Χουάν Χέλμαν (3.5.1930 – 14.1.2014): Ο Ποιητής του Έρωτα και της Επανάστασης

Juan Gelman – Χουάν Χέλμαν

(3 Μαΐου 1930, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες – 14 Ιανουαρίου 2014, Πόλη του Μεξικού, Μεξικό)

8 ποιήματα από 5 συλλογές

Το πιο αξιοθαύμαστο, ίσως, στοιχείο στην ποίησή του είναι η σχεδόν απίστευτη τρυφερότητά του, όπου δικαιολογείται ο παροξυσμός της απόρριψης και της καταγγελίας, η επίκληση τόσων πολλών σκιών, από μια φωνή που ηρεμεί και νανουρίζει, ένα ασίγαστο χάδι λέξεων σε άγνωστους τάφους.

Χούλιο Κορτάσαρ

Μετάφραση
Μπάμπης Ζαφειράτος / Μποτίλια Στον Άνεμο

Κεντρική φωτό:
Ο Χουάν Χέλμαν κατά την παρουσίαση της ανθολογίας «Φλογερό Επάγγελμα (Oficio Ardiente)», που εκδόθηκε με αφορμή την απονομή του «Βραβείου Ρεινά Σοφία για την Ιβηροαμερικανική Ποίηση (Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana)», τον Οκτώβριο του 2005. Foto: Cristóbal Manuel / EL PAÍS.

Χουάν Χέλμαν

Ο Χουάν Χέλμαν το 2005, στη Φοιτητική Εστία της Μαδρίτης. Foto: LUIS MAGÁN (Πηγή: www.canalcaribe.icrt.cu)

Ερωτική Απουσία

Πώς είναι αναρωτιέμαι.
Πώς είναι να σε αγγίζω στο πλάι μου.
Πάω τρελός στον άνεμο
και πάω και δεν πάω.

Πώς είναι να κοιμάμαι
στου στήθους σου τη χώρα τόσο απόμακρα.
Είμαι θεόφτωχος χριστός στη θύμησή σου
μια καρφωμένος μια ξεκάρφωτος.

Όπως και να ’χει.
Μπορεί το σώμα μου να εκραγεί και μόνο αυτό να περιμένω.
Και θα με φας μετά γλυκά γλυκά
κομμάτι το κομμάτι.

Θα είμαι αυτό που έπρεπε.
Το πόδι σου. Το χέρι σου.

Το παιχνίδι που παίζουμε
El juego en que andamos [1957-1958]

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 5 Ιαν. 2021

Αυτή η Προσευχή

Κάτω απ’ τη νύχτα τρεμουλιάζουνε οι στάχτες μου, να σ’ αγαπάω,
να σε ζητάω.

Πόσο μεγάλωσε η μοναξιά, ω εσύ αφέντρα του έρωτά μου,
είσαι μακριά, είσαι μονάχη μακριά μου.

Απ’ το όνομά σου, ωστόσο, μπαίνω μέσα στη μέρα
το στόμα μου φτιάχτηκε για να πω τ’ όνομά σου.

Το φως που απ’ το όνομά σου αναδύεται.

Πάρε με
μη μ’ αφήνεις
αφού εσύ με έκανες από το θάνατό μου πιο μεγάλος να γίνω

Κούβα

για σένα η θλίψη μου φωτίζει τη νύχτα,
για σένα η χαρά μου φωτίζει τη νύχτα.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 5 Ιαν. 2021

Ποιητική Τέχνη

Ανάμεσα σε τόσα επαγγέλματα ασκώ αυτό που δεν είναι δικό μου,

σαν αφέντης αδίσταχτος
με αναγκάζει να δουλεύω μέρα νύχτα,
με πόνο, με αγάπη
μες στη βροχή, μες στην καταστροφή,
όταν ανοίγει της τρυφερότητας η αγκαλιά ή της ψυχής,
όταν χώνει τα χέρια της η αρρώστια.

Σ’ αυτό το επάγγελμα με σπρώχνει ο ξένος πόνος,
τα δάκρυα, τα μαντίλια του αποχαιρετισμού,
οι υποσχέσεις στη μέση του φθινόπωρου ή της φωτιάς,
τα φιλιά της συνάντησης, τα φιλιά του αποχωρισμού,
τα πάντα με σπρώχνουνε να δουλεύω με τις λέξεις, με το αίμα.

Ποτέ δεν ήμουν ο ιδιοχτήτης της στάχτης μου, πρόσωπα σκοτεινά
τους στίχους μου τους γράφουνε σαν να πυροβολούνε ενάντια στο θάνατο.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 5 Ιαν. 2021

Ποίημα

Σαν τον έρωτα, σαν τον έρωτα επιμένεις
τίποτα δεν μπορεί να σε πάρει μακριά,
ούτε η πιο άγρια πέτρα που πετάω εναντίον μου.

Έρχεσαι, χτυπάς, αλαφροπάτητο,
σαν τον έρωτα υψώνεσαι,
καθαρή ευτυχία,
φουσκονεριά σκοτεινού άγνωστου θαύματος.

Κάτω από μια καλοκαιριάτικη μέρα που σβήνει στους ίσκιους
μες στην αντάρα προσώπων προβλέψιμων θα πεθάνω,

για χάρη σου μόνο, για χάρη σου μόνο, πάθος του κόσμου, ποίημα.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 6 Ιαν. 2021

Το Κορίτσι Στο Μπαλκόνι

Το απόγευμα κατηφόριζε εκείνον το δρόμο στο πλάι του λιμανιού
με βήμα αργό, ανάλαφρο, γεμάτο ευωδιές,
τα παλιά σπίτια θαμπώνουνε κάτι τέτοια απογεύματα
η κουρελιασμένη μελαγχολία τους δεν είναι ποτέ πιο μεγάλη
ούτε είναι πιο θλιβερά απ’ τους τοίχους,
στα βαθιά σκαλοπάτια φωσφορισμοί λαμπυρίζουνε όπως η θάλασσα,
ίσως μάτια νεκρά που κοιτάζουνε το απόγευμα σαν να θυμούνται.

Ήταν έξι η ώρα, μια γλύκα καθήλωνε το άγνωστο πλήθος,
μια γλύκα σαν τα χείλια του απογεύματος, σάρκινη, ερωτική,
τα πρόσωπα γίνονται τρυφερά κάτι τέτοια απογεύματα,
καίγονται με μια φλόγα παιδικής αθωότητας
κόντρα στο σκοτάδι, στων χορών την αντάρα.

Αυτή η γλύκα ήτανε λες κι ο καθένας θυμότανε κάποια γυναίκα,
οι μηροί της αγκαλιασμένοι, το κεφάλι ν’ ακουμπάει στην κοιλιά της,
η σιωπή των αγνώστων
ήτανε μια φουσκοθαλασσιά στη μέση του δρόμου
με τα γόνατα και τ’ απομεινάρια της τρυφερότητας να συντρίβονται
στο «New Inn», στις πόρτες, στα κατώφλια της πολύχρωμης εγκατάλειψης.

Ως τη στιγμή που το κορίτσι φάνηκε στο μπαλκόνι
ολόρθο μέσα στο αισθησιακό απόγευμα σαν το δωμάτιό του με το κρεβάτι το άστρωτο
εκεί όπου όλοι πιστεύανε πως το είχανε κάποια φορά ερωτευτεί
προτού να έρθει η λησμονιά.

Ολονυχτία του μοναχικού
Velorio del solo [1959-1961]

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 6 Ιαν. 2021

Αγκυροβολημένος Στο Παρίσι

Αυτό που νοσταλγώ είναι το γέρικο λιοντάρι του ζωολογικού κήπου,
πίναμε πάντα τον καφέ μας στο Bois de Boulogne,
μου διηγιότανε τη ζωή του στη Νότια Ροδεσία
μα έλεγε ψέματα, ήτανε φως φανάρι πως δεν το ’χε κουνήσει ρούπι απ’ τη Σαχάρα.

Εν πάση περιπτώσει με μάγευε η κομψότητά του,
ο τρόπος που ανασήκωνε τους ώμους του μπρος στις μικρότητες της ζωής,
χάζευε τους Φραντσέζους απ’ το παράθυρο του μπιστρό
κι έλεγε «κάνουνε παιδιά οι ανόητοι».

Οι δυο τρεις Άγγλοι κυνηγοί που είχε φάει
του φέρνανε άσχημες αναμνήσεις και μια μελαγχολία,
«τα πράγματα που κάνει κάποιος για να ζήσει» συλλογιότανε
κοιτάζοντας τη χαίτη του μες στον καθρέφτη του μπιστρό.

Ναι, μου λείπει αφάνταστα,
δεν πλήρωνε ποτέ για τα ποτά,
αλλά έδειχνε το φιλοδώρημα φεύγοντας
κι οι σερβιτόροι το χαιρετάγανε με ιδιαίτερο σεβασμό.

Αποχαιρετιόμαστε στην άκρη του σούρουπου,
θα γύριζε à son bureau, όπως έλεγε,
όχι χωρίς να με προειδοποιήσει πρώτα μ’ ένα χτυπηματάκι στον ώμο
«να προσέχεις, γιε μου, με το νυχτερινό Παρίσι».

Στ’ αλήθεια, μου λείπει αφάνταστα,
τα μάτια του φορές φορές γεμίζανε με έρημο,
μα ήξερε να σωπαίνει σαν αδερφός
όταν συνεπερμένος, συνεπερμένος,
του μίλαγα για τον Καρλίτος Γαρδέλ.

Γκοτάν
Gotán [1962]

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 7 Ιαν. 2021

Σημείωση:

― Ο τίτλος παραπέμπει στο ομότιτλο διάσημο τραγούδι του Κάρλος Γαρδέλ (https://youtu.be/5n3_5ELv0-Y. Με στίχους: https://youtu.be/g6bkcLm_P5s).

― Bois de Boulogne (Γαλλικά στο κείμενο): Το Δάσος της Βουλώνης.

― Νότια Ροδεσία: Ζιμπάμπουε από το 1965 (Βόρεια Ροδεσία: Ζάμπια από το 1964).

― à son bureau (Γαλλικά στο κείμενο): στο γραφείο του.

Έτσι Ακριβώς

είναι καλή και όμορφη σαν τη θάλασσα
είναι σκοτεινή μπροστά στα πρόσωπα της σιωπής μου
είναι απέραντη κάτω απ’ τον ήλιο
τρίζει μέσα στη νύχτα το ζώο εντός της
ανεξερεύνητη χώρα
δεν έχεις όνομα ακόμα.

Χολέρα των Βοοειδών
Cólera buey [1962-1968]

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 7 Ιαν. 2021

Αυτοπεποίθηση

κάθεται στο τραπέζι και γράφει
«μ’ αυτό το ποίημα δε θα πάρεις την εξουσία» λέει
«μ’ αυτούς τους στίχους δε θα κάνεις την Επανάσταση» λέει
«ούτε και με χιλιάδες στίχους θα κάνεις την επανάσταση» λέει.

κι ακόμα: αυτοί οι στίχοι δε θα χρησιμέψουνε
στους εργάτες στους δάσκαλους στους ξυλοκόπους για να ζήσουνε καλύτερα
να τρώνε καλύτερα ή αυτός ο ίδιος να φάει να ζήσει καλύτερα
ούτε και που θα χρησιμέψουνε για να ερωτευτεί καμιά

δε θα κερδίσει λεφτά με δαύτους
δε θα μπει τζάμπα στο σινεμά με δαύτους
δε θα του δώσουνε ρούχα με δαύτους
δε θα εξασφαλίσει καπνό ή κρασί με δαύτους

ούτε παπαγάλους ούτε τίποτα τυχερά ούτε πλεούμενα,
ούτε μοσχάρια ούτε ομπρέλες θα αποχτήσει με δαύτους
αν εξαρτιότανε από δαύτους θα τον εμούσκευε η βροχή
δε θα κερδίσει τη συχώρεση ή καμιά χάρη από δαύτους

«μ’ αυτό το ποίημα δε θα πάρεις την εξουσία» λέει
«μ’ αυτούς τους στίχους δε θα κάνεις την Επανάσταση» λέει
«ούτε και με χιλιάδες στίχους θα κάνεις την Επανάσταση» λέει
κάθεται στο τραπέζι και γράφει

Συνάφειες
Relaciones [1971-1973]

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 8 Ιαν. 2021

(Μπάμπης Ζαφειράτος, Ιαν. 2021)

Ο Χουάν Χέλμαν στην Κατιούσα

Χουάν Χέλμαν (Juan Gelman)
3 Μαΐου 1930, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες – 14 Ιανουαρίου 2014, Πόλη του Μεξικού, Μεξικό
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 6.Χ.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ. από φωτό του 2013)

Χουάν Χέλμαν (3.5.1930 – 14.1.2014): Γκοτάν

Καμίλο οι Εκατό Πυρκαγιές: Από τις πένες των Χουάν Χέλμαν και Κάρλος Πουέμπλα

Ο Φιντέλ το άλογο και η γλυκιά παλίρροια της Επανάστασης — 4 ποιήματα του Χουάν Χέλμαν

Με βιο-εργογραφία

Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε

Ακόμη περισσότερα με φωτό δες από Μποτίλια Στον Άνεμο: Χουάν Χέλμαν: Αφού έλεγε ότι πρέπει ν’ αγωνιστούμε μέχρι την τελική νίκη τότε δεν πέθανε