Το πογκρόμ των Ταγμάτων Ασφαλείας σε βάρος των αναπήρων αγωνιστών (29 προς 30 Νοέμβρη 1943)

Με αυτές τις γραμμές, ανάμεσα σε πολλές άλλες, κατέγραψε ο Τύπος τη λήξη της πολεμικής σύγκρουσης της Ιταλίας και στη συνέχεια της Γερμανίας με την Ελλάδα, η οποία αποτέλεσε ταυτόχρονα την έναρξη της τριπλής φασιστικής κατοχής των εδαφών της χώρας μας.

Στα πεδία των μαχών έπεσαν χιλιάδες αξιωματικοί και στρατιώτες (689 και 12.636 αντίστοιχα), ενώ ακόμα περισσότεροι ήταν οι τραυματίες (1.484 και 61.179 αντίστοιχα).²Ενας μεγάλος αριθμός των τραυματιών, των αναπήρων συγκεντρώθηκε στην Αθήνα μετά την κάθοδο των Γερμανών. Ανάμεσά τους ήταν η Μεραρχία της Κρήτης που απομονώθηκε στην Αθήνα, ανάπηροι από τη Μακεδονία και άλλες περιοχές της χώρας που δεν μπορούσαν να γυρίσουν στον τόπο καταγωγής τους ή αν γύριζαν θα ήταν καταδικασμένοι σε θάνατο, γιατί τα τραύματά τους ήταν ανοιχτά, είχαν ανάγκη από νοσοκομειακή περίθαλψη.

Ο ανάπηρος αγωνιστής Αριστείδης Μούχαλος έγραψε χαρακτηριστικά:

«Χιλιάδες ανάπηροι πολέμου μέναμε σχεδόν μοιρασμένοι σ’ όλα τα νοσοκομεία της Αθήνας, τότε καθώς και σ’ άλλα κτήρια που είχαν μετατραπεί προσωρινά νοσοκομεία, για να κλείσουμε τις πληγές μας από τον πόλεμο».

Παρά τις ανοιχτές ακόμα πληγές, τα τραύματα, τον πόνο, πολλοί απ’ τους αναπήρους δεν «λούφαξαν», δεν αποστρατεύτηκαν, αλλά συνέχισαν τον αγώνα τους.

Τα νοσοκομεία της Αθήνας μετατράπηκαν – σε μια πορεία, όπως το έγραψε ένας άλλος αγωνιστής, ο Σπύρος Διλιντάς, «σε ελεύθερες αντιστασιακές εστίες. Ηταν κάστρα – όχι ένοπλα – αλλά οπλισμένα με της καρδιάς των τροφίμων τους, το πύρωμα».³

Οι αγώνες των αναπήρων ξεκίνησαν ήδη απ’ τον πρώτο χρόνο της Κατοχής. Στα τέλη του 1941, σύμφωνα με τον Βασίλη Μπαρτζιώτα που υπήρξε Γραμματέας της ΚΟΑ στα χρόνια της Κατοχής, «οι ανάπηροι σε όλα τα νοσοκομεία της Αθήνας κατεβαίνουν σε απεργία πείνας με αιτήματα τη βελτίωση της ζωής και της περίθαλψής τους. Κρεμούν στα παράθυρα μαύρες σημαίες. Με τη συμπαράσταση του αθηναϊκού λαού πετυχαίνουν μερική και προσωρινή λύση των αιτημάτων τους».⁴

Ο αγώνας των αναπήρων άρχισε να παίρνει πιο οργανωμένα χαρακτηριστικά μετά την ίδρυση του Εθνικού Συνδέσμου Αναπήρων Πολέμου (ΕΣΑΠ) 1940-’41, στην οποία σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι κομμουνιστές ανάπηροι. Στο πρώτο ΔΣ του Συνδέσμου συμμετείχαν οι κομμουνιστές Διονύσης Γονατάς ως αντιπρόεδρος και ο Ηλίας Τζαμουράνης ως γενικός γραμματέας.

Ακολούθησαν και άλλες κινητοποιήσεις, ενώ – σε μια πορεία και με την καθοριστική συμβολή της ΚΟΑ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ Αθήνας, σε κάθε νοσοκομείο εκλέχθηκε μια πενταμελής επιτροπή.

Οι Νοσοκομειακές Επιτροπές ήταν μια από τις μεγάλες κατακτήσεις των αναπήρων, καθώς με αυτές πήρανε στα χέρια τους τη διαχείριση των φαρμάκων και των τροφίμων και έκαναν πέρα τις διοικήσεις που είχαν διορίσει οι κατοχικές κυβερνήσεις. Τίποτα δεν γινόταν χωρίς την έγκριση των Επιτροπών.⁵

Σύμφωνα με τον Βασίλη Μπαρτζιώτα, το 85%-90% των αναπήρων στα νοσοκομεία της Αθήνας στήριζε την ΚΟΑ του ΚΚΕ και το ΕΑΜ Αθήνας, ενώ, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, «ήταν τόση η αγάπη τους προς το ΚΚΕ, ώστε οι ανάπηροι, με απόφαση που ψηφίστηκε απ’ όλους, έκοβαν ένα μέρος από το συσσίτιό τους και το έδιναν στα στελέχη της ΚΟΑ και του ΕΑΜ Αθήνας, που δούλευαν σκληρά και πάλευαν τον ξένο κατακτητή νηστικοί και πεινασμένοι».⁶

Οι πρόεδροι των Νοσοκομειακών Επιτροπών συγκροτούσαν την Παννοσοκομειακή Επιτροπή, η οποία είχε ευρύτερο – καθοδηγητικό ρόλο στον αγώνα των αναπήρων. Πρόεδρος της Παννοσοκομειακής ήταν ο λογοτέχνης Θέμος Κορνάρος, με το ψευδώνυμο Κουμπάρος.⁷

Ετσι, τα νοσοκομεία μετατράπηκαν, όπως έγραψε ο ιστορικός Σόλων Γρηγοριάδης, σε τόπους «ζωηρότατης απελευθερωτικής δραστηριότητας και έκρυβαν πολυάριθμους καταδιωκόμενους αγωνιστές, ενώ χρησίμευαν επίσης ως κέντρα αποθήκευσης και διανομής εφοδίων που προορίζονταν για τους καταδιωκόμενους ή τους αντάρτες», είχαν γίνει «βάσεις ΕΑΜικής δύναμης».⁸

Μπαίνοντας στο 1943 και ιδίως μετά τη μεγάλη νίκη του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ στις 2 Φλεβάρη 1943, η συντριβή του Αξονα άρχισε να γίνεται χειροπιαστή ελπίδα και βεβαιότητα των λαϊκών μαζών, με αποτέλεσμα το δυνάμωμα των απελευθερωτικών κινημάτων σε όλη την Ευρώπη και στην Ελλάδα.

Η χρονιά σημαδεύεται από μεγαλειώδεις λαϊκές κινητοποιήσεις, στην πρώτη γραμμή των οποίων βρίσκονταν οι ανάπηροι.

Στο μεταξύ, είχε σχηματιστεί η δοσιλογική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, εις γνώσει των Βρετανών και με τη στήριξη των βασικών αστικών πολιτικών δυνάμεων, και είχαν δημιουργηθεί τα Τάγματα Ασφαλείας, τα οποία συγκροτήθηκαν για να χτυπήσουν το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, δηλαδή της αποφασιστικής αντιμετώπισης της διογκούμενης δράσης του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, οι κατοχικές αρχές έλαβαν την απόφαση να χτυπήσουν τα νοσοκομεία.

Προοίμιο της επίθεσης αποτέλεσε η σύλληψη των κομμουνιστών Διονύση Γονατά και Ηλία Τζαμουράνη, στελεχών του ΕΣΑΠ, στις 26 Νοέμβρη και η εκτέλεσή τους την επόμενη μέρα στου Γουδή.

Το μεγάλο έγκλημα, το πογκρόμ σε βάρος των αναπήρων το διέπραξαν τα Τάγματα Ασφαλείας τη νύχτα της 29ης προς 30ή Νοέμβρη 1943. Για όσα αποτρόπαια συνέβησαν, έγραψε χαρακτηριστικά ο Νίκος Καραντηνός:

«ΜΟΛΙΣ έπεσε το σκοτάδι, όλη η δύναμη των Ες-Ες και της Ασφάλειας κύκλωσαν τα νοσοκομεία, που σ’ αυτά νοσηλεύονταν οι ανάπηροι. Εμειναν εκεί ολονυχτίς και με το ξημέρωμα άρχισαν να χτυπάνε με αυτόματα και πολυβόλα. Ακολούθησε έφοδος κι έτσι μπήκαν στα κτίρια. Αποτρόπαια τα όσα έγιναν σε βάρος των αναπήρων, αλλά και του υγειονομικού προσωπικού. Οι θάλαμοι έγιναν “σφαγεία”.

ΧΩΡΙΣ καθυστερήσεις κι ενώ οι ανάπηροι, με τις ανοιχτές πληγές, τα κομμένα πόδια και χέρια, χωρίς τα καροτσάκια τους, φορτώνονται στα καμιόνια για να τους μεταφέρουν στου Χατζηκώστα (οι φυλακές στην οδό Πειραιώς), οι τσολιάδες αρχίζουν τη διαρπαγή στα προσωπικά και άλλα αντικείμενα, που είχαν στον θάλαμό τους ανάπηροι».⁹

Λίγες μέρες μετά, στις 13 Γενάρη 1944, 324 άτομα από τους συλληφθέντες ανάπηρους και τραυματίες μεταφέρθηκαν από τις φυλακές Χατζηκώστα στο Χαϊδάρι και παραδόθηκαν στους Γερμανούς. Αργότερα μεταφέρθηκαν εκεί και άλλοι, συνολικά 850. Απ’ αυτούς 280 εκτελέστηκαν και 170 στάλθηκαν στη Γερμανία.¹⁰

Παραπομπές:

1. «Ακρόπολις», 22.4.1941

2. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1939-1949, τόμ. Β1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 80.

3. «Ριζοσπάστης», 30.11.2000.

4. Βασίλης Μπαρτζιώτας, «Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1984, σελ. 56.

5. Ο.π.

6. Βασίλης Μπαρτζιώτας, «Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1984, σελ. 58.

7. «Ριζοσπάστης», 12.2.2006.

8. Σόλων Γρηγοριάδης, 257-258.

9. «Ριζοσπάστης», 17.12.2006.

10. Γιάννης Πριόβολος, «Εθνικιστική “αντίδραση” και Τάγματα Ασφαλείας», εκδ. «Πατάκη», Αθήνα, 2018, σελ. 89.

***

Εκδήλωση την Τετάρτη 20 Δεκέμβρη από την Τομεακή Οργάνωση Υγείας – Πρόνοιας Αττικής του ΚΚΕ

Εκδήλωση με θέμα «1943 – πογκρόμ των αναπήρων στα νοσοκομεία της Αθήνας, 2023 – πογκρόμ των αμάχων στα νοσοκομεία της Γάζας. Τα διαχρονικά εγκλήματα του ιμπεριαλισμού» πραγματοποιεί η Τομεακή Οργάνωση Υγείας – Πρόνοιας Αττικής του ΚΚΕ, την Τετάρτη 20 Δεκέμβρη, στις 6.30 μ.μ. στο Πολυδύναμο Κέντρο του δήμου Αθηναίων (Πανόρμου 59). Θα μιλήσει ο Στρατής Δουνιάς, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, και θα ακολουθήσουν παρεμβάσεις και καλλιτεχνικό πρόγραμμα.

Ριζοσπάστης