Του Άρη

Λίγες προσωπικότητες στην ιστορία έχουν την εμβέλεια του Άρη Βελουχιώτη και την καθοριστική του επίδραση στα γεγονότα. Λίγα ιστορικά πρόσωπα ξεσηκώνουν ακόμα και σήμερα τόσα πάθη, συζητήσεις, αναλύσεις. Και είναι εντυπωσιακό πως όλες σχεδόν, είτε είναι θετικές είτε αρνητικές για το Βελουχιώτη, συγκλίνουν σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, ενάντια στο κόμμα του. Το κόμμα που τον έβαλε να επιβάλει το νόμο των όπλων ή μάλλον όχι, τον εμπόδισε και μας αφόπλισε, που πήγε να υφαρπάξει την εξουσία ή μάλλον την χάρισε, ή όλα τα παραπάνω μαζί.

Ο Βελουχιώτης παρουσιάζεται ενίοτε ως αρχηγός των ατάκτων, που οργάνωσε μόνος του το αντάρτικο, χωρίς την παραμικρή βοήθεια από το καχύποπτο κόμμα, το οποίο όμως τον εμπόδισε να φτιάξει το δεύτερο αντάρτικο, μετά τη Βάρκιζα -ακριβώς όταν ήταν ένας θρύλος και δε χρειαζόταν, θεωρητικά, κάποιον μηχανισμό. Αυτή η επιλεκτική αντιπαράθεση του Βελουχιώτη στο κόμμα του, το αφήγημα ενός “μοναχικού καουμπόι” που δεν μπαίνει σε καλούπια αλλά οργανώνει παρέες ή ασκέρια και θριαμβεύει, η εικόνα ενός αδέσποτου ήρωα που ξεφύτρωσε από το πουθενά, είναι πολύ βολική για αγιογραφίες που είναι πρόθυμες να τον εγκωμιάσουν για οτιδήποτε πλην της βασικής του, πολιτικής ιδιότητας, ως κομμουνιστή και μέλους του ΚΚΕ.
Να τον εγκωμιάσουν, ευνουχίζοντάς τον, αποκεφαλίζοντάς τον -για δεύτερη φορά- για να τον φέρουν στα μέτρα τους. Και να φτάσουν έτσι -από άλλο μονοπάτι- στο ίδιο αποτέλεσμα με τον αντικομμουνισμό του κονσερβοκουτιού.

Από αυτήν την άποψη, έχει ιδιαίτερη αξία ένα έργο που μιλάει για αυτό το θέμα από μια διαφορετική πολιτική σκοπιά, χωρίς τις αβάσταχτες εύκολες ισοπεδώσεις, κι αυτό είναι το πρώτο και βασικό κρατούμενο.

Ο Άρης δε χρειάζεται αγιογραφίες που να αγνοούν τις αντιφάσεις του. Το πιο συναρπαστικό στοιχείο στο χαρακτήρα του δεν ήταν κάποιο παπικό αλάθητο στο ένστικτό του, αλλά πώς κατάφερε να συνδυάζει μια σειρά ιδιότητες και να δαμάσει τις αντιφάσεις του σε ένα συλλογικό σκοπό. Ο Θανάσης Κλάρας γεννήθηκε στην πόλη της Λαμίας, προερχόταν από σχετικά εύπορη, μικροαστική οικογένεια. Η ρέμπελη φοιτητική ζωή του, οι μικροκλοπές και τα ξενύχτια στα οποία μπλέχτηκε -μέχρι να συναντήσει το ΚΚΕ και το ταξικό κίνημα- είναι μάλλον γνωρίσματα παρακμής ενός αστικού τρόπου ζωής, ενός διανοούμενου, όχι ενός εργάτη ή ενός ορεσίβιου. Ο Βελουχιώτης όμως συνδέθηκε με την εργατική τάξη και το κόμμα της, μεγαλούργησε στα βουνά με τους σκληροτράχηλους ανθρώπους της υπαίθρου, ήξερε να μιλά τη γλώσσα τους, να βρίσκει το κουμπί τους, να κερδίζει το σεβασμό τους, με “τόκα και μπέσα” -όπως είχε πει με το Νάκο Μπελλή.

Κατάφερε να τους διδάξει την πειθαρχία, να επιστρατεύσει απείθαρχα στοιχεία της υπαίθρου, που σπαταλούσαν σε ακίνδυνα μονοπάτια τη ριζοσπαστική τους διάθεση και διαμόρφωσαν άλλη συνείδηση στο βουνό, στο μετερίζι του αγώνα. Ήταν συνειδητός επαναστάτης, που δρούσε πολιτικά, κι όχι συναισθηματικά, είχε σωστό κριτήριο για τους Άγγλους και το ρόλο τους, αλλά -δεν έχασε ακριβώς, σίγουρα πάντως- δεν μπορούσε να βρει το δίκιο του με τον τρόπο που διάλεξε. Ακόμα κι αυτό όμως ήταν μια συνειδητή πολιτική επιλογή, που κρίνεται ως τέτοια. Δεν ήταν μια παρόρμηση της στιγμής, ένα καπρίτσιο.

Είχε πάθη, έκανε λάθη, αλλά δεν ήταν ένας ταύρος σε υαλοπωλείο, μια άγρια τίγρη που έχει μέσα του και τον καταδιώκει, σαν φάντασμα. Ακόμα και στο τέλος βάδιζε συνειδητά, όπως αποτυπώνει ο κλασικός χαιρετισμός του “ραντεβού στα γουναράδικα” και το βαθύ, θλιμμένο βλέμμα του, που τονιζόταν ακόμα περισσότερο, όταν είχε την πλούσια γενειάδα του και το μαύρο σκούφο του.

Όλα αυτά δε σημαίνουν πως ο Άρης δεν είχε αντιφάσεις. Σημαίνει πως κατάφερε να τις δαμάσει, να τις βάλει στην υπηρεσία του λαού και του αγώνα του, βγάζοντας από τον εαυτό του και τους συναγωνιστές του τα καλύτερα στοιχεία τους, αυτά που έγιναν ο φόβος και ο τρόμος του κατακτητή, του σάπιου κόσμου της εκμετάλλευσης, αυτά που έγιναν τα φύτρα του λαϊκού αγώνα.

Ο “Άρης” της Σοφίας Αδαμίδου είναι μια αξιόλογη προσπάθεια να πιαστούν όλα αυτά τα ζητήματα. Ο Άρης είναι εδώ, περπατάει στους δρόμους της Αθήνας, του κέντρου, των Εξαρχείων, γιατί εμείς τον φωνάξαμε. Ανατρέχει στα επεισόδια και τους σταθμούς της ζωής του, τη δήλωση που αναγκάστηκε να υπογράψει, το Γοργοπόταμο, την υπογραφή του στη Συμφωνία της Βάρκιζας και τον αφοπλισμό -γιατί αλλιώς δε δεχόταν να την βάλει ούτε ο Σαράφης. Μιλάει για την κριτική που του γίνεται, για τις απαντήσεις που οφείλει σε αυτούς που τον ‘υπερασπίζονται’. Μιλάει για το τέλος του, μονολογώντας, σαν να εξομολογείται μπροστά στο άψυχο, κομμένο κεφάλι του Τζαβέλλα, του πρωτοπαλίκαρού του.

Ο καθένας μπορεί να κρίνει, με βάση το υποκειμενικό του κριτήριο, αν και σε ποιο βαθμό οι συντελεστές της παράστασης καταφέρνουν το στόχο τους, να μας δώσουν επί σκηνής ένα κομμάτι από το μεγαλείο και την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Άρη Βελουχιώτη, ενός ήρωα που πέρασε στη μυθολογία του κινήματος και για αυτό την περιτυλίγουν πολλοί μύθοι, στερεότυπα και η άχλη τους. Είναι όμως αντικειμενικό να πει κανείς πως έβαλαν πολύ ψηλά τον πήχη, καταπιάστηκαν με μια πολύ δύσκολη περίπτωση και στέκονται με αξιώσεις, όπως δείχνουν κι οι ενθουσιώδεις κριτικές του κοινού.

Η μουσική των Villagers of Ioannina θεωρείται ένα από τα πιο δυνατά σημεία της παράστασης και είναι βέβαιο πως θα ενθουσιάσει τους φίλους του συγκροτήματος -αν και νομίζω πως θα μπορούσε να λείπει στο τέλος η παρεμβολή της “Τίγρης” με τον Ψαραντώνη.

Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο Καρτέλ, κοντά στο μετρό του Ελαιώνα, κι όταν πάτε, θα καταλάβετε πόσο εύστοχο είναι το όνομα που του δόθηκε, σε μια ερημική -κινηματογραφική σχεδόν- τοποθεσία, που μάλλον έρχεται και δένει με την υπόθεση του έργου, για την ψυχολογική προετοιμασία του θεατή.