλληλα σπούδασε ορχηστρική διεύθυνση στο Universidad Católica της Αργεντινής. Καριέρα στην Ευρώπη από το 2008, με πολλά βραβεία.

Aurelio Viribay. Έχει εμφανιστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, στο Μεξικό, στο Μαρόκο και στην Ιαπωνία. Ph.D. στο Πανεπιστήμιο Rey Juan Carlos της Μαδρίτης με τη διατριβή «Το τραγούδι συναυλιών στην ομάδα των Οκτώ της Μαδρίτης».

Gersende Florens. Αριστούχος του Εθνικού Ωδείου Μουσικής του Παρισιού, ανήκει στο δυναμικό της Όπερας της Λυών.

Marcus Price. Πιανίστας και ηθοποιός στο Παρίσι. Μετά τις σπουδές του στο Μπέρμιγχαμ και στο Λονδίνο, ξεκίνησε την καριέρα του στην Αγγλία. Από το 1999 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, όπου δίνει ρεσιτάλ σόλο ή με διάφορα σύνολα μουσικής δωματίου και έχει πάθος για τη φωνητική μουσική.

Arden Hopkin. Τραγουδιστής και σκηνοθέτης όπερας, καθηγητής φωνητικής σε πανεπιστήμιο της Γιούτα.

Marisa Martins. Ισπανοαργεντινή μετζοσοπράνο (Μπουένος Άιρες, 1974).

Antoni Ros-Marbà (Αντόνι Ρος-Μαρβά, Καταλονία, 1937). Διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας της Ισπανικής ΡΤV μετά την ίδρυσή της, το 1966. Διευθυντής της Ορχήστρας της Βαρκελώνης και από το 1978 Μουσικός Διευθυντής της Ισπανικής Εθνικής Ορχήστρας,. Διετέλεσε Διευθυντής της Ορχήστρας Δωματίου των Κάτω Χωρών. Το 2005, κατά την Εθνική Ημέρα της Καταλονίας, διηύθυνε μια νέα εκτέλεση του Εθνικού Ύμνου της Καταλονίας, που ερμηνεύθηκε από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βαρκελώνης και την Εθνική Ορχήστρα της Καταλονίας.

Βικτώρια δε λος Άνχελες (Βαρκελώνη, 1 Νοε. 1923 – 15 Ιαν. 2005). Ισπανίδα οπερατική λυρική σοπράνο και σολίστ, η καριέρα της οποίας ξεκίνησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κορυφώθηκε στα χρόνια από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Ανήκε σε μια γενιά υψιφώνων γεννημένων κατά το μεσοπόλεμο (Μαρία Κάλλας, Τζόαν Σάδερλαντ κ.ά.) που συντέλεσαν τα μέγιστα στην αναβίωση του μπελ κάντο στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.

Cinco canciones negras (1945)

BBC Philharmonic dirigida por/conducted by Juanjo Mena. Mezzo-Soprano: Clara Mouriz

1. Cuba dentro de un piano / Cuba inside a piano (0:00) 2. Punto de Habanera (4:33) 3. Chévere / “Cool” (6:24) 4. Canción de cuna para un negrito / Lullaby for a little black boy (8:25) 5. Canto Negro / Negro song (10:56)

1. Cuba dentro de un piano: Rafael Alberti (Ραφαέλ Αλβέρτι. Ισαπνία, Ελ Πουέρτο δε Σάντα Μαρία, 16 Δεκ. 1902 – 280Οκτ. 1999). Πολυγραφότατος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος. Μαρξιστής, φίλος του Φιντέλ, από τους κορυφαίους της λεγόμενης Χρυσής Εποχής της ισπανικής λογοτεχνίας, με πάρα πολλά και σημαντικά βραβεία και διακρίσεις στο ενεργητικό του. Μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο έζησε εξόριστος εξαιτίας της μαρξιστικής ιδεολογίας του. Κατά την επιστροφή του στην Ισπανία, μετά τον θάνατο του Φράνκο, ονομάστηκε Hijo Predilecto de Andalucía (Αγαπημένος Γιος της Ανδαλουσίας).

2. Punto de habanera: Néstor Luján (Νέστορ Λουχάν. Βαρκελώνη, 1 Μαρ. 1922 – 22 Δεκ.. 1995). Δημοσιογράφος, γαστρονόμος και συγγραφέας.

3. Chévere: Νίκολας Γκιγιέν

4. Canción de cuna para dormir un negrito: Ildefonso Pereda Valdés (Ιλντεφόνσο Παρέδα Βαλντές. Ουρουγουάη, Τακουαρεμπό, 6 Μαρ. 1899 – Μοντεβιδέο, 17 Ιουλ. 1996). Δικηγόρος, συγγραφέας, ερευνητής, ιστορικός και πολιτικός.

5. Canto negro: Νίκολας Γκιγιέν

*

Ο Κάνο και τα Μπουλντόγκ

4. Roberto (Kano) Alonso. Η ψυχή, αρχηγός και τραγουδιστής, του διάσημου λατινοαμερικάνικου ροκ και μπλουζ συγκροτήματος Kano y Los Bulldogs που γεννήθηκε το 1969, αλλά είχε πρωτοεμφανιστεί με άλλο όνομα από το 1964 ήδη. Όχι πλούσια δισκογραφία. Ξεκίνησε από την Ουρουγουάη και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Αργεντινή. Ο δίσκος τους Sobre un vidrio mojado (Πάνω σε υγρό γυαλί) αγαπήθηκε πολύ και τραγουδήθηκε από πολλούς καλλιτέχνες τη δεκαετία του ’70, αλλά και δυο τρεις δεκαετίες αργότερα. Ο ίδιος ο Αλόνσο συνδεύει τα video με το ακόλουθο σημείωμα (2012):

Πριν 3 ή 4 χρόνια (δεν θυμάμαι ακριβώς) ένας φίλος γιατρός μου έστειλε τρία ποιήματα του Νικολάς Γκιγιέν. Τους έβαλα λοιπόν μουσική και τα κατέγραψα στο σπίτι. Έτσι απλά, όπως ακούγονται εδώ, αλλά συμπαθητικά. Στο σημείο αυτό παρεμβάλλει ένα ευσύνοπτο βιογραφικό του Γκιγιέν και καταλήγει: Στη μνήμη του καλού μου φίλου και με τον απόλυτο σεβασμό μου. Στην Αδριάνα Ίνες Πράδο για το νερό του Ιερού Ποταμού Γάγγη. Για όλους εκείνους που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο υποστηρίζουν την προσπάθειά μου για να παραμείνει ζωντανό το έργο του Κάνο Αλόνσο.

*

Joaquín de la Buelga y Rodrigo Alperi, La Caravana del Verso (Πηγή φωτό)

5. Joaquín de la Buelga (Οβιέδο, Ισπανία, 1954). Σπούδασε και έχει διατελέσει διευθυντής σε διάφορα ΜΜΕ και περιοδικά: La Voz de Asturias, του El Periódico de Gijón, Industrias Gráficas Parets της Βαρκελώνης, Antena 3 Radio του Langreo, Antena 3 Radio της Αστούριας και διευθυντής του Radio 80 της Αστούριας.

Παράλληλα με την επαγγελματική του σταδιοδρομία, στάθηκε πάντα κοντά στην ποίηση και τους ποιητές. Με τις εκπληκτικές φωνητικές του δυνατότητες, καταφέρνει να διεισδύσει στην ουσία των στίχων και αποκαθιστά την προφορική διάσταση στη σύγχρονη ποιητική δημιουργία, συνδέοντάς την με κάθε δημόσιο μέσο, ώστε να την επαναφέρει στο πάθος και στη ζωή, μακριά από τη στείρα διανόηση.

Είναι ο δημιουργός του The Caravan del Verso [Το Καραβάνι του Στίχου (της Ποίησης)], μιας εταιρείας που δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο του 2008, και η οποία σε συνεργασία με διάφορους καλλιτέχνες (χορευτές και χορογράφους, μουσικούς, τραγουδιστές) έχει πρωταρχικό της στόχο –όπως δηλώνει ο ίδιος:

τη διάδοση της ποίησης, ώστε να πάψει ο φόβος του λόγου και να μεταδοθούν όλα τα απελευθερωτικά του στοιχεία, βοηθώντας μας έτσι να ανακαλύψουμε την κρυμμένη του δύναμη. Να γιατί ο λόγος, μαζί με το χορό και τη μουσική είναι οι βασικοί πυλώνες όλων των παραστάσεων και των ρεσιτάλ μας.

*

6. Ximena Bedó (Σιμένα Βεδό, τραγουδίστρια – συνθέτρια, Μοντεβιδέο Ουρουγουάη) – Carmen Pi (πιανίστρια και τραγουδίστρια, Ουρουγουανή). Νέες μουσικές παρουσίες.

Τραγούδι: La Vida Empieza a Correr / Καλλιτέχνης: Ximena Bedó / Άλμπουμ: La Cajita (Το Κουτάκι) / Με την άδεια: The Orchard Music (για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας Perro Andaluz).

Κιθάρα και Φωνή: Ximena Bedó / Φωνή (φιλική συμμετοχή): Carmen Pi / Κοντραμπάσο: Andrés Pigatto / Κλαρινέτο και σαξόφωνο: Emiliano Pereira / Πλήκτρα και τάβλα (κρουστά): Andrés Bedó / Ντραμς: Federico Blois

*

7. Μπάρμπαρα Γιάνες (Αβάνα, Κούβα, γεν. Σεπ. 1970). Πιανίστρια. Επαγγελματίας καλλιτέχνης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Σοπράνο. Με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις και πολλές συμμετοχές σε διεθνή φεστιβάλ. Σήμερα είναι σολίστ του Εθνικού Μουσικού Κέντρου Συναυλιών, συνδεδεμένου με την Εθνική Φιλαρμονική της Κούβας και διδάσκει τραγούδι στο Ανώτερο Ινστιτούτο Τεχνών της Κούβας. Είναι μέλος της Εθνικής Ένωσης Συγγραφέων και Καλλιτεχνών της Κούβας (UNEAC) από τον Νοεμ. του 1997.

*

8. Quilapayún (Quila-Payún: Τρεις Γενειοφόροι Άνδρες, στη γλώσσα Mapuche). Λαϊκή μουσική ομάδα που συγκροτήθηκε το 1965 στην Χιλή. Από τα πιο μακρόβια σχήματα και με μεγάλη επιρροή στους ομότεχνους. Πρεσβευτές του Nueva Canción Chilena (μουσικό κίνημα και είδος μουσικής κοινωνικής διαμαρτυρίας και κριτικής· βλ. σε Βιγιέτι, τέλος).

Η ομάδα –όπως και οι Ίντι Ιγιμάνι (ό.π.π.)– είναι συνδεδεμένη με την επανάσταση που συντελέστηκε στη λαϊκή μουσική της χώρας υπό την κυβέρνηση Λαϊκής Ενότητας του Σαλβαδόρ Αγιέντε και οι Quilapayún ονομάζονται επίσημα πρέσβεις πολιτισμού και περιοδεύουν με μεγάλη επιτυχία στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική.

Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 οι Quilapayún αναθεωρούν την προσέγγισή τους μεταξύ τέχνης και πολιτικής, με την περιθωριοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος, και ενισχύουν την πίστη τους στην επανάσταση με το περίφημο άλμπουμ τους La revolución y las estrellas (Η Επανάσταση και τα αστέρια). Κατά τη διάρκεια της τετραετούς ιστορίας τους στη Χιλή, αλλά και κατά τη μακρά περίοδο εξορίας τους στη Γαλλία, τροποποίησαν τη σύνθεση των μελών τους, αλλά και το περιεχόμενο του έργου τους.

Μετά την περίοδο Πινοτσέτ (1992) και το τέλος της εξορίας, τα μέλη βρίσκονται στο δίλημμα της επιστροφής ή της παραμονής στη Γαλλία, το συγκρότημα οδηγείται σε διάσπαση, με ένα μουσικό σύνολο στη Χιλή (Quilapayún-Histórico) και ένα στη Γαλλία (Quilapayún-Γαλλία).

Στο πρώτο σχήμα ανήκει και ο Eduardo Carrasco (Σαντιάγο, 1940), συνθέτης, ιδρυτικό μέλος και διευθυντής, μέχρι και σήμερα.

*

9. Micamac et Sandunga: Δίσκος του 1980. Τον ανακάλυψα τυχαία, παρακινούμενος από τον τίτλο El Canto Negro (το πρωτότυπο ποίημα είναι χωρίς άρθρο). Δεν γνωρίζω (ακόμη, 11/8/2018) αν όλα τα τραγούδια έχουν στίχους. Τελικά από το άκουσμα του βινυλίου (17/8/2018) διαπιστώνω ότι πέντε από τις δέκα συνθέσεις έχουν στίχους, εκ των οποίων η μία είναι το Canto Negro του Γκιγιέν. Ενδιαφέρον τζαζ-φολκ λάτιν άκουσμα, με καλύτερο, συνθετικά, το Canto Negro των Sandunga. Στοιχεία στιχουργών δεν αναφέρονται ούτε στο εξώφυλλο ούτε στις ετικέτες του βινυλίου. Στο οπισθόφυλλο του δίσκου διαβάζουμε:

Micamac: Αυτή η ομάδα των τεσσάρων μουσικών, που ιδρύθηκε το 1971, καταγράφει το δεύτερο 33άρι της. Ετούτος ο δίσκος δείχνει την προσπάθειά τους τόσο στη μεθοδική έρευνα όσο και στην εξερεύνηση ενός ηχητικού σύμπαντος, και τοποθετείται στη συνέχεια του έργου που πραγματοποιήθηκε στη Βολιβία και στις γαλλικές σκηνές.

Πέρα από μια μακροχρόνια φιλία, η συνεργασία των Micamac και Sandunga σκοπεύει να αποκαλύψει την αυθεντικότητα, αλλά και τα σημεία συνάντησης δύο διαφορετικών χωρών: της Βολιβίας και της Αργεντινής. Ελπίζουμε ότι το καταφέραμε.

Sandunga: Το σύνολο ιδρύθηκε πρόσφατα από δύο Αργεντινούς και έναν Γάλλο. Μετά από αρκετές περιηγήσεις στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική, οι μουσικοί της Sandunga, που υποστηρίζονται από πολύ όμορφα κείμενα, συνθέτουν μελωδίες που ξεπερνούν με την πρωτοτυπία τους οποιαδήποτε έννοια λαογραφίας (folklore).

*

Από τους τελευταίους Γκιγιέν, Οκτ. 2014. Έκτος Όροφος (Πηγή φωτό)

10. Sexto Piso (Έκτος Όροφος). Νέο μουσικό συγκρότημα από το Σαντιάγο της Χιλής. Στην παράδοση των Inti-Illimani, η ομάδα συγκροτήθηκε το 2011 από σπουδαστές στο εργαστήρι Λατινοαμερικανικής μουσικής της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Χιλής.

Τα μέλη του, νέοι με κοινά καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, καταξιώθηκαν σε μεγάλες μουσικές σκηνές της χώρας και σε διάφορα ραδιοφωνικά προγράμματα, ώσπου το 2014 έκαναν το ντεμπούτο τους με το άλμπουμ Desde el Sexto Piso (Οκτ. 2014). Οι ίδιοι λένε για τη μουσική τους:

Αυτά τα τραγούδια, που το κοινό μας τα είδε να γεννιούνται και να μεγαλώνουν σε διάφορες μουσικές σκηνές της Χιλής, με πάνω από τρία χρόνια εμπειρίας και δημιουργίας, βρήκαν τη θέση τους στο Από τον έκτο όροφο, το πρώτο μας άλμπουμ. Σε αυτό το έργο, δουλέψαμε με μια μεγάλη ποικιλία ρυθμών και ηχοχρωμάτων από τη λαϊκή και παραδοσιακή μουσική της Λατινικής Αμερικής, που έδωσαν ζωή στις συνθέσεις μας, φιλοδοξώντας έτσι να προσφέρουμε ένα ευρύ και συγχρόνως πρωτότυπο ρεπερτόριο.

Σε τούτο το άλμπουμ μπορεί να συναντήσει κανείς τη σφραγίδα από τα ακούσματα που έχουμε καλλιεργήσει, συγχωνεύοντας στοιχεία από τις λατινοαμερικανικές μας ρίζες, με την ποίηση σημαντικών βάρδων, όπως ο Carlos Pezoa Véliz [Χιλή, 1879 – 1908], ο Νικολάς Γκιγιέν, η Γκαμπριέλα Μιστράλ [Χιλή, 1889 – Νέα Υόρκη, 1957] και ο Νικομέδες Σάντα Κρους [Αφροπερουβιανός συνθέτης, Λίμα, 1925 – Μαδρίτη 1992], με μια αρμονία που αντλεί από τα ηχοχρώματα της ηπείρου μας, με όργανα σαν το cuatro venezolano [παραδοσιακή κιθάρα με 4 νάυλον χορδές], το charango [λαούτο των Άνδεων] και το bombo legüero [αργεντίνικο τύμπανο] και ταυτόχρονα από ήχους διαφόρων μουσικών σχολών του κόσμου, με σαξόφωνο, πιάνο, βιολί, βιολοντσέλο και κοντραμπάσο.

*

Γούτυ Κάρδενας (Πηγή φωτό)

11. Γούτυ Κάρδενας. Μεξικό. Μέριδα, Γιουκατάν, Δεκ. 1905 – 5 Απρ. 1932. Συνθέτης, τραγουδιστής, κιθαρίστας, εκπρόσωπος του μουσικού ρεύματος Trova Yucatán (το νέο Τραγούδι του Γιουκατάν), που γεννήθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα από μιγάδες μουσικούς.

Ο Κάρδενας παρέμεινε σχεδόν ογδόντα χρόνια στην αφάνεια, μέχρι τον Απρίλιο του 2010, όταν οι Μεξικανοί τροβαδούροι Φελίπε Γαρσία (Μέριδα, 21 Μαΐ. 1967) και Λάουρα Μογέλ (Μέριδα, 19 Οκτ. 1989), στο Θέατρο Ολίμπο του Γιουκατάν, τραγούδησαν το Μαύρο Τραγούδι, που είναι και η τελευταία σύνθεση του Κάρδενας και το οποίο διέσωσε ο τραγουδιστής και ερευνητής Σάρκο Γόμες.

Λάουρα Μογέλ και Φελίπε Γαρσία – Trovadores Yucatecos (Πηγή φωτό)

Λίγο πριν από το θάνατό του, ο Κάρδενας είχε επισκεφθεί την Κούβα, όπου συνομίλησε με την μεγάλη δόξα των κουβανικών γραμμάτων, τον Νικολάς Γκιγιέν (είναι 30 ετών και ο συνθέτης 27), γεγονός που καταγράφεται στο κείμενο του ποιητή Η τελευταία νύχτα του Γούτυ στην Αβάνα.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε μετά το θάνατο του Κάρδενας, στο κουβανικό περιοδικό Orbe (Σφαίρα), στις 24 Απριλίου 1932 (περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Γκιγιέν: Prosa de Prisa – Βιαστικά Πεζά, 1975-1976), όπου ο ποιητής αφηγείται τις στιγμές με τον Γούτυ στο νησί της Καραϊβικής.

Το τραγούδι συνθέτει την ατμόσφαιρα του ιδιαίτερου μουσικού είδους ñáñigo. Αναφέρεται στη μαύρη κοινότητα και είναι μια σπάνια σύζευξη μουσικής – στίχου, όπου ο Κάρδενας ταυτίζεται με την ανησυχία του Γκιγιέν στην προσπάθειά του να αναδειχθεί με πληρότητα ο αγώνας του για τη μαύρη φυλή.

Ñáñigo: όρος προερχόμενος από τη νιγηριανή λέξη nyanyingo –οι πρώτοι αφρικανοί σκλάβοι στην Κούβα προέρχονται από τη Νιγηρία– και σημαίνει αυτόν που φοράει nyanya, τα στολίδια που καλύπτουν τους ώμους και το στήθος των μαύρων, κατά τους τελετουργικούς χορούς τους (σ.τ.μ.).

Víctor Patricio de Landaluze: El ñáñigo. Τύποι και έθιμα του νησιού της Κούβας (1881) (Πηγή πίνακα). Ο Landaluze (Μπιλμπάο, Ισπανία 1828 – Αβάνα, 1889) εγκατεστημένος στην Αβάνα από το 1863, εργάστηκε ως εικονογράφος στο περιοδικό El Almendares. Το 1852 συνέβαλε στα συλλογικά λευκώματα κουβανικής τέχνης: Colección de tipos Cubanos και Tipos y costumbres de la isla de Cuba. Αν και με τα έργα του (πολιτικές κυρίως γελοιογραφίες) αντιτάχθηκε στην ανεξαρτησία του νησιού, ο Landaluze κατέγραψε με λάδια και ακουαρέλες την ατμόσφαιρα της Κούβας και την ψυχοσύνθεση του λαού της.

Ο Κάρδενας πυροβολήθηκε θανάσιμα, μετά από καυγά με δυο αδέλφια, Ισπανούς, σε κάποιο μπαρ στην Πόλη του Μεξικού. Ειπώθηκε ότι αιτία του καυγά ήταν μια γυναίκα. Κατ’ άλλες ισχυρές μαρτυρίες, η αιτία βρισκόταν στη Νέα Υόρκη την προηγούμενη χρονιά (1931), όπου, για να γιορτάσει το τέλος της ισπανικής μοναρχίας, είχε ηχογραφήσει ένα τραγούδι με τίτλο Η Δημοκρατία στην Ισπανία, και από το οποίο η Columbia Records, με τη… διαφήμιση του φονικού, έβγαλε πολύ χρήμα, τόσο στη Λατινική Αμερική όσο και στην Ισπανία. Σύμφωνα με τον ποιητή Ricardo Lopez Mendez [σ.τ.μ.: 1903-1989· συγγραφέας, επίσης, δημοσιογράφος, εκφωνητής και αρθρογράφος, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και Συνθετών του Μεξικού], ο δολοφόνος του Γούτυ, αφού εξέτισε μια σύντομη ποινή για το έγκλημά του, επέστρεψε στην Ισπανία, όπου συμμετείχε στον Εμφύλιο Πόλεμο, στο πλευρό των βασιλοφρόνων.

__________

Pedro Figari Solari (Μοντεβιδέο, Ουρουγουάη, 29 Ιουν. 1861 – 24 Ιουλ. 1938). Γενοβέζος στην καταγωγή από γονείς ριζωμένους στη χώρα.

Δικηγόρος στο επάγγελμα, αρχίζει να ζωγραφίζει μετά τα 50 του χρόνια. Το παραγωγικό του έργο ξεκινάει το 1921. Εγκαταστάθηκε στο Μπουένος Άιρες αρχικά, όπου ίδρυσε την Κοινωνία των Φίλων της Τέχνης, και από το 1925 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου παρέμεινε για εννέα χρόνια και καθιερώθηκε ως εικαστικός καλλιτέχνης. Με την επιστροφή του στην Ουρουγουάητο, το 1934, υπηρέτησε ως Καλλιτεχνικός Σύμβουλος στο Υπουργείο Δημόσιας Εκπαίδευσης, μέχρι το θάνατό του.

Pedro Figari (1861–1939), Candombe (περ. 1925). Λάδι σε χαρτόνι, 62 x 82 cm. National Museum of Visual Arts (Πηγή πίνακα)

Ο Figari επικεντρώνεται στις εθνοτικές ομάδες, στους μαύρους σκλάβους της αποικίας, και στην κοινότητα των απλών ανθρώπων, εκφράζοντας με το έργο του την αποστροφή του για τη μετριότητα της μπουρζουαζίας και για την υπανάπτυξη που συντηρείται από τις ομάδες των ισχυρών. Το 1925 ζωγράφισε τη διάσημη ζωγραφιά του Candombe (χορός μαύρων –γυναικών κυρίως– που χορεύουν στο ρυθμό των τυμπάνων: βλ. Γκιγιέν το πρώτο μαδριγάλι Νεα Γυναίκα).

Θαυμαστής του Gauguin, ο Figari, αλλά με την προσωπική του χρωματική ταυτότητα, όπου στους πίνακές του τα πάντα –ουρανός, δέντρα, γη– βρίσκονται σε μια διαρκή έκρηξη, σε μια δυναμική κυκλική κίνηση αιώνιας επιστροφής. Ονειρικές φιγούρες, σταθερή σχεδόν παρουσία του φεγγαριού, αδρή γραμμή, χρώμα επιβλητικό, ζεστό και απαλό.

(Αρχική πηγή κειμένων και του βίντεο: crilar 22. Με διαφοροποιήσεις Μπ. Ζ. και προσθήκες από άλλες πηγές).

*

Η ΓΗ ΓΙΑ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΠΟΥ ΤΗ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ. Ο Ντανιέλ Βιγιέτι σε συναυλία για τους εργάτες του ζαχαροκάλαμου στην Μπέλα Ουνιόν της Ουρουγουάης, το 2006 (Πηγή φωτό)

12. Ντανιέλ Βιγιέτι. Μοντεβιδέο, 24 Ιουλ. 1939 – 30 Οκτ. 2017. Ουρουγουανός λαϊκός τραγουδιστής, κιθαρίστας, συνθέτης και πολιτικός ακτιβιστής, εκπρόσωπος του νέου λατινοαμερικανικού, λαϊκού, αριστερού τραγουδιού, Nueva Canción (βλ. στο τέλος). Σπουδαία μουσική φυσιογνωμία. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εκφραστές του λαϊκού τραγουδιού της Ουρουγουάης και χαίρει μεγάλης εκτίμησης στη Λατινική Αμερική. Από το 1994 συνέβαλε σημαντικά στη γνωριμία με τη μουσική και τους ερμηνευτές της Λατινικής Αμερικής μέσω των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων του.

Τη δεκαετία του 1960 ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα ως δημιουργός-συνθέτης, τραγουδιστής, ραδιοφωνικός παραγωγός και παρουσιαστής, συμβάλοντας καθοριστικά στις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις στην Ουρουγουάη.

Το έργο του απέκτησε ριζοσπαστικό χαρακτήρα με βαθύ κοινωνικό και αριστερό περιεχόμενο, όπου οι στίχοι του σχετίζονται με τους λαϊκούς αγώνες στην Ουρουγουάη και στη Λατινική Αμερική. Στο πλαίσιο της καταστολής των αριστερών κινημάτων που προηγήθηκαν του πολιτικο-στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1973 (διήρκεσε έως το 1985), ο Βιγιέτι φυλακίζεται το 1972 και τα τραγούδια του απαγορεύονται. Στην εκστρατεία για την απελευθέρωσή του ηγήθηκαν ονόματα από το εξωτερικό, μεταξύ των οποίων ο Σαρτρ (1905-1980), ο Κορτάσαρ (1914-1984), ο Μιτεράν (ο γνωστός, 1916-1996), ο διάσημος βραζιλιάνος αρχιτέκτονας Όσκαρ Νιεμέγιερ (1907-2012).

(FILE) Uruguayan writer Eduardo Galeano (R) and songwriter Daniel Viglietti take part in a demonstration in support of judge Mariana Mota in front of the Justice Supreme Court headquarters in Montevideo on February 15, 2013. Galeano died in Montevideo on April 13, 2015 at the age of 74. AFP PHOTO/PABLO PORCIUNCULA (Photo credit should read PABLO PORCIUNCULA/AFP/Getty Images)
Γκαλεάνο και Βιγιέτι, μπροστά στο Ανωτάτο Δικαστηρίο του Μοντεβιδέο τον Φεβ. 2013, σε διαδήλωση υπέρ της δικαστίνας Μαριάνα Μότα (τιμωρήθηκε με μετακίνησή της από το Ποινικό Δικαστήριο στο Αστικό, επειδή ερευνούσε πολιτικές δολοφονίες από την πολιτικοστρατιωτική δικτατορία της Ουρουγουάης, 1973-1985).

Μετά την αποφυλάκισή του έζησε εξόριστος στην Αργεντινή και αργότερα στο Παρίσι για έντεκα χρόνια. Τα τραγούδια της εξορίας κυκλοφόρησαν κατά την επιστροφή του στην πατρίδα, σε έναν περίφημο δίσκο με τίτλο Trabajo de hormiga (Δουλειά μηρμυγκιού ή Κοπιαστική δουλειά). Στο μεταξύ συνέχισε την έντονη δημοσιογραφική και ραδιοφωνική του δραστηριότητα σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, καταγγέλλοντας το δικτατορικό καθεστώς της Ουρουγουάης.

Επιστρέφοντας στο Μοντεβιδέο τη 1 Σεπτέμβρη του 1984, αποθεώθηκε από χιλιάδες λαού σε μια ιστορική συναυλία την πιο συναρπαστική σε μια καριέρα 40 χρόνων, όπως τη χαρακτήρισε ο όδιος. Από τις πιο ξεχωριστές δουλειές του είναι αυτή στην οποία συγκέντρωσε μια σειρά εμφανίσεων του, το 1985, με τον συμπατριώτη και συνεξόριστό του Μάριο Μπενεδέτι [βλ. εδώ και εδώ], που τιτλοφορείται A dos voces (Για δυο φωνές).

Παράλληλα με τη μουσική του δραστηριότητα, πραγματοποίησε ένα πλούσιο έργο έρευνας, διατήρησης και διάδοσης της μουσικής της Λατινικής Αμερικής. Επί σειρά ετών συγκρότησε ένα εκτεταμένο μουσικό αρχείο το οποίο ονόμασε Memoria Sonora de América Latina (Ηχητική Μνήμη της Λατινικής Αμερικής), το οποίο περιλαμβάνει επίσης συνεντεύξεις με μουσικούς και συγγραφείς και καλύπτει μια 40ετία.

Ο Ντανιέλ Βιγιέτι και ο Σίλβιο Ροδρίγες στην Παλιά Αβάνα το 1971 (Πηγή φωτό)

Στις 7 Οκτώβρη του 2015 παρέλαβε από τα χέρια του Κουβανού ομοτέχνου του Σίλβιο Ροδρίγες (τραγούδια του εδώ) το βραβείο Noel Nicola [Κουβανός τραγουδιστής (Αβάνα, 7 Οκτ. 1946 – 7 Αυγ. 2005· μαζί με τον Πάμπλο Μιλανές (από Κατιούσα) και τον Ροδρίγες, οι δημιουργοί του κουβανικού Nueva Trova (βλ. κατ.)] για το Ιβηροαμερικανικό Τραγούδι που διοργανώθηκε από κοινού με το διεθνές Φεστιβάλ τραγουδιστών – τραγουδοποιών Barnasants της Καταλονίας και το Κουβανικό Ινστιτούτο Μουσικής. Η εκδήλωση έγινε στο Casa de las Americas της Αβάνας (βλ. παρ.), όπου το 1967 είχε πραγματοποιηθεί η Διεθνής Συνάντηση Τραγουδιού Διαμαρτυρίας, με τη συμμετοχή του Βιγιέτι και πολλών ακόμη μουσικών από όλον τον κόσμο.

Πέθανε στις 30 Οκτ. 2017, μετά από χειρουργική επέμβαση.

Η μουσική του δουλειά χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο μείγμα στοιχείων της κλασσικής μουσικής και του λαϊκού ουρουγουανικού και λατινομερικανικού τραγουδιού, με αφετηρία την ποίηση. Στο δεύτερο κιόλας άλμπουμ του Hombres de nuestra tierra, 1964 (Άντρες της γης μας), για δύο φωνές, συνεργάζεται με τον επίσης Ουρουγουανό ποιητή, συγγραφέα, διάσημο σκιτσογράφο και σπουδαίο αφηγητή, Χουάν Καπαχόρυ (Juan Capagorry, 1934 – 12 Ιουν. 1997). Στη συνέχεια, σε έναν από τους σημαντικότερους, για το λατινοαμερικάνικο, πολιτικό-λαϊκό τραγούδι δίσκους του, Τραγούδια για την Αμερική μου (Canciones para mi América, 1968), εκτός από 5 δικά του ποιήματα μελοποιεί και: 1 δημοφιλές λαϊκό, παραδοσιακό νανούρισμα, το Duerme negrito (το έχει καταγράψει σε μια πλούσια συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών ο Αταουάλπα Γιουπάνκι και το έχουν τραγουδήσει ακόμη ο Βίκτορ Χάρα, η Μερσέδες Σόσα κ.ά.), 1 του Λίμπερ Φάλκο (Μοντεβιδέο, 4 Οκτ. 196 – 10 Νοε. 1955)· 2 του Σέσαρ Βαγιέχο (Περού, 16 Μαρ. 1892 – παρίσι, 15 Απρ. 1938)· 2 του Ραφαέλ Αλβέρτι (ό.π.π.)· 2 του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (Γρανάδα, 5 Ιουν. 1898 – 18 Αυγ. 1936)· 3 του Νικολάς Γκιγιέν.

Το έργο του, παγκόσμιας εμβέλειας, τραγουδήθηκε από τραγουδιστές και τραγουδοποιούς διαφόρων εθνικοτήτων. Ενδεικτικά: Victor Jara, Amparo Ochoa, Isabel Parra, Joan Manuel Serrat, Mercedes Sosa.

Οι δίσκοι του γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις στη Γαλλία από την πιο μεγάλη και πιο παλιά (1938) δισκογραφική εταιρεία – εκδοτικό μουσικό οίκο Le Chant Du Monde, αυτή που συγκέντρωσε την πρώτη συλλογή παραδοσιακών μουσικών και εθνογραφικών ηχογραφήσεων.

Nueva Trova: Μουσικό κίνημα που άνθισε στην Κούβα αμέσως μετά την Επανάσταση. Αν και βασίζεται στο παραδοσιακό Trova (από τους πλανόδιους μουσικούς, trovadores, κυρίως του Santiago de Cuba), διαφοροποιείται έντονα από αυτό, αφού το τραγούδι του, λυρικό μεν, έχει έντονα πολιτικό-κοινωνικό περιεχόμενο. Με αφρικανικές ρίζες, και καταβολές από το Son, τη σάλσα, το τσα-τσα, το μπολέρο, τη habanera, απλώθηκε σε όλη σχεδόν την ήπειρο.

Στη διάδοση του κινήματος, με την ένταξη νέων ταλαντούχων μουσικών στην επαναστατική διαδικασία, σημαντικό ρόλο έπαιξε μια μεγάλη μορφή της Κουβανικής Επανάστασης η Αϊδέ Σανταμαρία (Βίγια Κλάρα, 30 Δεκ. 1923 – Αβάνα, 28 Ιουλ. 1980), μέσα από το Casa de las Americas, του οποίου ηγήθηκε μέχρι την αυτοκτονία της, λίγο μετά από ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα. Για την ιστορία, η Αϊδέ Σανταμαρία είναι η μία από τις δυο γυναίκες που συμμετείχαν στην κατάληψη της Μονκάδα. Η άλλη είναι η Μέλβα Eρνάντες (Λας Βίγιας, 28 Ιουλ. 1921 – Αβάνα, 9 Μαρ. 2014). [Σανταμαρία, Ερνάντες, Μονκάδα].

Nueva Canción: Με επιρροές από το Nueva Trova. Εκτός από την κουβανική κυβέρνηση, η οποία υποστήριζε το μήνυμά του, οι κυβερνήσεις πολλών λατινοαμερικανικών χωρών το έβλεπαν σαν μεγάλη απειλή για τη σταθερότητά τους. Κατά τη δεκαετία του 1970, πολλοί καλλιτέχνες, εκπρόσωποι του είδους, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, δολοφονήθηκαν. Εκτός του Βιγιέτι, ο Αταουάλπα Γιουπάνκι εκδιώχθηκε επανειλημμένα από την Αργεντινή· πέθανε στο Παρίσι το 1992. Η Μερσέδες Σόσα έφυγε στην Ευρώπη, αφού συνελήφθη από το στρατό στη μέση μιας συναυλίας· παρέμεινε στο Παρίσι και στη Μαδρίτη τρία χρόνια και επέστρεψε στην Αργεντινή το 1982. Χιλιανοί καλλιτέχνες του Nueva Canción είχαν τη σκληρότερη αντιμετώπιση και φυλακίζονται· ο Βίκτορ Χάρα σκοτώνεται με βασανιστήρια μέσα στο Εθνικό Στάδιο· ο Άνχελ Πάρα, συλλαμβάνεται, μεταφέρεται και αυτός στο Εθνικό Στάδιο, φυλακίζεται και μετά την αποφυλάκισή του θα ζήσει εξόριστος στο Παρίσι, όπως και πολλοί άλλοι ακόμη που εγκαταλείπουν τη χώρα για ΗΠΑ, Καναδά, Ευρώπη. Οι Ίντι-Ιγιμάνι και οι Κιλαπαγιούν θα εξοριστούν για 15 χρόνια. Στη Χιλή, ο Πινοτσέτ, σε μια προσπάθεια να απαλλαγεί από το Nueva Canción και, κατ’ επέκταση, από το λαϊκό συναίσθημα που το δημιούργησε, όχι μόνο απαγορεύει την εκτέλεση και τη μετάδοση της μουσικής, αλλά και τα μουσικά όργανα που το συνοδεύουν και συνδέονται στενότερα με αυτό, όπως το charango.

*

Η Άνα Μπελέν με τον Νικολάς Γκιγιέν στην UNEAC, για συναυλία προς τιμή του, 1980 (Πηγή φωτό)

13. La paloma de vuelo popular (1976) – Το Περιστέρι με το φτερούγισμα του λαού. Δίσκος με 24 τραγούδια, όλα σε ποίηση Νικολάς Γκιγιέν. Μουσικές: 17 του Αστσέρο, 1 της Ρόσα Λεόν, 5 του Βίκτορ Μανουέλ, 1 των Quilapayún.

Σέρχιο Αστσέρο (Μπουένος Άιρες, Αργεντινή, 8 Ιουν. 1945).Μουσικολόγος και συνθέτης για τον κινηματογράφο και το θέατρο, Μετά τη συμπλήρωση των ακαδημαϊκών του σπουδών στην Ισπανία και την Ιταλία, στράφηκε στη μουσικολογική έρευνα, αναπτύσσοντας μια δική του προσωπική γλώσσα μουσικής σημειογραφίας, με βάση τα χρώματα και τους αριθμούς, τη Numerofonía: La (r)evolución de la escritura musical, που πιστοποιήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Επιστημών της Ισπανίας.

Άνα Μπελέν (Μαδρίτη, 27 Μαΐ. 1951). Κομμουνίστρια τραγουδίστρια και ηθοποιός, από τα μεγάλα ονόματα στη μουσική, κινηματογραφική και θεατρική σκηνή της χώρας της, με πάνω από σαράντα ταινίες, τριάντα περίπου θεατρικά έργα και περισσότερα από 40 άλμπουμ. Έχει τιμηθεί με το Premio Grammy Latino 2015 και το Premio Goya de Honor το 2017. Γνωστή και ως Το Χαμόγελο του Κ. Κ. Ισπανίας (PCE), Μούσα και Είδωλο της Μαδρίτης, Μούσα της σύγχρονης Ισπανίας.

Βίκτορ Μανουέλ (Αστούριας, 7 Δεκ. 1947). Συνθέτης, μουσικός και κινηματογραφικός παραγωγός, σύζυγος της Άνας Μπελέν.

Ρόσα Λεόν (Μαδρίτη 4 Σεπ. 1951, Ισπανίδα τραγουδίστρια και πολιτικός του Κομμουνιστικού Κόματος Ισπανίας αρχικά, πέρασε τελευταία στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, από το 2008 διευθύντρια του Ινστιτούτου Θερβάντες στην Καζαμπλάνκα).

Για Σέρχιο Αστσέρο – Άνα Μπελέν, βλέπε σε Νικολάς Γκιγιέν: Νανούρισμα για να ξυπνήσει ένα νεγράκι, όπου η πρώτη πρώτη μελοποίηση του τραγουδιού (1976) και η πιο πρόσφατη (2016) από τον Many Moure, σε δίσκο με εννέα (9) συνολικά ποιήματα του Γκιγιέν. Ένα ακόμη του Moure σε: Νικολάς Γκιγιέν: 4 μαδριγάλια για τη Μαύρη Γυναίκα.

*

Υ. Γ. 3

Mi Chiquita
Nicolás Guillén

La chiquita que yo tengo
tan negra como e,
no la cambio po ninguna,
po ninguna otra mujé.

Ella laba, plancha, cose,
y sobre to, caballero,
                            ¡cómo cosina!

Si la bienen a bucá
                            pa bailá,
                            pa comé,
                            ella me tiene que llebá,
                            o traé.

Ella me dise: mi santo,
tú no me puede dejá;
bucamé,
bucamé,
bucamé,
pa gosá.

Motivos de Son (1930)

Οι διαφορές από το πρωτότυπο, Guillén/Illimani:
Ella laba, plancha, cose (πλένει, σιδερώνει) / Ella canta, baila, cose (τραγουδά, χορεύει)·
¡cómo cosina! (μαγειρεύει) / ¡cómo camina! (περπατά).
(Επάνω η εκδοχή των Illimani).

 

Inti Illimani – Mi chiquita (en vivo)

Festival de Viña del Mar – Δήμοτικό θέατρο Βίνια ντελ Μαρ, Βαλπαραΐσο, Χιλή (2001)
Από τις καλύτερες εμφανίσεις τους, με αποθέωσή τους και θερμή υποδοχή στο τραγούδι

(Αντικαταστάθηκε με άλλο ζωντανό)

Μπ. Ζ. Ιούλ. – Αύγ. 2018

Νικολάς Γκιγιέν – Νικολάς Κριστόμπαλ Γκιγιέν Μπατίστα
(Nicolás Cristóbal Guillén Batista – Nicolás Guillén)
10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα.
Σχέδιο (4^ο από 5 του Γκιγιέν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 16.XII.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

___________________________________

Μπάμπης Ζαφειράτος:

Η ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν από Κατιούσα και από Μποτίλια στον Άνεμο

*

Από Κατιούσα

Ποιήματα για τον Τσε: Hasta la poesía de la revolución και Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε

Η ποίηση του Τσε με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση

Πάμπλο Νερούδα: Επικό Τραγούδι (5 ποιήματα) – Το Επικό Τραγούδι και η ιστορία της συλλογής: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε

*

Από Μποτίλια Στον Άνεμο

Νερούδα: Επικό Τραγούδι (11 ποιήματα)

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ. από Κατιούσα και από Μποτίλια Στον Άνεμο

*

Νικολάς Γκιγιέν: Αηδόνια και Μπαζούκας, Δίαυλος, 2018 (Β.΄ Έκδοση).

Για τη γεμάτη ζωή του ποιητή με την πλούσια διεθνιστική δράση, βλ. στο βιβλίο: Νικολάς Γκιγιέν, O Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (και άλλα ποιήματα) – Εισαγωγή • Μετάφραση • Σχολιασμός • Σημειώσεις • Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος. Εικόνες: Ανδρέας Ζαφειράτος (ΚΨΜ, Απρ. 2018)

Για Κήπο βλέπε και εδώ – Κυκλοφορεί:

Νικολάς Γκιγιέν: Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (Προδημοσίευση)