Η προέλευση του κορονοΐού και η επιδημία συνωμοσιολογίας

O SARS-CoV-2 είναι το έβδομο μέλος της οικογένειας Coronaviridae που μολύνει ανθρώπους, και ένας από τους τρεις που μπορεί να προκαλέσει σοβαρά συμπτώματα μαζί με τον MERS και τον SARS-CoV-2. Γενικά οι κορονοΐοί είναι μια μάζα πρωτεϊνών, λιπιδίων και RNA. Μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο κυρίως μέσω σταγονιδίων που εκτοξεύονται στον αέρα από ασθενείς. Από τις πρώτες μέρες της πανδημίας πολλές χώρες δυτικές και μη, έχουν καταφύγει στην συνωμοσιολογία για μια σειρά από λόγους. Οι ΗΠΑ μέσω του προέδρου Τραμπ κατηγορούν την Κίνα πως δημιούργησε τον ιό και κατόπιν φρόντισε να τον απελευθερώσει, ενώ η Κίνα κατηγορεί τον στρατό των ΗΠΑ πως έφερε τον ιό στην χώρα. Οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ ωστόσο δήλωσαν πως ο ιός δεν είναι κατασκευασμένος, ενώ με αυτήν την άποψη συντάσσεται η επιστημονική κοινότητα. Αυτό δεν φαίνεται να πτοεί τους συνωμωοιολόγους στην χώρα μας αλλά και διεθνώς που υιοθετούν τον παράλογο και αστήρικτο ισχυρισμό περί κατασκευής του νέου κορονοΐού σε κάποιο εργαστήριο. Σε αυτό το άρθρο εξετάζεται η πηγή αυτών των ισχυρισμών ενώ παρουσιάζονται τα στοιχεία που τους καταρρίπτουν.

Δομή του ιού, με την χρήση app.biorender

Σε δήλωση τους δεκάδες επιστήμονες που ασχολήθηκαν από την πρώτη στιγμή της επιδημίας δήλωσαν τα εξής στο κορυφαίο ιατρικό περιοδικό The Lancet¹:

«O γρήγορος, ανοιχτός και διαφανής διαμοιρασμός των δεδομένων κατά την διάρκεια αυτών των ιικών κρουσμάτων απειλείται από φήμες και παραπληροφόρηση σχετικά με την προέλευση του ιού. Στεκόμαστε μαζί για να καταδικάσουμε αυστηρά τις θεωρίες συνωμοσίας που υποστηρίζουν ότι η ασθένεια COVID-19 δεν έχει φυσική προέλευση. Επιστήμονες από δεκάδες χώρες έχουν δημοσιεύσει και αναλύσει γονιδιώματα του ιού  SARS-CoV-2, και έχουν καταλήξει με εμφατικό τρόπο στο συμπέρασμα πως ο κορονοϊός εμφανίστηκε στην άγρια φύση, όπως τόσα άλλα παθογόνα. Στην ίδια κατεύθυνση συντάσσονται οι πρόεδροι των Εθνικών Ακαδημιών των ΗΠΑ για την Έρευνα, την Μηχανική και την Ιατρική και οι επιστημονικές κοινότητες που εκπροσωπούν. Το μόνο που επιτυγχάνουν οι θεωρίες συνωμοσίας είναι να δημιουργούν φόβο, να διασπείρουν ανυπόστατες φήμες και προκαταλήψεις που εμποδίζουν την διεθνή συνεργασία στην μάχη κατά του ιού. Υποστηρίζουμε το κάλεσμα από τον Γενικό Διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για ενότητα μπροστά στην παραπληροφόρηση και στις αβάσιμες εικασίες. Θέλουμε να ξέρετε, εσείς οι επιστήμονες, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στην Κίνα, πως στεκόμαστε δίπλα σας στην μάχη σας απέναντι στον ιό.»

Ας δούμε όμως ποια είναι τα επιστημονικά δεδομένα που στηρίζουν την φυσική προέλευση του ιού. Στις αρχές Φεβρουαρίου δημοσιεύτηκε στο Nature μελέτη στην οποία χαρακτηρίζεται ο ιός SARS-CoV-2 και βρέθηκε να έχει ομοιότητα 79.5% στην γενετική του αλληλουχία με τον ιό που προκάλεσε το SARS, ενώ το 96% της αλληλουχίας του ταυτίζεται με έναν ιό που εντοπίζεται στις νυχτερίδες, τον SARSr-CoV-RaTG13². Μια άλλη μελέτη επιβεβαιώνει αυτά τα δεδομένα και κατόπιν γονιδιακών αναλύσεων του ιού που προκάλεσε το SARS, του MERS, του νέου κορονοϊού και του ιού που απομονώθηκε από τις νυχτερίδες κατασκεύασε ένα φυλογενετικό δέντρο που αποκαλύπτει στενή συγγένεια μεταξύ του κορονοϊού που συναντάται στις νυχτερίδες και του ιού που έχει προκαλέσει την επιδημία στην Κίνα. Επιπλέον η ίδια μελέτη εντόπισε μια μετάλλαξη στην ιική γλυκοπρωτεΐνη που έχει το σχήμα καρφιού, η οποία ευνοεί την διαειδική μεταφορά του ιού από τις νυχτερίδες σε άλλα ζώα και στους ανθρώπους³. Αρκετά δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα πως ο ιός ξεκίνησε από τις νυχτερίδες και κατόπιν μόλυνε κάποιο ενδιάμεσο ζώο προτού φτάσει στον άνθρωπο. Το πρώτο περιστατικό αναφέρθηκε στο τέλος του περασμένου Δεκέμβρη, όταν τα περισσότερα είδη νυχτερίδας στην Wuhan βρίσκονται σε χειμερία νάρκη, ενώ δεν βρίσκονται νυχτερίδες στην αγορά της πόλης, αντίθετα πωλούνται εκεί πολλά μη υδρόβια ζώα, μεταξύ των οποίων και θηλαστικά. Επιπρόσθετα ενώ η αλληλουχία του νέου κορονοϊού ταυτίζεται σε υψηλό βαθμό με εκείνες κορονοϊών που βρίσκονται στις νυχτερίδες, είναι ξεκάθαρο πως δεν πρόκειται για το ίδιο είδος. Συνεπώς με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα φαίνεται πως μια προγονική μορφή του 2019-nCoV ξεκίνησε από τις νυχτερίδες, και κατόπιν μεταλλάξεων απέκτησε την δυνατότητα να μολύνει κάποιο άγνωστο προς το παρόν ζώο που πωλούνταν στην αγορά της Wuhan και κατόπιν τον άνθρωπο⁴.

Μια ακόμα θεωρία συνωμοσίας ξεκίνησε από μια δημοσίευση γεμάτη λάθη και αστήρικτους ισχυρισμούς που δημοσιεύτηκε στις 31 Ιανουαρίου στο preprint website bioRxiv⁵ (ένα website όπου οι επιστήμονες έχουν την δυνατότητα να παρουσιάσουν την δουλειά τους πριν δημοσιευτεί) από μια ομάδα στην Ινδία που ισχυρίστηκε ότι υπάρχουν τμήματα του HIV στον νέο κορονοϊό. Αμέσως δεκάδες επιστήμονες επεσήμαναν πως υπάρχουν σοβαρά προβλήματα σε αυτήν την ανάλυση καθώς τα τμήματα αυτά είναι τόσο μικρά που ταιριάζουν σε δεκάδες οργανισμούς και δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να στηρίζει το σενάριο της προέλευσης από τον HIV. Δυο μέρες αργότερα η προδημοσίευση αποσύρθηκε εθελοντικά με έναν εκ των συγγραφέων να αναφέρει “Δεν ήταν στις προθέσεις μας να ενισχύσουμε τις θεωρίες συνωμοσίας και δεν προβήκαμε σε τέτοιους ισχυρισμούς”. H ζημιά είχε ήδη γίνει καθώς δεκάδες sites, blogs ανά τον κόσμο αναπαρήγαγαν την ιστορία, ρίχνοντας λάδι στην φωτιά των απανταχού συνωμοσιολόγων. Ο διευθυντής του ινστιτούτου για την γενετική των μολυσματικών ασθενειών στο Scripps, Kristian Andersen χαρακτηρίζει την προαναφερθείσα ανάλυση εντελώς λανθασμένη, καθώς πρόκειται για μη κατανόηση του τρόπου που πραγματοποιούνται οι αναλύσεις αυτού του τύπου, καθώς και επιλεκτική απομόνωση των αποτελεσμάτων. Οι μικρές αλληλουχίες που χαρακτηρίζει η προδημοσίευση σαν όμοιες με αυτές με του HIV, δεν προέρχονται από τον HIV αλλά είναι αποτέλεσμα της φυσικής εξέλιξης των κορονοϊών. Αν οι συγγραφείς της μελέτης είχαν συγκρίνει τον SARS-CoV-2 με συγγενικούς ιούς στις νυχτερίδες και όχι μόνο με τον SARS, θα είχαν διαπιστώσει πως οι ίδιες αλληλουχίες παρατηρούνται και εκεί, και με βεβαιότητα δεν προέρχονται από τον HIV. O υπολογιστικός βιολόγος Trevor Bedford πραγματοποίησε υπολογιστική ανάλυση των επίμαχων αλληλουχιών και μοιράστηκε τα αποτελέσματα σε ένα thread στο Twitter⁶. Παρακάτω παρατίθεται τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης, όπου οι αριθμοί 1-3 αντιστοιχούν στην αλληλουχία του SARS-CoV-2, ενώ ο αριθμός 4 αντιστοιχεί στον συγγενικό ιό που συναντάται στις νυχτερίδες RaTG13/2013 και ο οποίος εντοπίστηκε σε σπηλιά στην Yunnan της Κίνας. Tα διαφορετικά γράμματα συμβολίζουν αμινοξέα, τα οποία είναι οι δομικοί λίθοι των πρωτεϊνών.

H πρώτη αλληλουχία GTNGTKR είναι παρούσα στον RaRG13/2013 και συνεπώς καθίσταται σαφές πως δεν έχει εισαχθεί στο γονιδίωμα του νέου κορονοΐού.

H δεύτερη αλληλουχία δεν φαίνεται να αποτελεί προσθήκη στην  αλληλουχία του SARS-CoV-2, αλλά λάθος κατά την ευθυγράμμιση των αλληλουχιών. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται η αλληλουχία YYHKNNKS η οποία συναντάται και στον συγγενικό ιό των νυχτερίδων RaTG13/2013.

H τρίτη αλληλουχία φαίνεται πως αποτελεί επίσης λάθος κατά την ευθυγράμμιση των αλληλουχιών. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται η αλληλουχία GDSSSG η οποία συναντάται στον συγγενικό ιό των νυχτερίδων RaTG13/2013.

Η τέταρτη αλληλουχία (QTNSPRRA) μοιράζεται τα 4 πρώτα αμινοξέα με τον RaTG13 ενώ τα άλλα 4 είναι μοναδικά στον SARS-CoV-2. Πρόκειται περί μιας μικροσκοπικής αλληλουχίας που δεν είναι δυνατόν να είναι προϊόν σχεδιασμού. Αυτές οι μικρές ενθέσεις συμβαίνουν πολύ συχνά κατά την φυσική εξέλιξη των κορονοϊών.

Μια ακόμα παράλογη θεωρία είναι πως ο SARS-CoV-2 έχει κατασκευαστεί χρησιμοποιώντας σαν βάση τον ιό SARS. Kάτι τέτοιο δεν έχει καμία βάση όπως εξηγεί ο Andersen, καθώς αν και έχουν υψηλή ομοιότητα είναι φανερό πως δεν είναι ίδιοι, και δεν μπορεί να προέρχεται ο ένας από τον άλλον. O νέος κορονοΐός εμφανίζει 96% ομοιότητα στην αλληλουχία των νουκλεοτιδίων του με τον RaTG13. Oι παρατηρούμενες διαφορές είναι διαφορές που αναμένει κανείς να υπάρξουν κατά την εξέλιξη του ιού στην φύση. Τα νουκλεοτίδια είναι τα δομικά κομμάτια του DNA και του RNA, ενώ το DNA και το RNA περιέχουν την πληροφορία για την δημιουργία των δομικών κομματιών των πρωτεϊνών, των νουκλεοτιδίων. Ένας κατασκευασμένος ιός θα είχε αλλαγμένο λόγο των αμινοξέων ως προς τα νουκλεοτίδια, καθώς οι όποιες αλλαγές θα στόχευαν σε συγκεκριμένη λειτουργία και γονίδια. Παρ’ όλα αυτά, όπως αναφέρει ο Bedford, μόνο το 14% των συνολικών νουκλεοτιδικών αλλαγών αφορούν σε αλλαγή αμινοξέων, δηλαδή επηρεάζουν την έκφραση των πρωτεϊνών και άρα έχουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, κάτι το οποίο θα ανέμενε κανείς από έναν ιό που έχει εξελιχθεί φυσικά. Η ίδια αναλογία παρατηρείται και στον RaTG13.

H μετάδοση στον άνθρωπο από κάποιο ενδιάμεσο ζώο ξενιστή είναι κάτι το σύνηθες για την οικογένεια των κορονοιών. Κατά το παρελθόν έχει συμβεί η μετάδοση κάποιου κορονοϊού από τις νυχτερίδες σε ένα ζώο όπως η μοσχογάλη στην περίπτωση του SARS και οι καμήλες στην περίπτωση του MERS. Στην περίπτωση του SARS o ιός που βρέθηκε στην μοσχογάλη ήταν 99.8% όμοιος με αυτόν που βρέθηκε σε ανθρώπους όσον αφορά την αλληλουχία του, ενώ στην περίπτωση του SARS-CoV-2 η ομοιότητα με τον RaTG13, τον πλησιέστερο συγγενή στις νυχτερίδες όχι μόνο είναι μικρότερη αλλά υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε σημαντικά τμήματα του γονιδιώματος που επηρεάζουν τις ιικές πρωτεΐνες. Αυτό οδηγεί τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι στον δρόμο του ιού από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους παρεμβάλλεται ένα ζώο ακόμα, μέσα στο οποίο εξελίχθηκε περαιτέρω ο ιός. Αρχικά είχε υποστηριχθεί ότι ο πανγκολίνος μπορεί να διαδραμάτισε αυτόν τον ρόλο, αλλά νεότερες μελέτες δεν υποστηρίζουν κάτι τέτοιο⁷.

Στα μέσα Μαρτίου δημοσιεύτηκε μελέτη του γονιδιώματος του νέου ιού, αποκαλύπτοντας πως κατά πάσα πιθανότητα ο ιός είναι προϊόν εξελικτικής πορείας σε ενδιάμεσο ξενιστή⁸. Μια άλλη υπόθεση της ίδιας ομάδας είναι πως κάποιος πρόγονος του ιού μεταπήδησε στους ανθρώπους στην ευρύτερη περιοχή της Wuhan χωρίς να προκαλεί κάποιο σοβαρό σύμπτωμα και συνεπώς χωρίς να εντοπιστεί, έχοντας έτσι τον χρόνο να εξελιχθεί στον SARS-CoV-2. Οι συγγραφείς αποκλείουν την πιθανότητα εργαστηριακής κατασκευής καθώς κατόπιν ανάλυσης της αλληλουχίας του ιού καταλήγουν στο συμπέρασμα πως δεν έχει χρησιμοποιηθεί καμία γνωστή ιική ραχοκοκαλιά, κάτι απαραίτητο στην περίπτωση εργαστηριακής προέλευσης. Επιπλέον τονίζουν πως μια υποθετική δημιουργία του ιού στο εργαστήριο θα απαιτούσε προηγούμενη απομόνωση συγγενικού ιού με πολύ υψηλή γενετική ομοιότητα, κάτι το οποίο δεν έχει καταγραφεί. Σημαντικό εύρημα της δημοσίευσης αποτελεί ακόμα η παρατήρηση πως στην πρωτεΐνη καρφί του ιού υπάρχει το τμήμα πρόσδεσης στον ανθρώπινο υποδοχέα ACE2, το οποίο σύμφωνα με υπολογιστικές αναλύσεις δεν είναι το ιδεατό. Με άλλα λόγια αυτή η παρατηρούμενη διαμόρφωση φαίνεται πως είναι προϊόν της εξέλιξης και όχι σχεδιασμού.

Στην επιστήμη υπάρχει το εξής ρητό: εξωφρενικές θεωρίες απαιτούν και πολύ ισχυρή τεκμηρίωση. Γίνεται σαφές πως δεν υπάρχει καμία απόδειξη που να στηρίζει την εργαστηριακή προέλευση του κορονοΐού. Ποιοι κερδίζουν λοιπόν από την αναπαραγωγή αυτών των παράλογων ισχυρισμών; Κερδίζουν αυτοί που θέλουν να κρύψουν κάτω από το χαλί τις τεράστιες και διαχρονικές ευθύνες του κεφαλαίου για τα διαλυμένα συστήματα υγείας. Κερδίζουν αυτοί που την επόμενη μέρα θέλουν να σύρουν τους λαούς σε πολέμους κάτω από ξένη σημαία. Κερδίζει το κεφάλαιο, η αστική τάξη, οι λίγοι σε βάρος των πολλών. Μην τους κάνουμε την χάρη να αγοράσουμε το σανό που μας προσφέρουν απλόχερα!

Σπύρος Μερκούρης

Σημειώσεις – Παραπομπές

1. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30418-9/fulltext#articleInformation

2. Zhou P Yang X-L Wang X-G et al.
A pneumonia outbreak associated with a new coronavirus of probable bat origin.
Nature. 2020; (published online Feb 3.)
DOI:10.1038/s41586-020-2012-7

3. Benvenuto D Giovanetti M Ciccozzi A Spoto S Angeletti S Ciccozzi M
The 2019-new coronavirus epidemic: evidence for virus evolution.
J Med Virol. 2020; (published online Jan 29.)
DOI:10.1002/jmv.25688

4. Lu R Zhao X Li J et al.
Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding.
Lancet. 2020; (published online Jan 30.)
https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30251-8

5. Uncanny similarity of unique inserts in the 2019-nCoV spike protein to HIV-1 gp120 and Gag
Prashant Pradhan, Ashutosh Kumar Pandey, Akhilesh Mishra, Parul Gupta, Praveen Kumar Tripathi, Manoj Balakrishnan Menon, James Gomes, Perumal Vivekanandan, Bishwajit Kundu
bioRxiv 2020.01.30.927871; doi: https://doi.org/10.1101/2020.01.30.927871

6. https://threadreaderapp.com/thread/1223666856923291648.html

7. Liu P, Jiang J-Z, Wan X-F, Hua Y, Li L, Zhou J, et al. (2020) Are pangolins the intermediate host of the 2019 novel coronavirus (SARS-CoV-2)? PLoS Pathog 16(5): e1008421. https://doi.org/10.1371/journal.ppat.1008421

8. Andersen, K.G., Rambaut, A., Lipkin, W.I. et al. The proximal origin of SARS-CoV-2. Nat Med 26, 450–452 (2020). https://doi.org/10.1038/s41591-020-0820-9