«Πού είσαι Τζιμάκο να δεις τι γίνεται;»

«Πού είσαι Τζιμάκο να δεις τι γίνεται;» «Έ, ρε και να ζούσε ο Τζίμης σήμερα θα είχε να γράψει…» «Πόσο λείπεις σήμερα να τους τα χώσεις;». Αυτά κι άλλα τέτοια είναι μερικά από τα σχόλια που γράφονται κάθε χρόνο όταν πλησιάζει η επέτειος του θανάτου του Τζίμη Πανούση. Όμως είναι δίκαιη η οργή του κοινού που ο Τζίμης έφυγε νωρίς και δεν είναι εδώ να τα πει; Ή με άλλα λόγια, πόσο σίγουροι είμαστε για το τι θα έλεγε ο Τζίμης αν ζούσε σήμερα;

Αυτό το κείμενο δεν έχει σκοπό να κάνει μετά θάνατο cancel στον Πανούση. Ούτε φυσικά να ακυρώσει το έργο του. Άλλωστε μιλάμε για έναν καλλιτέχνη μοναδικό, που για δεκαετίες πρωτοτύπησε, μας έκανε να γελάσουμε, να διασκεδάσουμε, που και που να εκνευριστούμε αλλά πάντα να αναγνωρίζουμε ότι υπήρξε ο κορυφαίος στο είδος του για χρόνια.

Όμως ακόμα κι όταν ζούσε, οι πιο παρατηρητικοί έβλεπαν ότι το καυστικό του χιούμορ είχε αρχίσει να εξασθενεί. Η σάτιρά του δεν θύμιζε σε τίποτα αυτό που μάθαμε από εκείνον τα προηγούμενα χρόνια. Η αμεσότητα, ο αυθορμητισμός και η σπανιότητα των τηλεοπτικών του εμφανίσεων έδιναν τη θέση τους σε μια υπερπροβολή. Τον είδαμε να δίνει συνεντεύξεις σε όλα τα χιπστεροσάιτ και να εμφανίζεται μέχρι και σε εκπομπή του Αρναούτογλου. Η πρωτοτυπία του λόγου του μετατράπηκε σε πληκτικά boomer αστεία. Η κριτική του μεταμορφώθηκε σε ένα προβλέψιμο αναμάσημα παραδοσιακών χιλιοειπωμένων τσιτάτων. Σε αποστροφές του λόγου του παρατηρούσες μια σχεδόν απολίτικη στάση, σε βαθμό που αυτό αποτυπωνόταν στο λεξιλόγιο του, αφού μιλούσε για προδότες, δωσίλογους, κομματόσκυλα κτλ. Έφτασαν -χωρίς να φταίει αυτός- τα βίντεό του να αναπαράγονται από ακροδεξιά κανάλια στο youtube. Ο ίδιος ξόδευε την οξυδέρκειά του σε εκπομπές με Καζάκη και άλλους και σε περίοδο κρίσης τα έβαζε σχεδόν αποκλειστικά με το ΚΚΕ, λες και αυτό ευθυνόταν για την κρίση και τα μνημόνια. Από όσα πρωτόγνωρα και ιστορικά συνέβησαν τη δεκαετία του 2010 επέλεγε να σατιρίσει το ΚΚΕ και μάλιστα με αναφορές στο Χημείο και άλλα τέτοια που είχαν πάψει να είναι επίκαιρα ήδη από τα 90s. Κανείς δεν θα ξεχάσει την απογοητευτική του τελευταία παρουσία στην Ελληνοφρένεια. Ο αιχμηρός του λόγος είχε μετατραπεί σε κολλάζ από ατάκες που θα μπορούσε να πει ένας θυμωμένος συνταξιούχος στο καφενείο. Ένα «εδώ μας κατάντησαν οι αλήτες» πλανιόταν πάνω από κάθε δημόσια εμφάνισή του.

Τίποτα από όλα αυτά δεν μπορεί να μειώσει την αξία του έργο του ακόμα κι όταν αυτό έπαψε να είναι πρωτοπόρο. Έργο που για δεκαετίες ήταν μοναδικό. Ωστόσο συμβαίνει ριζοσπάστες καλλιτέχνες (και όχι μόνο καλλιτέχνες), στα στερνά τους να αλλάζουν. Δυστυχώς αυτή η αλλαγή συχνά συνοδεύεται με υιοθέτηση συντηρητικών θέσεων, απομάκρυνση από το αγωνιστικό παρελθόν τους, αποδοχή ή και δικαιολόγηση αντιλαϊκών πολιτικών. Τι μπορεί να κάνει έναν Χάρρυ Κλυνν να κατεβαίνει υποψήφιος δήμαρχος με τη στήριξη της ΝΔ; Έναν Μίκη Θεοδωράκη να εμφανίζεται ακόμα και σε συλλαλητήριο για το Μακεδονικό; Έναν Σαββόπουλο… καλά άστο, αυτός ήταν μια ζωή τέτοιος. Και τι γίνεται όταν ένα κομμάτι του έργου τους έρχεται σε αντίθεση με αυτό του παρελθόντος τους; Πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε ότι αν ζούσαν σήμερα θα κρατούσαν σωστή στάση στα πράγματα;

Η απάντηση σε αυτό μάλλον δεν πρέπει να αναζητείται στην ημερομηνία γέννησης. Άνθρωποι που στα γόνιμά τους χρόνια συνδέθηκαν με το λαό και τους αγώνες του, όταν απομακρύνθηκαν από αυτόν, έχασαν την πηγή της δημιουργικότητάς τους. Ο Τζίμης Πανούσης ίσως ήταν μια τέτοια περίπτωση. Ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης που για χρόνια υπήρξε πολιτικά επίκαιρος και αποτέλεσε σημείο αναφοράς σε μια πονεμένη καλλιτεχνικά δεκαετία, ο οποίος όμως στα τελευταία του καλλιτεχνικά βήματα δεν μπορούσε να πλησιάσει τον παλιό καλό του εαυτό. Ίσως γιατί είχε απομακρυνθεί από το λαό και το κίνημά του. Αγαπήθηκε όμως πολύ από το κοινό του και ίσως γι’ αυτό πολλοί δυσκολεύονταν να παρατηρήσουν την αλλαγή του.

Μεγαλύτερη τιμή για το έργο του είναι να κατανοήσουμε πότε, πώς και γιατί αυτό άνθισε, τι παρακαταθήκη άφησε, πόσο ενέπνευσε νέες γενιές καλλιτεχνών. Σε αυτό το τελευταίο ο Τζίμης Πανούσης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς. Πολλοί εμπνεύστηκαν και προσπάθησαν να πάρουν τη σκυτάλη από εκείνον, προσπαθώντας να τον μιμηθούν. Και αυτό από μόνο του είναι τίτλος τιμής για τον ίδιο. Όμως, για να διατηρεί η τέχνη τη φρεσκάδα και το ριζοσπαστισμό της, δεν αρκεί το ταλέντο. Πρέπει να συνδέεται με τους αγώνες του λαού. Αλλιώς γίνεται απλά διασκέδαση.