Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο, ο πρωτοπόρος της παιδαγωγικής – μέρος β’
“Η νεολαία είναι πάντα καλή, αν διαπαιδαγωγείται σωστά, αν ζει και δουλεύει όπως πρέπει και διασκεδάζει πολιτισμένα.”
*Συνέχεια από το α΄μέρος
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ
Ο ρόλος του παιδαγωγού στη βάση αυτή δεν ακυρώνεται, ούτε λειτουργεί επικουρικά. Κάθε άλλο, είναι ο κύριος οργανωτής και καθοδηγητής, που, όμως, πλέον δεν λειτουργεί απομονωμένα στο κάθε ξεχωριστό άτομο. “Έχουμε τη γνώμη πως η επίδραση του ξεχωριστού ατόμου πάνω σε ένα άλλο ξεχωριστό άτομο είναι παράγοντας στενός και περιορισμένος. Θεωρούμε αντικείμενο της μόρφωσης μας ολόκληρη την κολεχτίβα και προς την κολεχτίβα στρέφουμε την οργανωμένη παιδαγωγική επίδραση μας (…) και η διαπαιδαγώγηση (…) δε γίνεται με κηρύγματα και ηθικοδιδασκαλίες, μα αποκλειστικά με τη ζωή, με τη δουλειά, με τους πόθους της ίδιας της κολεχτίβας.” (Makarenko, 2019: 20, 23).
Η διαπαιδαγώγηση δε μπορεί να προκύπτει από μια οποιαδήποτε μέθοδο που βρίσκει ο παιδαγωγός και τη χρησιμοποιεί στον κάθε μαθητή ξεχωριστά. “Καμία μέθοδος δε μπορεί να βγει απ’ την προϋπόθεση ότι δήθεν υπάρχει το ζευγάρι: καθηγητής -μαθητής. Μέθοδος μπορεί να βγει μονάχα απ’ τη γενική αντίληψη για την οργάνωση του σχολείου και της κολεχτίβας.” (Makarenko, 2019: 157). Δεν είναι ενάντια στις ατομικές μεθόδους όταν χρειάζονται και εκεί που προκύπτουν για να διορθωθεί μια κατάσταση. Πυλώνας όμως της διαπαιδαγώγησης όπως προαναφέρθηκε, είναι η ενιαία οργάνωση του σχολείου, η ενιαία διαπαιδαγωγική δουλειά του παιδαγωγού, όχι προς το μεμονωμένο άτομο, μα προς το σύνολο της τάξης- κολεχτίβας.
“Κάποτε και γω ξεκινούσα απ’ την πεποίθηση πως ο ξεχωριστός δάσκαλος είναι το παν και ότι αυτός μόνος του πρέπει να διαπαιδαγωγεί. Φανταζόμουν τη διαπαιδαγώγηση σαν κάποιο ζευγαρωτό προτσές, όπως γράφανε στα παλιά παιδαγωγικά βιβλία: ο δάσκαλος, ο δάσκαλος, ο δάσκαλος, το παιδί, το παιδί, το παιδί, και όλα αυτά στον ενικό αριθμό. Έλεγε: εγώ είμαι ο δάσκαλος, εσύ το παιδί, είμαστε ένας αντίκρυ στον άλλο και εγώ σε διαπαιδαγωγώ. Τώρα έχω τη γνώμη πως το σχολείο εννοούμενο σαν ένα σύνολο, σαν ενιαία σχολική κολεχτίβα πρέπει να είναι εκείνη η σωστή διαπαιδαγωγητική οργάνωση, εκείνη η οργάνωση που καθοδηγεί τη διαπαιδαγωγητική δράση του κάθε δασκάλου ξεχωριστά, του κάθε μαθητή ξεχωριστά.” (Makarenko, 2019: 222)
Ο ενιαίος τρόπος διαπαιδαγώγησης εντάσσεται στο γενικότερο τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης της ζωής των ανθρώπων στην ΕΣΣΔ. Εδώ, “δε διαπαιδαγωγείται μόνο το παιδί, ούτε μόνο ο μαθητής, μα ο κάθε πολίτης, στο κάθε βήμα. Διαπαιδαγωγείται ή με ειδικά οργανωμένες μορφές ή με τις μορφές της πλατιάς κοινωνικής επίδρασης. Το κάθε έργο μας, η κάθε καμπάνια, το κάθε προτσές στη χώρα μας συνοδεύεται πάντα όχι μονάχα με ειδικά καθήκοντα, μα και με καθήκοντα διαπαιδαγώγησης.” (Makarenko, 2019: 54).
Ο ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ
Η πολυτεχνική εκπαίδευση στη ΕΣΣΔ συνδύαζε την διανοητική – πνευματική καλλιέργεια με την εκπαίδευση στους τομείς της παραγωγής, της τεχνολογίας της οργάνωσης των παραγωγικών διαδικασιών. Ο τομέας της παραγωγής αποτελούσε το βασικότερο παράγοντα, όχι μονάχα για την επιτέλεση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, μα είχε πολλή περισσότερη σημασία στη γενικότερη διαμόρφωση του χαρακτήρα των ανθρώπων και των σχέσεων που αναπτύσσονταν μεταξύ τους, καθώς και την εξοικείωση των αυριανών πολιτών με τις παραγωγικές διαδικασίες .
Στην ιστορία της ανθρωπότητας, η εργασία αποτελούσε μια εξαναγκαστική διαδικασία απομακρυσμένη από το δημιουργικό της χαρακτήρα “η δουλειά είχε πάντοτε ένα χαρακτήρα εξαναγκασμού, μιας κοπιαστικής υποχρέωσης, για να μην πεθάνει ο άνθρωπο από την πείνα” (Makarenko, 2019: 286). Οι συνθήκες οικονομίας και παραγωγής που είχαν στο επίκεντρο την εκμετάλλευση και τις ταξικές ανισότητες, απέκοψαν τα δημιουργικά χαρακτηριστικά της εργασίας. Όπως θα μας πει και ο Παπαγεωργίου (1955), στη σοβιετική κοινωνία η εργασία επαναφέρει το δημιουργικό της στοιχείο, γιατί πλέον το προϊόν της εργασίας καρπώνεται άμεσα από την εργατική τάξη, δε ιδιοποιείται από λίγους. Αποκτά κοινωνικά χαρακτηριστικά και δεν αποβλέπει στο ατομικό συμφέρον και την εξασφάλιση του βίου μεμονωμένα για τον καθένα. “Η δουλειά ήταν πάντα το θεμέλιο της ζωής του ανθρώπου, της ευτυχίας και του πολιτισμού της ανθρώπινης κοινωνίας. Στη χώρα μας η δουλεία έπαψε να είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης κ’ έγινε μια υπόθεση τιμής, δόξας, αρετής και ηρωισμού. Το κράτος μας είναι ένα κράτος εργατών. (…) Γι’ αυτό και στη διαπαιδαγώγηση, η δουλειά πρέπει να είναι ένα απ’ τα βασικά της στοιχεία.” (Makarenko, 2019: 286). Έτσι, η εργασία ως διαδικασία που ωφελεί πλέον άμεσα τον άνθρωπο ως μέρος του συνόλου, του δίνει επίσης τη δυνατότητα στην παραγωγική του στιγμή να ξεδιπλώνει στοιχεία “της προσωπικότητας και της ιδιοφυΐας του” (Παπαγεωργίου, 1955: 123). Χρειάζεται ο άνθρωπος να έρθει σε πραγματική επαφή και να γνωρίσει την πρώτη ύλη την οποία χρησιμοποιεί, για να παραγάγει το προϊόν του, έτσι που να κατανοήσει τη φυσική αλληλεπίδραση του ίδιου με τη φύση, απολαμβάνοντας τη δημιουργική διαδικασία παραγωγής των προϊόντων του, καθώς και την συνειδητή διαχείριση των μέσων παραγωγής. “Στο πνεύμα αυτής της αντίληψης η σοβιετική εξουσία επιχείρησε τη δημιουργία του Ενιαίου Σχολείου Εργασίας.” (Δαφέρμος, 2004: 73)
Στα πλαίσια αυτά, ο παιδαγωγός οφείλει από νωρίς να μάθει το παιδί πάνω σε αυτή τη δημιουργική δουλειά αναδεικνύοντας τα οφέλη και τις αναγκαιότητες της και πάντα σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των ταλέντων του και της προσωπικότητας του. Ο Μακάρενκο θα μας πει πως, “όταν ο άνθρωπος αγαπάει τη δουλειά, όταν βλέπει σ’ αυτή, συνειδητά, μια χαρά, νιώθει τα οφέλη και την αναγκαιότητα της, όταν η δουλειά γίνεται γι’ αυτόν σημείο αφετηρίας για τη ανάπτυξη της προσωπικότητας και του ταλέντου του” (Makarenko, 2019). Θεωρεί πως μέσω αυτής της διαδικασίας το παιδί αναπτύσσει σωστή συμπεριφορά απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Εδώ η δουλεία αποχτά και μια υπόσταση που συντελεί στην ηθική καλλιέργεια. “(…) μονάχα η ομαδική δουλειά, μονάχα η αμοιβαία υποστήριξη των ανθρώπων στην δουλειά και η διαρκή αλληλοεξάρτηση τους συντελούν στις σωστές σχέσεις αναμεταξύ τους.” (Makarenko, 2019: 288)
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΔΟΥΛΕΙΑ
Η διαπαιδαγώγηση των πρώην παραβατικών παιδιών, έλαβε από πολύ νωρίς χαρακτηριστικά παραγωγής κοινωνικά ωφέλιμης εργασίας. Ασχολήθηκαν με την αγροτική παραγωγή, την κτηνοτροφία, το ψάρεμα, σταδιακά με την παραγωγή σε εργοστασιακές εγκαταστάσεις. Μέσα απ’ αυτή την ενασχόληση κάλυπταν πρώτιστα τις ανάγκες του ίδιου του σταθμού, την τροφή τους, το κτήριο τους, τον ιματισμό τους. Μελλοντικά με την αύξηση των παραγωγικών διαδικασιών “είχαμε πια τη δυνατότητα όχι μόνο να τρώμε και να ντυνόμαστε καλά, μα και να συμπληρώνουμε εντατικά το νοικοκυριό του σχολείου μας, τη βιβλιοθήκη, αποχτήσαμε τη δυνατότητα να φτιάξουμε και να πλουτίσουμε μια καλή θεατρική σκηνή (…)αγοράσαμε πνευστά όργανα για ορχήστρα, μηχανή κινηματογράφου(…)Εκτός απ’ αυτό βοηθούσαμε τους πρώην μαθητές μας, που όλο και περισσότεροι γινόταν φοιτητές και μερικούς μαθητές που είχαν ανάγκη.” (Makarenko, 2019: 125). Όλα αυτά τα αγαθά ήταν αποτέλεσμα της παραγωγικής τους δουλειάς.
Υπήρχε σωστή οργάνωση και σχεδιασμός στην παραγωγή, και καταμερισμός εργασίας. “Ο πρώτος ροκάνιζε,ο δεύτερος πριόνιζε, ο τρίτος καθάριζε, ο τέταρτος λουστράριζε,ο πέμπτος έλεγχε κλπ.(…) Φυσικά το κάθε αγόρι ή κορίτσι κάνει στη δοσμένη στιγμή, μόνο μια δουλειά, που θα λεγες πως εν του δίνει καμιά ειδίκευση, όμως στα χρόνια που μένει ο κομμουνάρος στην κομμούνα περνά από τόσα πολλά μικρότατα προτσές, για να φτάσει τέλος στην πιο πολύπλοκη δουλειά (…)ώστε γίνεται πραγματικά ειδικευμένος εργάτης, απαραίτητος για μια πλατιά κοινωνική παραγωγή και όχι για τη χειροτεχνική παραγωγή.” (Makarenko, 2019: 129). Η παραγωγική αυτή διαπαιδαγώγηση είχε ως αποτέλεσμα, παιδιά μόλις 13-14 χρόνων “να διευθύνουν κάμποσους τόρνους (μηχανή που χρησιμοποιείται για τη μορφοποίηση μετάλλου, ξυλου κλπ) , όπου χρειάζονται και μαθηματικά και πολύ λεπτή σκέψη”(Makarenko, 2019:131)
Η διαδικασία αυτή της παραγωγής ήταν σημαντική για τη διαπαιδαγώγηση των ανθρώπων που έβγαιναν από τα ιδρύματα αυτά. Τα οφέλη ήταν πολλά και αφορούσαν την συνολικότερη διαμόρφωση των ατομικών προσωπικοτήτων. Όπως αναφέρει ο ίδιος, πολλοί βγαίνοντας:
“σπούδαζαν σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ύστερα έρχονταν να με επισκεφτούν. Ήταν όλοι τους άνθρωποι με ανώτερη μόρφωση: υπήρχαν ιστορικοί, γεωλόγοι, γιατροί, μηχανικοί, σχεδιαστές κλπ. Στον χαρακτήρα όμως ολονών υπήρχε το ιδιαίτερο γνώρισμα των πλατιών και πολύπλευρων απόψεων, συνηθειών, αντιλήψεων κτλ(…) βλέπω τώρα την αντανάκλαση εκείνων των συνηθειών, που απόχτησαν στις οργανωτικές και παραγωγικές δουλειές που κάνανε. (…) Σαν αποτέλεσμα είχαμε τον πιο γερό και τον πιο φυσικό συνδυασμό. Ο άνθρωπος που έβγαινε απ’ την κομμούνα ήταν γνώστης της παραγωγής, γνώστης της οργάνωσης της παραγωγής, των προτσές(διαδικασιών) της παραγωγής και εκτός απ’ αυτό ήταν μορφωμένος άνθρωπος, είχε τελειώσει τη μέση εκπαίδευση.” (Makarenko, 1953: 132-133, 137)
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ
Την έννοια της πειθαρχίας συναντάμε έντονα στην παιδαγωγική δουλειά του Μακάρενκο αλλά και γενικότερα στη νέα παιδαγωγική που αναπτύσσεται στην ΕΣΣΔ. Με την έννοια πειθαρχία, καθόλου δεν πρέπει να πηγαίνει ο νους μας στην παραδεδεγμένη της μορφή, αλλά όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια, εδώ, αποκτά μια τελείως διαφορετική μορφή, περιεχόμενο και νόημα. Η επικρατέστερη αντίληψη πάνω στην έννοια της πειθαρχίας, αφορά σε ένα σύστημα υποχρεωτικών κανόνων προερχόμενο από εξωτερικούς παράγοντες, μέσω μιας επιβαλλόμενης υποταγής του ατόμου σε αυτούς, με σκοπό την εξωτερική τάξη και αρμονία χωρίς κανένα περιεχόμενο ηθικής να προκύπτει απ’ αυτήν (Makarenko, 2019). Πολλοί δάσκαλοι και θεωρητικοί παιδαγωγοί, παρουσιάζουν την πειθαρχία ως μέσο διαπαιδαγώγησης. Για τον Μακάρενκο, η πειθαρχία δεν είναι μέθοδος, μα το αποτέλεσμα της διαπαιδαγώγησης.
Η πειθαρχία στη νέα σοσιαλιστική κοινωνία, προκύπτει ως χαρακτηριστικό που έχει διαμορφωθεί από τη στάση που έχουν οι πολίτες απέναντι στις συνθήκες αμοιβαίας κατανόησης, εκπλήρωσης των συλλογικών αναγκών και αποφάσεων, αληθινού σεβασμού απέναντι στο πρόσωπο του συμπολίτη. Μιλώντας γι’ αυτήν, ο Μακάρενκο υπογραμμίζει πως, για τη σοβιετική κοινωνία η πειθαρχία αποτελεί “φαινόμενο ηθικό και πολιτικό” (Makarenko, 2019: 74). Στο σημείο αυτό, κάνει τη διάκριση της πειθαρχίας ως προς το ηθικό της περιεχόμενο, ανάμεσα στη σοσιαλιστική κοινωνία και την πρώιμη φεουδαρχική. Η πειθαρχία εδώ, προκύπτει νομοτελειακά από την ανάγκη διαφύλαξης των κοινωνικών αναγκών και δικαιωμάτων, της εύρυθμης λειτουργίας του νέου κοινωνικό- οικονομικού συστήματος. Ο λόγος που νοηματοδοτείται ηθικά, είναι γιατί αξιώνεται από μια βασική απαίτηση : “όσο μπορείς μεγαλύτερες απαιτήσεις απ’ τον άνθρωπο και όσο μπορείς μεγαλύτερο σεβασμό προς αυτόν” (Makarenko, 2019: 87). Στο σοβιετικό πολίτη προβάλλονται απαιτήσεις ως προς τις υποχρεώσεις του απέναντι στην κοινωνία, που προκύπτουν όπως είπαμε, από την αναγκαιότητα να συνεισφέρουν όλοι εξίσου, ο καθένας με τις δυνατότητες του. Ο Μακάρενκο μας δίνει μία πολύ περιεκτική και πλήρως κατανοητή τοποθέτηση ως προς τη προσέγγιση αυτή: “η συνένωση των απαιτήσεων και του σεβασμού προς το άτομο, δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα, μα ένα και το αυτό. Οι απαιτήσεις που προβάλλουμε στο άτομο εκφράζουν και το σεβασμό προς τις δυνάμεις και τις ικανότητες του, και ο σεβασμός μας περιέχει ταυτόχρονα και τις απαιτήσεις μας προς το άτομο” (Makarenko, 2019: 87). Ως εκ τούτου, λοιπόν, ο απειθάρχητος άνθρωπος στη σοβιετική κοινωνία, είναι κείνος που έρχεται κόντρα με το συμφέρον και τις απαιτήσεις της κοινωνίας του.
Η σύνδεση που κάνει απαίτησης και πειθαρχίας, εγείρει το ερώτημα, κατά πόσο η τελευταία προέρχεται από τη συνείδηση. Στο σημείο αυτό, τονίζει πως η πειθαρχημένη στάση δε προκύπτει από “ειδικές μεθόδους” και “ηθικοδιδασκαλίες” που σκοπό έχουν την προαγωγή της πειθαρχίας. Στο βαθμό που οι συζητήσεις και οι συλλογισμοί είναι γύρω από το τι είναι πειθαρχία και γιατί χρειάζεται να υπάρχει, αυτές είναι χρήσιμες και συνδέονται με τη συνείδηση. Όμως πρέπει να μένουν μονάχα σε αυτό το επίπεδο και να μη προσδοκούν οι παιδαγωγοί να πειθαρχήσει το παιδί, μονάχα επειδή του δίδαξαν για την πειθαρχία. Ο ίδιος θα μας πει :
Η πειθαρχία είναι προϊόν του συνόλου της διαπαιδαγωγικής επίδρασης, που σ’ αυτό συμπεριλαμβάνεται και η διδαχτική ενέργεια και το προτσές της πολιτικής μόρφωσης και της διαμόρφωσης του χαρακτήρα και το προτσές των διενέξεων και των συγκρούσεων και της λύσης αυτών των συγκρούσεων μέσα στην κολεχτίβα, το προτσές της φιλίας και της εμπιστοσύνης και όλου γενικά του διαπαιδαγωγικού προτσές και πρέπει ακόμα να υπολογίζονται και ενέργειες, όπως της αθλητικής διαπαιδαγώγησης, της σωματικής ανάπτυξης κλπ. (…) όποιος πάει να δημιουργήσει την πειθαρχία μόνο με το κήρυγμα, μόνο με εξηγήσεις, θα έχει πολύ φτωχά αποτελέσματα.(…) η πειθαρχία πραγματώνεται όχι μ’ οποιαδήποτε “πειθαρχικά” μέτρα, αλλά με ολόκληρο το σύστημα διαπαιδαγώγησης, μ’ ολοκληρο το “στυλ” της ζωής, μ’ όλες τις επιδράσεις στις οποίες μπορεί να υποβληθούν τα παιδιά. Έτσι εννοούμενη η πειθαρχία δεν είναι ούτε αιτία, ούτε μέθοδος, ούτε μέσο σωστής διαπαιδαγώγησης παρά αποτέλεσμα της. (Makarenko, 2019: 75, 266)
Το καθήκον που έχει ο νέος απέναντι στη πειθαρχία και ο σκοπός αυτής, πρέπει να γίνονται ξεκάθαρα και να μπαίνουν ανοιχτά μέσα στην κολεχτίβα τάξη. Φέρνοντας ένα παράδειγμα από την παιδαγωγική του πείρα, μας μιλά για την περίπτωση παραβατικών παιδιών, τα οποία δρούσαν μέσα σε απειθάρχητα περιβάλλοντα όπου επικρατούσαν χαρακτηριστικά “ηγετικής” στάσης των πιο “δυνατών” παιδιών απέναντι στα υπόλοιπα. “Στέλνανε τα μικρότερα να κλέψουν και ν’ αρπάξουν και τα εκμεταλλεύονταν. Η πειθαρχία για τα παιδιά αυτά που είχαν υποφέρει απ’ την απείθαρχη ζωή, ήταν πραγματική σωτηρία, πραγματικός όρος για την ανθρώπινη αναγέννηση τους” (Makarenko, 2019: 78). Μονάχα όταν το παιδί βρεθεί σε πειθαρχημένο περιβάλλον, μπορεί να αναπτύξει τα καλύτερα δυνατά χαρακτηριστικά του.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως η πολύπλευρη διαπαιδαγώγηση του νέου που αποσκοπεί στην κατανόηση των αναγκών, επιδιώξεων και στόχων της κολεχτίβας-τάξης καθώς και στο σεβασμό προς το μεμονωμένο συνάνθρωπο του, φέρνει τελικά ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της αυτό-πειθαρχίας. Έρχεται ως απόρροια της διαπαιδαγωγικής δουλειάς που γίνεται στο άτομο, σε όλους τους τομείς της ζωής και της καθημερινότητας του και όχι εξαναγκαστικά ως απαίτηση με τρόπο μη κατανοητό. Η επιτυχία της επίτευξης της πειθαρχίας, μας λέει ο Μακάρενκο (2019), θα φανεί όχι όταν το άτομο εκδηλώνει πειθαρχημένη στάση απέναντι στην υποχρέωση, τη στιγμή που υπάρχουν και άλλοι γύρω του, μα πόσο μάλλον, η επιτυχία κρίνεται, όταν το άτομο τη στιγμή που μένει μόνο, ξέρει πως να ενεργήσει σωστά. Σαν παράδειγμα φέρνει τη περίπτωση που περνάει ένα παιδί και αντικρίζει στο πάτωμα ένα πεταμένο χαρτί· αν δεν το αγνοήσει επειδή κανείς δεν τον κοιτά, αλλά σκύψει και το μαζέψει, θα πει πως πραγματικά έχει πειθαρχία. Η πειθαρχία αποσκοπεί στην ετοιμότητα του πολίτη “σε κάθε στιγμή της ζωής του να είναι έτοιμος να κάνει το καθήκον του χωρίς να περιμένει εντολές ή διαταγές, να χει πρωτοβουλία και δημιουργική θέληση” (Makarenko, 2019: 265).
Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Η διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου για το Μακάρενκο, είναι μια πολύμορφη και πολύπλοκη διαδικασία, που δεν περιορίζεται στη διδασκαλία και μεταβίβαση γνώσεων, αλλά σχετίζεται με κάθε πτυχή της ζωής του ανθρώπου. Απ’ αυτή την άποψη, το σχολείο και οι θεσμοί του, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας διαμόρφωσης του χαρακτήρα. Καθοριστικής σημασίας είναι και η διαπαιδαγώγηση που παίρνει το παιδί σε έναν ακόμη “κύκλο” στον οποίο ζει, δρα και αλληλεπιδρά. Πρώτα και κύρια αναφερόμαστε στην οικογένεια. Είναι και η οικογένεια μια μικρή κολεχτίβα, που όπως η κολεχτίβα της τάξης στο σχολείο, έτσι κ αυτή πρέπει να λειτουργεί αρμονικά με όλες τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε το παιδί που ζει σε αυτή, να διαμορφώνεται σωστά από νωρίς.
Πολλές φορές, λέει ο ίδιος, παρατηρούμε οι γονείς να αναθέτουν τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους αποκλειστικά στο σχολείο και αντίστοιχα το σχολείο να ρίχνει τις πρώτες ευθύνες στην οικογένεια για τη σωστή ή λάθος διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους (Makarenko, 2019: 220)
Η αγάπη για τη δουλειά, η πειθαρχία, η τιμιότητα, το αίσθημα της ευθύνης και του σεβασμού, η σεξουαλική και πολιτισμική αγωγή, είναι επίσης πλευρές που καλλιεργούνται και εγχαράσσονται στον άνθρωπο παράλληλα με το σχολείο και από την οικογένεια. Θα ήταν καταστροφικό αν οδηγούμασταν στην άποψη πως ολόκληρη η διαπαιδαγώγηση αυτή του ανθρώπου εξαρτάται από τον ένα παιδαγωγό. Ο ίδιος έλεγε ότι “εγώ δεν γνωρίζω ούτε μία μόνο περίπτωση που ένας χαρακτήρας ακέραιος διαμορφώθηκε χωρίς ένα περιβάλλον μορφωμένο, γερό ή τουναντίον ένας χαλασμένος χαρακτήρας να είναι δημιούργημα εκτρωματικό μιας κακής μορφωτικής επίδρασης” (Makarenko, όπως αναφέρεται απο Παπαγεωργίου, 1955: 61).
Η παρακαταθήκη που μας άφησε ο μεγάλος σοβιετικός παιδαγωγός Μακάρενκο, δεν είναι ξέχωρη από τις τεράστιες συνεισφορές και τα επιτεύγματα όλων των επιστημονικών κλάδων κατά την περίοδο της σοσιαλιστικής οικονομίας στα διάφορα κράτη της Σοβιετικής Ένωσης. Είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τη μαρξιστική – λενινιστική κοσμοθεωρία. Η πολύ σημαντική παιδαγωγική θεώρηση που υιοθέτησε ο Μακάρενκο, το έργο και η δράση του, δεν προέκυψαν ως παρθενογένεση· ήταν απόρροια του οικονομικό – κοινωνικού μετασχηματισμού που είχε επίκεντρο τις κοινωνικές ανάγκες και τον άνθρωπο. Είχε ως πρόταγμα την καλλιέργεια συλλογικής συνείδησης, που θα μεριμνάει για το κοινό καλό και θα υπολογίζει την κοινή γνώμη, ενώ ταυτόχρονα θα μπορούν να αναδεικνύονται στον καθένα ξεχωριστά, τα ατομικά του χαρακτηριστικά, οι δυνατότητες και τα προτερήματα. Σεβάστηκε τους μαθητές του και τους αντιμετώπισε με ισοτιμία, αφοσίωση και εμπιστοσύνη. Αυτά τα χαρακτηριστικά μοιάζουν φαινομενικά να απασχολούν και άλλους παιδαγωγούς. Η διαφορά έγκειται στις συνθήκες μέσα στις οποίες μπορούν να αναπτυχθούν και να καλλιεργηθούν στον άνθρωπο. Όπως ο ίδιος έλεγε, “δε μπορεί να υπάρξει εκπαίδευση, χωρίς να υπάρχει από πριν μια βασική αντίληψη για την αξία του ανθρώπου” (Makarenko, 2014) και οι αξίες αυτές εμπίπτουν μόνο σε ένα κοινωνικό – οικονομικό σύστημα που περιβάλλει τον άνθρωπο με αληθινή-ουσιαστική αγάπη, καταργώντας κάθε στοιχείο εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Δαφερμάκης Μ., Παυλίδης Π. (2006). Η διαμόρφωση της προσωπικότητας ως ζήτημα της παιδείας και του πολιτισμού. Μια αναφορά στο έργο των Λ. Βυγκότσκι και Α. Μακάρενκο. Τα εκπαιδευτικά, τ.81-82, σ. 164 – 178
Δαφέρμος Μ. (2004). Παιδαγωγικές προεκτάσεις του έργου του Μαρξ. Ουτοπία, 60, 63-80
Makarenko, A. (2014). Παιδαγωγικό Ποίημα. Ο δρόμος προς τη ζωή. (Vol. 1). Σύγχρονη Εποχή.
Makarenko, A. (2017). Παιδαγωγικό ποίημα. Ο δρόμος προς τη ζωή. (5η, Vol. 2). Σύγχρονη Εποχή.
Makarenko, A. (2019). Το βιβλίο των γονιών (Ρ. Νικολαϊδου (ed.)). Όμιλος Εκπαιδευτικού Προβληματισμού.
Παπαγεωργίου, Α.Ν. (1955). Ματιές στη σοβιετική παιδαγωγική. Γενικές αρχές σχολική πράξη και θεωρία- το παιδαγωγικό σύστημα του Μακάρενκο. Αθήνα: αυτοέκδοση
*Της Άννας Μασμανίδη, με σπουδές στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών σπουδών.
