Η καταφρόνια, η αστοργία, οι διωγμοί, η σκληρή εκμετάλλευση άφησαν βαθιά τα ίχνη τους στο συγγραφέα. Ο λαός, η ίδια η ζωή διαμόρφωσαν τον Θερβάντες και τον πότισαν άσβηστο μίσος ενάντια στην καταπίεση και τη βία, την απάτη και την κλεψιά. Του καλλιέργησαν την αγάπη προς τον άνθρωπο και τη λευτεριά, τη δίψα για δικαιοσύνη, τον άσβηστο πόθο για ένα καλύτερο μέλλον.
«Ό,τι κι αν γένηκε, ο διάλος τον πήρε και τον σήκωσε», συλλοϊζόνταν μέσα τους ούλοι, όσοι τον ξέρανε, όσοι είχαν με δαύτον γνωριμίες.
Τότε που με απόλυσαν από το κρατητήριο και μ’ έπνιγε η ντροπή και ζούσα την περιφρόνηση του κόσμου, είδα μια μέρα στο συρτάρι της τουαλέτας – μου μιλούσε κι έκλαιγε – την κόκκινη ντάλια, φυλαγμένη πώς και πώς στο κουτί. Ήξερα πως δεν πρόκειται να την καρφιτσώσω άλλο στο πέτο μου, μα και δεν μου έκανε καρδιά να την πετάξω.
Πάντοτες, ανέντιμα στάθηκαν τα όπλα της Αντίδρασης. Και απ’ αυτά, δεν είναι η βία, το χειρότερο. Πολύ περισσότερο, ακριβώς η βία, δεν «πιάνει» πάντα.
Κρίμα κύριε Μίκαελ μαρξιστή των γαλλικών πανεπιστημίων στα εξώφυλλα των βιβλίων σας υπάρχουν ακόμα τα πρόσωπα του Γκεβάρα και του Mαρξ
Σ’ αυτή τη βράχινη γη το τραγούδι είναι τροφή και βάλσαμο, μαζί του γίνονται πλατάνια οι καρδιές κι ο λυγμός γίνεται αηδόνι στα κλωνάρια τους τόσο γλυκόλαλο που τις συνοδεύει ως το θάνατο.
«Και δεν μπορεί να μην αναφερθεί εδώ η κυριολεχτικά ζωοδότρα επίδραση που είχαν τα σοβιετικά βιβλία στους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού στα χρόνια του ένοπλου αγώνα. Στο σακίδιο των αγωνιστών της λευτεριάς μπορεί να μην έβρισκες ψωμί μέσα, αλλά βιβλία…θάβρισκες σίγουρα»
Αν υπάρχει νοσταλγία, είναι για τα πράγματα που ποτέ δεν είδαμε, για τις γυναίκες που μαζί τους δεν κοιμηθήκαμε κι ούτε ονειρευτήκαμε και για τους φίλους που δεν αποκτήσαμε ακόμα, τα βιβλία που δε διαβάσαμε, τα φαγητά που αχνίζουν στη χύτρα κι ακόμα δεν τα δοκιμάσαμε. Αυτή είναι η αληθινή νοσταλγία, η μοναδική.
Ποτέ δε θα μπορέσουμε να μετρήσουμε αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους όπως εκείνος… Είναι πάρα πολλοί, ξαναγεννιούνται συνεχώς… Η δύναμή τους είναι μεταδοτική. Βαδίζουν μπρος από το μέλλον… Όλα μπορούν να ξεχαστούν, όχι η δική τους εμπιστοσύνη στη ζωή…
Σαν σήμερα, στις 23 του Σεπτέμβρη 1973, έφυγε από τη ζωή ο μεγάλος Χιλιανός κομμουνιστής ποιητής, και ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του 20ού αιώνα, Πάμπλο Νερούδα.
