Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο, ο πρωτοπόρος της παιδαγωγικής – μέρος α’

“Όσο μπορείς πρόβαλλε μεγαλύτερες απαιτήσεις απ’ τον άνθρωπο, μα παράλληλα δείχνε του όσο μπορείς μεγαλύτερο σεβασμό” (Makarenko, 2019: 156).

Η αγωγή των μελών της σοσιαλιστικής κοινωνίας όφειλε-και ήταν, από τα σπουδαιότερα και πρώτιστης σημασίας έργα που ανέλαβε η εργατική εξουσία Είχε ως γνώμονα την αλλαγή και διαμόρφωση νέων συνειδήσεων που θα απείχαν πολύ από αυτές που διαμορφώνονταν – και συνεχίζουν ακόμη- στις ταξικές εκμεταλλευτικές κοινωνίες. Συνειδήσεις που εμφορούνταν/νται από το ατομισμό, την ιδιοτέλεια, την αποξένωση των ατόμων, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. H εργατική εξουσία έθεσε ως στόχο της νέας κοινωνίας να απεγκλωβιστεί απ’ όλες αυτές τις σαθρές αξίες – στάσεις ζωής. Έπρεπε να επιτύχει μίαν “αρμονική σύζευξη των ατομικών στόχων με τους σκοπούς και τα ιδεώδη του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου” (Δαφερμάκης – Παυλίδης, 2006: 171) σε πλήρη αντίθεση με την “διαπαιδαγώγηση στην αστική κοινωνία [που] είναι διαπαιδαγώγηση του ξεχωριστού ατόμου, προσαρμογή του στην πάλη για την ύπαρξη και είναι απόλυτα φυσικό στο άτομο αυτό να καλλιεργούνται τα προσόντα που είναι απαραίτητα γι’ αυτήν την πάλη: το προσόν της πονηριάς και της διπλωματίας στη ζωή και το προσόν της ξεχωριστής πάλης, του ξεχωριστού μαχητή για τον εαυτό του. (…) Διαπαιδαγωγείται αυτό το σύνολο των σχέσεων του ανθρώπου που είναι απαραίτητες στην αστική κοινωνία.” (Makarenko, 2019: 138).

Μιλώντας γι’ αυτές τις σχέσεις εξάρτησης μεταξύ των ανθρώπων, εννοούμε, με άλλα λόγια, την “καθορισμένη υπόδειξη της εξάρτησης που υπάρχει στη ζωή ανάμεσα στον πλούσιο και το φτωχό. Το ότι ο πλούσιος θα με βοηθά σήμαινε ότι ο πλούσιος έχει πλούτη, ότι είναι σε θέση να με βοηθήσει και ότι εγώ μπορώ μόνο να υπολογίζω τη βοήθεια του. (…) Εγώ ο φτωχός ήμουν το αντικείμενο της ευεργεσίας του. Σ’ αυτό συνίσταται η διδασκαλία των σχέσεων που θα βρισκα όταν έβγαινα στη ζωή. Η εξάρτηση απ’ την οικονομική κατάσταση, απ’ την καλή θέληση, απ’ τα πλούτη, απ’ τον οίχτο και την σκληρότητα, αυτή είναι η αλυσίδα των σχέσεων, για την οποία προετοίμαζαν τον άνθρωπο.” (Makarenko, 2019: 138-139). Η νέα σοσιαλιστική κοινωνία όφειλε να διαπαιδαγωγήσει τους νέους μα και να καλλιεργήσει στους μεγαλύτερους, αξίες νέες που θα διαποτίζονταν από τη συλλογικότητα, την αλληλεγγύη, τη συνεργατική παραγωγή, την ανιδιοτέλεια σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.

Πυλώνα στο νέο εγχείρημα του εκπαιδευτικού μοντέλου αποτέλεσε το θεωρητικό και πρακτικό έργο του Μακάρενκο. Μέσω των διαπαιδαγωγητικών μεθόδων που υιοθέτησε προσέφερε πλούσιο έργο θεωρητικής και μεθοδολογικής φύσης. “Ολόκληρη η ζωή του Α. Μακάρενκο, υπήρξε μια διαρκής σύνδεση της θεωρίας με την πράξη, της εμπειρίας με τη μελέτη και την επιστημονική έρευνα στον τομέα της παιδαγωγικής.” (σημείωμα για την έκδοση, Makarenko, 2019: 4). Η διδασκαλία του αποτέλεσε τη βάση για τους εκπαιδευτικούς των σοσιαλιστικών χωρών, δίνοντας κατευθυντήριες αρχές για την αγωγή και τη διδασκαλία.

Προσέφερε νέες οπτικές θεωρήσεις διαπαιδαγώγησης, που εκτείνονταν από την εκπαιδευτική διαδικασία των παιδαγωγών, την διαπαιδαγωγική λειτουργία της μαθητικής κολλεκτίβας, έως τη διαπαιδαγώγηση των γονέων προς τα παιδιά. Κατά τον Μακάρενκο η εκπαιδευτική και γονεϊκή διαπαιδαγώγηση δεν αφορά μονάχα την παροχή γνώσεων· θεωρούσε πως πρέπει να συμπεριλαμβάνει μια πολύπλευρη διαπαιδαγώγηση που θα αφορά πλευρές ηθικής, πολιτικής, εργασιακής και αισθητικής διαπαιδαγώγησης.

Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΟΥ

Ολόκληρη η θεωρητική παιδαγωγική του Μακάρενκο μετουσιώθηκε στους δύο σταθμούς με ανήλικα παραβατικά παιδιά. Από το 1920 μέχρι το 1928 διεύθυνε την παιδική “αποικία Γκόρκι” · μια εγκαταλελειμμένη κατασκήνωση που πριν την επανάσταση του 1917 ήταν αναμορφωτήριο εγκληματιών. Πλέον αποτελούσε ένα υπό κατάρρευση σχεδόν κτήριο με ούτε τα στοιχειώδη εντός του. “Στις αποθήκες ήταν σωριασμένα σε όλες τις γωνίες κάθε λογής παλιοσιδερικά, όμως τίποτε της προκοπής δεν υπήρχε” (Makarenko, 2014: 38). Με σκληρή δουλειά και αφοσίωση ανοικοδόμησε από την αρχή την κατασκήνωση. Εκεί ανέλαβε τη διαπαιδαγώγηση εγκαταλελειμμένων παιδιών και ανήλικων παραβατών. Ήταν παιδιά προσφύγων και ορφανά που είχαν χάσει τους γονείς τους στα χρόνια του εμφύλιου πολέμου. “Μου ανέθεσαν να αναδιαπαιδαγωγήσω τους λεγόμενους παραστρατημένους (…) μικρά αγόρια και κοριτσάκια, παραστρατημένα ή εγκληματίες όπως τους λέγανε παλιά, με πολύ χτυπητές και επικίνδυνες ιδιομορφίες στο χαρακτήρα και μου βάλανε πρωτ’ απ’ όλα σαν σκοπό την ανάπλαση αυτού του χαρακτήρα.” (Makarenko, 2019: 55). Πολλοί τον θεώρησαν ειδικό για τη μόρφωση των αλητόπαιδων. Ο ίδιος ισχυρίζεται πως αυτή η εντύπωση είναι λάθος και η δουλειά του δεν είχε “ειδικό χαρακτήρα” καθώς στη σχέση του με τα παιδιά αυτά, διαπίστωσε πως, αφενός δεν χρειάζονταν “ιδιαίτερες μέθοδες μορφωτικής δουλειάς”, και αφετέρου με τη διαπαιδαγωγική του παρέμβαση κατάφερε πολύ σύντομα οι εγκαταλελειμμένοι ανήλικοι παραβάτες, να μοιάζουν με κανονικά παιδιά (Makarenko, 2019). Παρότι η επαφή του και η διαπαιδαγωγική του δουλεία στράφηκε γύρω από παιδιά με ιδιαίτερο χαρακτήρα και παρελθόν, στα μάτια του δεν υφίσταται διαχωρισμός σε “καλά” και “κακά” παιδιά.

Στα εφτά χρόνια λειτουργίας του σταθμού «Γκόργκι», ο Μακάρενκο με αγάπη, και πίστη στις παιδαγωγικές του πρακτικές, κατάφερε να συστήσει ένα δυνατό, πειθαρχημένο και ενωμένο μαθητικό οργανισμό. Από το Σταθμό βγήκαν τρόφιμοι καταρτισμένοι· άλλοι απ’ αυτούς έγιναν εξαιρετικοί γνώστες των παραγωγικών μέσων, με πλήρη επίγνωση επάνω στους διάφορους τομείς παραγωγής· πολλοί ήταν επίσης εκείνοι που ακολούθησαν ανώτερες σπουδές και έγιναν γιατροί, μηχανικοί, γεωπόνοι, δάσκαλοι κ.α. Η επιτυχία της μορφωτικής και διδακτικής του δράσης απέναντι στα παιδιά στου σταθμού Γκόργκι, αποτυπώθηκε ολοφάνερα όταν “τα ίδια επέλεξαν να μετεγκατασταθεί ο Σταθμός Γκόρκι στο Κουριάζ, όπου υπήρχε ένας σταθμός που βρισκόταν υπό διάλυση και να προσπαθήσουν να διαπαιδαγωγήσουν με το δικό τους παράδειγμα τους εκεί τροφίμους” (από το εισαγωγικό σημείωμα, Makarenko, 2014: 11).

Το έργο του συνεχίστηκε μέχρι το 1935 στο διάσημο εκπαιδευτικό κέντρο “κομμούνα Τζερτζίνσκι” στο Χάρκοβο, όπου και εκεί στεγάζονταν, δούλευαν και μορφώνονταν αλήτες και κατάδικοι. Συνέχισε το παιδαγωγικό του έργο με μεγαλύτερη πείρα πλέον και εμπιστοσύνη στις μεθόδους και τις αρχές του. Εδώ εισήγαγε νέες μορφωτικές μεθόδους εργασίας, οργανώνοντας δύο νέες μορφές παραγωγής· η μία παρήγαγε ηλεκτρικά μηχανήματα και η άλλη φωτογραφικές μηχανές. Τα αποτελέσματα της παιδαγωγικής του δουλειάς, που συνδύαζαν την εκπαιδευτική διαδικασία, τη μόρφωση και καλλιέργεια των οικότροφων, με τη πειθαρχημένη στάση απέναντι στην εργασία και την παραγωγή, ήταν αξιοθαύμαστα.

Η εξαιρετική διαπαιδαγωγική δουλεία του Μακάρενκο αποτυπώθηκε στην αναμόρφωση και διαμόρφωση των περιθωριοποιημένων παιδιών και των δύο σταθμών, που εξελίχθηκαν σε ακέραιοι, ολοκληρωμένοι χαρακτήρες και δημιουργικοί σοβιετικοί πολίτες. Είχε την πίστη πως ο άνθρωπος δε γεννιέται, μα ούτε και μπορεί να είναι κακός· διαμορφώνεται μέσα από τις εμπειρίες του, μέσα από τα δεινά του, μέσα από τις συνθήκες στις οποίες ζει. “Η νεολαία είναι πάντα καλή, αν διαπαιδαγωγείται σωστά, αν ζει και δουλεύει όπως πρέπει και διασκεδάζει πολιτισμένα.” (Makarenko, 2019: 154). Αυτός ήταν και ο λόγος που ασχολήθηκε με τα ψυχικά και πνευματικά ταλαιπωρημένα παιδιά, αναδεικνύοντας πως μέσα στις σωστές συνθήκες ζωής και υπό τη σωστή διαπαιδαγώγηση προκύπτουν υγιείς, δημιουργικές και ατσαλωμένες προσωπικότητες. Η αγάπη του για τον άνθρωπο φανερώνεται στην αγάπη των τροφίμων του για τον ίδιο. Το αγαπούσαν και τον σέβονταν, μα και ήταν περήφανοι για κείνον. Ένας από τους μαθητές του μιλώντας για την εμπιστοσύνη του Μακάρενκο προς τα πρόσωπα τους, μας λέει : “εκτιμήσαμε τι μεγάλη εμπιστοσύνη ήταν αυτή απ’ τη μεριά ενός έξυπνου ανθρώπου και μεθοδικού ανθρώπου, και ότι, δείχνοντας μας αυτή την εμπιστοσύνη, ο Μακαρένκο ξύπνησε μέσα μας τις καλύτερες ανθρώπινες ιδιότητες που ήταν ναρκωμένες στις ψυχές μας.” (Καλαμπάλιν, απο Makarenko, 2014: 27). Και αλλού, “Ο Μακάρενκο μπορούσε να διακρίνει σε μένα ανθρώπινες αξίες που την ύπαρξη τους δεν είχα ποτέ υποψιαστεί. Το δικό του ήταν το πρώτο ζεστό άγγιγμα που ένιωσα”. (Makarenko, 2014: 24)

Παρακαταθήκη της παιδαγωγικής δουλειάς του Μακάρενκο, δεν αποτέλεσαν μόνο οι δύο σταθμοί, μα και το συγγραφικό του έργο που αποτύπωσε και γνωστοποίησε όλες εκείνες τις διαπαιδαγωγικές μεθόδους και αρχές του. Ο Μαξίμ Γκόρκι, γνωστός και καταξιωμένος·  ένας από τους μεγαλύτερους σοβιετικούς της λογοτεχνίας, που είδε από κοντά την καρποφόρα δουλεία του Μακάρενκο, το 1933 του έγραψε : “H ανεχτίμητη δουλειά σου δεν είναι γνωστή σε κανένα και δεν θα γίνει αν δεν την γράψεις μόνος σου” (Γκόρκι, απο Παπαγεωργίου, 1955: 57) . Δεν ξέρουμε αν αυτό πράγματι στάθηκε το έναυσμα, μα τότε ήταν που ο Μακάρενκο έγραψε το περίφημο “Παιδαγωγικό ποίημα”. Ένα λογοτεχνικό έργο που αναπαριστά τη ζωή των τροφίμων στο σταθμό Γκόρκι. Δεν είναι κάποιο μεγαλεπήβολο θεωρητικό εγχείρημα, μα η αποτύπωση της καθημερινής διαπαιδαγωγικής δουλειάς του στους μαθητές του, μέσα από γλαφυρούς διαλόγους και αφηγήσεις. Στο “Παιδαγωγικό Ποίημα” εκτίθεται “καθαρά η απέραντη σπουδαιότητα και οι μεγάλες δυνατότητες της σοβιετικής μόρφωσης και αγωγής” (Παπαγεωργίου, 1955: 57) Μέσα από το “Παιδαγωγικό Ποίημα”, αναδείχθηκε η διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου δεμένη με την κομμουνιστική κοσμοθεωρία μέσα στις νέες συνθήκες ζωής της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Ακολούθησαν κι άλλα σπουδαία έργα του Μακάρενκο, υψίστης σημασίας, όπως το “Βιβλίο για τους γονείς” που αφορούσε την σημαντική και άρρηκτα συνδεδεμένη με το σχολείο, διαπαιδαγώγηση των γονέων και του οικογενειακού περιβάλλοντος προς τα παιδιά, μα και το “Σημαίες στους Πύργους” κάτι σαν συνέχεια του “Παιδαγωγικού Ποιήματος”. Έγραψε διηγήματα για τους νέους και πολλά παιδαγωγικά άρθρα.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Ολόκληρη η εκπαιδευτική πολιτική που ακολουθήθηκε στις σοβιετικές χώρες, πήγαζε από την μαρξιστική θεώρηση για την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου. Αντιλαμβάνονταν τον άνθρωπο ως το “πολυτιμότερο κεφάλαιο” για τη νέα κοινωνία και ως εκ τούτου εμπιστεύονταν τις δυνάμεις και τις δυνατότητες του στο μέγιστο. Όφειλαν λοιπόν, να επενδύσουν σε αυτό το κεφάλαιο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αναδεικνύοντας τα πιο γόνιμα, τα πιο παραγωγικά τα πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά του. Η επίδραση της αγωγής ήταν το μεγαλύτερο μέσο επιδίωξης για την αναδιαμόρφωση και τη διαμόρφωση των νέων τύπων συνειδήσεων. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παιδαγωγικής, μπήκαν ζητήματα καίρια που αφορούσαν τα μέσα, τους σκοπούς και τις μεθόδους της αγωγής.

Ο Α. Μακάρενκο άσκησε κριτική σε πολλές από τις προηγούμενες παιδαγωγικές αντιλήψεις οι οποίες “μιλούν με απαράδεχτο τρόπο μόνο για το ιδανικό της αγωγής, όπως γίνεται συνήθως στις φιλοσοφικές αντιλήψεις” (Makarenko, 2019: 5). Στα πλαίσια της ανάπτυξης διαφόρων παιδαγωγικών θεωριών οι οποίες θα αποτελούσαν εργαλεία και κατεύθυνση για τις παιδαγωγικές διαδικασίες, οι θεωρητικοί στέκονταν μόνο στην ανάπτυξη διαφόρων μεθόδων παιδαγωγικής, παραβλέποντας το πιο ουσιαστικό, που δεν είναι άλλο παρά ο ίδιος ο σκοπός της αγωγής. Εστίαζαν (και εστιάζουν), δηλαδή, στις μεθόδους και τα μέσα επίτευξης τους, τη στιγμή που δεν είχε γίνει ακόμα καθαρό ποιοι είναι οι σκοποί της αγωγής. Ο ίδιος αναφέρει “αυτό σημαίνει πως η παιδαγωγική πρέπει να ασχοληθεί με το πολύπλοκο ζήτημα του σκοπού της αγωγής και της μεθόδου με την οποία θα φτάσουμε σ’ αυτό το σκοπό” (Makarenko, 2019: 5)

Για το Μακάρενκο, η αγωγή δεν αφορά μόνο στην παροχή γνώσεων, ούτε μονάχα στην υπόδειξη μερικών γενικών ηθικών αξιών και στάσεων του ανθρώπου. Η μέθοδος διαπαιδαγώγησης και η μέθοδος της διδασκαλίας, είναι κατά τη γνώμη του, “ανεξάρτητα κεφάλαια της παιδαγωγικής επιστήμης”, που όμως είναι και χρειάζεται να είναι, “οργανικά συνδεδεμένα”. Αν μη τι άλλο, η δουλειά του δασκάλου -εκπαιδευτή μέσα στην τάξη, είναι δουλειά παιδαγωγική, όταν όμως αυτή δεν ανάγεται μονάχα στη διδασκαλία (Makarenko, 2019). Στην αγωγή πρέπει να συμπεριλαμβάνεται η πολιτική αγωγή, η πολιτιστική διαπαιδαγώγηση, η εργασιακή διαπαιδαγώγηση, η ανάπτυξη καίριων και θεμελιακών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας όπως η πειθαρχία, η σύνεση, ο σεβασμός, η οργανωτικότητα, η αλληλεγγύη. Ο ίδιος αναφέρει πως, “η παιδαγωγική μέθοδος πρέπει να βγαίνει άμεσα απ’ τον κοινωνικό και πολιτικό σκοπό μας” (Makarenko, 2019: 57).

Ποιος τελικά ειναι ο σκοπός της αγωγης; Θα παραθέσω αυτούσια τα λόγια του ίδιου:

Με τη λέξη σκοπός της αγωγής εννοώ το πρόγραμμα της ατομικότητας, το πρόγραμμα του ανθρώπινου χαρακτήρα και στην έννοια του χαρακτήρα μπάζω όλο το περιεχόμενο της ατομικότητας, δηλαδή και το χαρακτήρα των εξωτερικών εκδηλώσεων, και τον εσωτερικό κόσμο, και την πολιτική διαπαιδαγώγηση και τις γνώσεις, όλη γενικά την εικόνα της ανθρώπινης ατομικότητας. Έχω τη γνώμη πως εμείς οι παιδαγωγοί πρέπει να έχουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα της ανθρώπινης ατομικότητας που πρέπει να επιδιώκουμε να το πραγματοποιήσουμε. (Makarenko, 2019: 60)

Μιλώντας για ένα τέτοιο πρόγραμμα, ο Μακαρένκο, δεν νοεί κάποιο συγκεκριμένο διαπαιδαγωγικό σύστημα εφαρμογής, προκατασκευασμένο από τα πριν και έτοιμο να εφαρμοστεί σε κάθε περίπτωση. Κάτι τέτοιο δε μπορεί να λύσει ζητήματα που προκύπτουν ανά περίπτωση, και έπειτα αυτό, θυσιάζει “την ατομική γοητεία, την πρωτοτυπία, την ιδιαίτερη ομορφιά της προσωπικότητας” (Makarenko, 2019¨61). Αυτό που χρειάζεται, θα μας πει ο ίδιος, είναι ένα “γενικό πρόγραμμα “καλούπι”, και ένα ατομικό που να το διορθώνει” (Makarenko, 2019: 61).

Η ΚΟΛΕΧΤΙΒΑ: ΒΑΣΙΚΗ – ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ

Έχει τη γνώμη, πως, είναι πολύ περιοριστική και στενή η επίδραση που μπορεί να ασκήσει ένας άνθρωπος πάνω σε έναν άλλο (στην προκειμένη ο παιδαγωγός στο μαθητή). Η παιδαγωγική επίδραση, πρέπει να είναι στραμμένη σε ολόκληρη την κολεχτίβα- τάξη γιατί μόνο έτσι αποχτά χαρακτήρα και διαμορφώνει συνειδήσεις. Για το Μακάρενκο η κολεχτίβα αποτελεί το βασικό παιδαγωγό του ατόμου. Αναφερόμενος στην κομμούνα “Τζερζίνσκι”, σημειώνει πως για μια πράξη ενός παιδιού προκύπταν πρώτα αντιδράσεις από την κολεχτίβα του και δευτερευόντως από τον παιδαγωγό (Makarenko, 2019). Για παράδειγμα, αν ένας μαθητής έκλεβε, το γεγονός αυτό έπρεπε να συζητηθεί ενώπιον όλων ώστε να παραδειγματιστούν και οι υπόλοιποι από τη λάθος στάση. Με τον τρόπο αυτό εγχαρασσόταν στο μαθητή η αξία μιας ηθικής στάσης, κάτι που θα εμποδίζονταν, αν περιοριζόταν σε μια συζήτηση του ιδίου και του παιδαγωγού. Ο ίδιος μας λέει, “Στην παιδαγωγική διαδικασία το παιδί δεν αντιμετωπίζεται πλέον, ως ξεχωριστό αντικείμενο αγωγής αλλά (…) συμμετέχει σ’ ένα πλέγμα κατάλληλα διαμορφωμένων σχέσεων και δραστηριοτήτων, δια των οποίων και διαπαιδαγωγείται.” (Makarenko, 2019: 92). Ο Μακαρένκο υπερβαίνει το ερβαρτιανό δίπολο δάσκαλος- μαθητής (Hillig, όπως αναφέρεται σε Δαφερμάκη, Παυλίδη, 2006: 174 ). Η παιδική κοινότητα-κολεχτίβα είναι αυτή που πρώτιστα ασκεί διαπαιδαγωγική επίδραση και όχι ο παιδαγωγός προς το μεμονωμένο άτομο ή την τάξη. “Σαν κυριότερη μορφή διαπαιδαγωγικής δουλειάς θεωρώ την κολεχτίβα.” (Makarenko, 2019: 62). Οι θεσμοί, ο τρόπος λειτουργίας της κολεχτίβας, οι κοινές ανάγκες και οι επιδιώξεις τους, η κοινή συνδιαμορφωνόμενη (μέσω γενικών συνελεύσεων) γνώμη, είναι που διαμορφώνουν από πολύ νωρίς στο παιδί, το χαρακτήρα, τη συμπεριφορά, τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του. “Η κολεχτίβα συνενώνει τους ανθρώπους όχι μονάχα στον κοινό σκοπό και στην κοινή δουλειά, μα και στην κοινή οργάνωση αυτής της δουλειάς.” (Makarenko, 2019: 14 ). Εδώ χρειάζεται να κατανοηθεί πως, το ατομικό συμφέρον, οι ατομικές ανάγκες, και ο ατομικός σκοπός δεν είναι αποπλαισιωμένα από τα κοινά συμφέροντα και τις ανάγκες. Δεν έρχονται σε αντίφαση, μα πόσο μάλλον εναρμονίζονται. “Η σχέση του κοινού σκοπού προς το μερικό σκοπό δεν είναι σε ‘μας σχέση αντιφατική, μονάχα σχέση του κοινού (δηλαδή και του δικού μου) προς το μερικό, που μένοντας μόνο δικός μου, θα πλαισιώνεται στον κοινό με ιδιαίτερο τρόπο” (Makarenko, 2019: 14).

Η διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου παίρνει μια νέα τελείως μορφή, ενταγμένη πάντα στις κοινωνικές ανάγκες και συνθήκες της ΕΣΣΔ. Εδώ χρειάζεται να κατανοηθεί πως, στο νέο αυτό κοινωνικό – οικονομικό σύστημα, ο άνθρωπος και οι ανάγκες του είναι πρώτιστης σημασίας. Ο άνθρωπος όμως όχι αποκομμένος, αλλά ενταγμένος στα ξεχωριστά κάθε φορά σύνολα του – οικογένεια, σχολική τάξη, εργασιακή ομάδα. Στην ΕΣΣΔ η κοινωνική και οικονομική οργάνωση, προερχόταν από τον ίδιο το λαό – την εργατική τάξη που είχε στα χέρια της πλέον τα μέσα παραγωγής- την εξουσία. Μιλάμε για τη λεγόμενη μορφή “κολεχτιβισμού”· την οργάνωση, σχεδίαση και παραγωγή των υλικών και πνευματικών αγαθών από την “ομάδα” – κολεχτίβα η οποία εκλέγει κάθε φορά ανθρώπους που θα την εκπροσωπούν και θα είναι υπεύθυνοι για την σωστή της οργάνωση και τη σωστή παραγωγή. “Η κολεχτίβα δεν είναι πλήθος. Η κολεχτίβα είναι κοινωνικός οργανισμός και συνεπώς έχει όργανα διοίκησης και συντονισμού, πληρεξούσιους που εκπροσωπούν τα συμφέροντα της κολεχτίβας και την κοινωνίας.” (Makarenko, 2019: 14). Οι ανάγκες της νέας κοινωνίας, δεν ήταν διαφορετικές για τον έναν ή τον άλλο ανάλογα με το ατομικό- προσωπικό του συμφέρον αλλά συλλογικές.

Απ’ αυτό προκύπτει και η ανάγκη για ενιαία διαπαιδαγώγηση για τη “δημιουργία μιας μεθόδου που όντας γενική και ενιαία να δίνει ταυτόχρονα τη δυνατότητα σε κάθε ξεχωριστό άτομο να αναπτύσσει τις ιδιομορφίες του, να διατηρεί την ατομικότητα του.” (Makarenko, 2019:13). Ταυτόχρονα με αυτό όμως, πρέπει να κατανοηθεί πλήρως και σωστά η θέση του ανθρώπου στη σοσιαλιστική κοινωνία η οποία στηρίζεται στην “αρχή του κολεχτιβισμού”. Το άτομο εδώ δεν νοείται ως αυθύπαρκτη οντότητα, που λειτουργεί μεμονωμένα και απομονωμένα αλλά ενταγμένο στο σύνολο του, όπου οι ανάγκες και οι απαιτήσεις προκύπτουν με σκοπό την ομαλή λειτουργία του. Ως εκ τούτου, στην διαπαιδαγώγηση του ενός ατόμου ενυπάρχει και η διαπαιδαγώγηση ολόκληρης της κολεχτίβας του και αντιστρόφως. Τέτοιες οφείλουν να είναι λοιπόν οι μέθοδοι και τα μέσα της διαπαιδαγώγησης που: “Σε κάθε στιγμή της επίδρασης μας στο άτομο, πρέπει αυτή η επίδραση να ναι υποχρεωτικά και επίδραση πάνω στην κολεχτίβα. Και αντίθετα κάθε επαφή μας με την κολεχτίβα θα ναι υποχρεωτικά και διαπαιδαγώγηση του κάθε ατόμου που ανήκει στην κολεχτίβα.” (Makarenko, 2019: 13)

Η συνέχεια στο β’ μέρος

*Της Άννας Μασμανίδη, με σπουδές στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών σπουδών.