Συνέπειες της ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης στον καπιταλισμό

Το ChatGPT είναι ένας Παραγωγικός Προεκπαιδευμένος Μετασχηματιστής (Generative Pre-trained Transformer), ένα διαλογικό γλωσσικό μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), που κατασκεύασε η «OpenAI» με χρηματοδότηση δισεκατομμυρίων από τη «Microsoft» (περισσότερα για το τι είναι το ChatGPT και πώς δουλεύει στο πρώτο μέρος του δημοσιεύματος στο προηγούμενο σαββατοκυριακάτικο φύλλο του «Ριζοσπάστη»: http://www.rizospastis.gr/story.do?id=12004062).

Το ChatGPT δηλώνει ότι ως γλωσσικό μοντέλο δεν έχει προσωπικές απόψεις, συναισθήματα ή πιστεύω και πως είναι ουδέτερο και αμερόληπτο, με μόνο στόχο να δίνει ακριβείς και επί του θέματος πληροφορίες. Ωστόσο, επειδή έχει εκπαιδευτεί με υλικό που απηχεί τις κυρίαρχες αστικές αντιλήψεις, σε πολλές περιπτώσεις παίρνει ξεκάθαρα θέση, επικαλούμενο τις διαθέσιμες πληροφορίες και τις απόψεις ειδικών, τις οποίες βεβαίως εκλαμβάνει ως αδιαμφισβήτητο δεδομένο.

Είναι χαρακτηριστικές οι απαντήσεις του σε ερωτήματα που του θέσαμε. Για τον κομμουνισμό ως κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό έδωσε μια πολύ σύντομη απάντηση, τριών προτάσεων, ελάχιστα επεξηγηματική. Η μεγαλύτερη από τις τρεις προτάσεις ανέφερε ότι ως σύστημα έχει σε μεγάλο βαθμό απορριφθεί εξαιτίας του απολυταρχισμού, της οικονομικής ανεπάρκειας και της παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Κατέληξε λέγοντας ότι είναι πάντως θέμα ανοιχτό για συζήτηση και διαφωνία. Για τον καπιταλισμό απάντησε ότι έχει τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία του και έκρινε ότι το αν υπάρχει καλύτερο σύστημα απ’ αυτόν είναι ζήτημα υποκειμενικό, που εξαρτάται από τα προσωπικά πιστεύω και τις αξίες του καθενός. Όταν, όμως, ρωτήθηκε για το Κατίν, η τοποθέτηση του ChatGPT ήταν σαφής. Αναπαρήγαγε με αρκετές λεπτομέρειες τη ναζιστική προπαγάνδα που έχουν υιοθετήσει οι αστικές κυβερνήσεις, μεταξύ αυτών και η ρωσική επί Γέλτσιν, ρίχνοντας την ευθύνη για τη σφαγή στη Σοβιετική Ενωση, επικαλούμενο ως δεδομένη και ατράνταχτη την καθιερωμένη άποψη στην (αστική) ιστοριογραφία.

Μονοπωλιακοί ανταγωνισμοί

Το ChatGPT είναι μια προσπάθεια της «Microsoft» «να τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια» της «Google», χτυπώντας το ανταγωνιστικό μονοπώλιο ακριβώς εκεί που είναι κυρίως η δύναμή του, στην αναζήτηση πληροφοριών. Ηδη η «Microsoft» ανακοίνωσε ότι θα ενσωματώσει το ChatGPT στη Bing, τη δική της μηχανή αναζήτησης στο διαδίκτυο, έτσι ώστε αντί να επιστρέφει μια λίστα αποτελεσμάτων με σχετικές ιστοσελίδες, να συνθέτει την απάντηση στο ερώτημα που έχει θέσει ο χρήστης. Ποντάρει στο πολύ πιθανό ενδεχόμενο ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων θα προτιμούν να πάρουν μια έτοιμη απάντηση, παρά να επισκεφθούν κάποιες από τις ιστοσελίδες και να σχηματίσουν οι ίδιοι την απάντηση στο μυαλό τους. Αντιλαμβάνεται κανείς την πραγματικότητα που θα διαμορφωθεί όταν θα πάψουν οι χρήστες των μηχανών αναζήτησης να επισκέπτονται τους συνδέσμους των αποτελεσμάτων και θα στηρίζονται μόνο στη σύνοψη, που θα δίνει η TN της μηχανής αναζήτησης. Αυτή θα είναι για εκείνους το απαύγασμα της αποθηκευμένης στο διαδίκτυο ανθρώπινης γνώσης, όπως το σύνθεσε με το κύρος και την «αμεροληψία» της η ΤΝ… Οι πληροφορίες, που και σήμερα είναι δύσκολο να ανακαλυφθούν στον «ωκεανό» του διαδικτύου με βάση τις ιεραρχήσεις των ομίλων στην ταξινόμηση των αποτελεσμάτων, θα κατέβουν πολλά σκαλιά παρακάτω από πλευράς δυνατότητας επαφής με το ευρύ κοινό.

Η «Google» (τμήμα του ομίλου «Alphabet»), που έχει μακράν την κυρίαρχη θέση στον τομέα των αναζητήσεων στο διαδίκτυο (και των παρεπόμενων τεράστιων διαφημιστικών εσόδων) φυσικά δεν «κάθεται με σταυρωμένα χέρια». Εχοντας εδώ και χρόνια εξαγοράσει τη «DeepMind», με σημαντικές επιτυχίες στον τομέα της ΤΝ (με σημαντικότερη εκείνη για το δίπλωμα των πρωτεϊνικών μορίων) και με δεδομένο τον μεγάλο κίνδυνο για το επιχειρηματικό της μοντέλο από το ChatGPT, ετοιμάζεται για μια μεγάλη αντεπίθεση. Αναφορές, επίσημες και ανεπίσημες, μιλούν για ενσωμάτωση στο Google Search μέσα στο 2023 μιας ελαφράς εκδοχής της LaMDA, της δικής της διαλογικής ΤΝ, με το τελικό προϊόν να ονομάζεται Bard, ενώ θα χρησιμοποιήσει τα μοντέλα Imagen και MusicLM στον τομέα της αναζήτησης πληροφοριών σχετικά με εικόνες και ήχους και το PaLM στην κατασκευή κώδικα γλωσσών προγραμματισμού. Η «DeepMind», θυγατρική της «Google» γνωστοποίησε ότι θα θέσει σε δοκιμαστική λειτουργία ένα δικό της chatbot, ανταγωνιστικό του ChatGPT, το Sparrow. Με την κινεζική Baidu να ανακοινώνει κι αυτή ότι θα ενσωματώσει σύντομα chatbot στη μηχανή αναζήτησής της, η «Google» προχώρησε σε συνεργασίες με ακόμη τρεις νεοφυείς επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται στην ΤΝ, ενώ για να δικαιολογήσει ότι την πρόλαβε η «Microsoft», συνεχίζει να διακηρύττει σε υψηλούς τόνους πως ακολουθεί μια πορεία «υπεύθυνης» ανάπτυξης της ΤΝ. Οπως και η «OpenAI» έχει δημοσιεύσει έναν δικό της καταστατικό χάρτη για την ανάπτυξη ΤΝ. Ολοφάνερα η ΤΝ αναπτύσσεται με βάση τα συμφέροντα και τις πεποιθήσεις των κεφαλαιοκρατών.

Επαγγελματικοί προσανατολισμοί της ΤΝ

Πολλοί φοβούνται ότι το ChatGPT θα χρησιμοποιηθεί για παραπληροφόρηση με μαζική διασπορά ψευδών πληροφοριών στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, από λογαριασμούς, που θα εμφανίζονται και θα εκλαμβάνονται ως λογαριασμοί πραγματικών ανθρώπων. Τεχνικοί και εταιρείες κυβερνοασφάλειας εκφράζουν από την πλευρά τους φόβους για αξιοποίηση της νέας ΤΝ για πραγματοποίηση πολύ πειστικών επιθέσεων εξαπάτησης (phishing), που γίνονται συνήθως μέσω κακόβουλων συνδέσμων, ενσωματωμένων σε ψευδή μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Το ChatGPT δεν είναι το μόνο προϊόν της «OpenAI» που έχει κινήσει το ενδιαφέρον. Το Dall-e είναι ένα πρόγραμμα που μπορεί να δημιουργήσει εικόνες με βάση τις λεκτικές οδηγίες που θα του δοθούν, και μάλιστα ακολουθώντας την τεχνοτροπία που θα του υποδειχθεί (π.χ. σε στιλ Βαν Γκογκ). Μπορεί ακόμα και να κάνει …επεκτάσεις ή τροποποιήσεις σε πίνακες γνωστών ζωγράφων, που δύσκολα μπορούν να εντοπιστούν. Το Whisper στοχεύει στις μεταφράσεις – διερμηνείες και στην αποτύπωση ομιλίας σε γραπτή μορφή (προς το παρόν μόνο από και προς τα Αγγλικά), ακόμα κι αν υπάρχει σημαντικός θόρυβος και η φωνή δεν ακούγεται καθαρά.

Το OpenAI Codex μπορεί να παράξει σχεδόν αλάνθαστο κώδικα σε δεκάδες γλώσσες προγραμματισμού, κυρίως για απλές εφαρμογές, με βάση οδηγίες που του δίνονται σε ανθρώπινη γλώσσα, αν και απαιτείται ορισμένου επιπέδου ικανότητα από τον άνθρωπο χρήστη, ώστε να μπορεί να περιγραφεί κατάλληλα το κάθε φορά ζητούμενο τεχνικό στοιχείο. Το Codex, που έχει ενσωματωθεί ήδη τόσο στο ChatGPG, όσο και στο GitHub Copilot, λειτουργεί ως βοηθός τόσο των αρχάριων, όσο και των έμπειρων προγραμματιστών, κάνοντας μέχρι και εκσφαλμάτωση ελαττωματικών τμημάτων κώδικα γραμμένων από άνθρωπο. Οι επιχειρήσεις που διαμαρτύρονται ότι δεν βρίσκουν προσωπικό πληροφορικής, ίσως προσπαθήσουν να καλύψουν κατά ένα μέρος το κενό μέσω της ΤΝ. Προς το παρόν δεν έχει γίνει γνωστή κάποια προσπάθεια σύνθεσης της ChatGPT ή άλλης ΤΝ σε ρόλο εντολέα οδηγιών προγραμματισμού σε ανθρώπινη γλώσσα και του Codex σε ρόλο εκτελεστή για κατασκευή εκτελέσιμων προγραμμάτων.

Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη

Οι εταιρείες ΤΝ, όπως η «OpenAI» και η «DeepMind», πέρα από τις προσπάθειες και τις επιτυχίες σε επιμέρους τομείς (όπως η αναγνώριση εικόνων, η αναγνώριση γλώσσας κ.τ.λ.) έχουν αποδυθεί σε μια κούρσα για ένα πολύ υψηλότερο στόχο: Την ανάπτυξη Τεχνητής Γενικής Νοημοσύνης (ΤΓΝ). Σύμφωνα με το ChatGPT, ΤΓΝ είναι μια μηχανή με την ικανότητα να πραγματοποιεί διανοητικές εργασίες που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος. Ως κινδύνους που ενέχει η ΤΓΝ, το ChatGPT αναφέρει την πιθανότητα απώλειας ελέγχου αν η ΤΓΝ ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη και δεν μπορεί πια να ελεγχθεί, την απώλεια θέσεων εργασίας, τις προκαταλήψεις που μπορεί να έχει, ως αντανάκλαση των ανθρώπινων προκαταλήψεων με βάση τις οποίες θα έχει εκπαιδευτεί, την απειλή της ασφάλειας και της ιδιωτικότητας, την απειλή της εθνικής ασφάλειας και τα ηθικά διλήμματα, καθώς οι αποφάσεις που μπορεί να κληθεί να πάρει ενδέχεται να μη στοιχίζονται με τις ανθρώπινες αξίες. Η «OpenAI» στον «καταστατικό χάρτη» της για την ΤΓΝ κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο ζήτημα της ταύτισης με τους σκοπούς και τις αξίες του ανθρώπου. Ποιανού ανθρώπου ή ποιανών ανθρώπων, όμως; Και πόσο μπορούν να εξασφαλιστούν αυτές οι αρχές και αξίες, στο ενδεχόμενο απόκτησης αυτοσυνείδησης από την ΤΓΝ (οπωσδήποτε πολύ διαφορετικής από την ανθρώπινη, αλλά πάντως κάποιου είδους όχι γλωσσικής, αλλά πραγματικής αντίληψης του εαυτού);

«Κόστος εργασίας»

Το ChatGPT δείχνει ότι μπορεί να αναλάβει έργο σε εργασίες και επαγγέλματα που έχουν να κάνουν με διάλογο (εξυπηρέτηση πελατών), διαφήμιση, δημιουργία περιεχομένου, υποστήριξη νομικού γραφείου, χρηματοοικονομικά, συγκέντρωση πληροφοριών, σύνταξη ειδήσεων, ενώ κάποιοι φαντάζονται ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στην Εκπαίδευση, ίσως ακόμη και στην Υγεία (π.χ. τηλεϊατρική χωρίς γιατρό στην «άλλη άκρη της γραμμής»). Αρχικά μάλλον θα αξιοποιηθεί επιβοηθητικά ή συμπληρωματικά στην ανθρώπινη εργασία, αλλά στον βαθμό που θα διαπιστωθεί ότι μπορεί να τα βγάλει πέρα σε κάποιον τομέα, αναμφίβολα οι επιχειρήσεις θα μετρήσουν αυτό που ονομάζουν «κόστος εργασίας» (λες και ο πλούτος δεν θα παράγεται από τους ανθρώπους, αυτούς που θα συνεχίσουν να έχουν δουλειά, αλλά από τις μηχανές). Αλλες μορφές ΤΝ, που ήδη έχουν αναπτυχθεί ή θα αναπτυχθούν στο προσεχές μέλλον με δεδομένη τη φρενίτιδα που επικρατεί σε αυτόν τον ερευνητικό τομέα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη γραφιστική, στις μεταφράσεις, στον προγραμματισμό υπολογιστών, στην επικοινωνία του ανθρώπου με τους υπολογιστές (τύπου Action Transformer).

Για τη διασφάλιση του επιθυμητού επιπέδου κερδοφορίας τους, οι όμιλοι τεχνολογίας το 2022 απέλυσαν 159.766 εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο, ενώ μόλις στον ενάμιση πρώτο μήνα του 2023 έχουν ήδη απολύσει 94.838. Δεν είναι γνωστό αν και πόσο συνέβαλαν στην αύξηση αυτή οι προοπτικές που ανοίγουν το ChatGPT, το Codex και γενικά η πρόοδος στον τομέα της ΤΝ.

Δύο δρόμοι

Όπως πριν οι μηχανές, προέκταση της μυικής δύναμης του ανθρώπου, τον απάλλαξαν από την πιο βαριά και μονότονη εργασία, έτσι τώρα η ΤΝ μπορεί να τον απαλλάξει από τα επαναλαμβανόμενα, λιγότερο ενδιαφέροντα στοιχεία της πνευματικής εργασίας. Αξιοποιώντας την ως εργαλείο προέκτασης της «δύναμης» του εγκεφάλου του, ο άνθρωπος θα μπορούσε να ασχοληθεί περισσότερο με τα δημιουργικά στοιχεία της εργασίας και να έχει περισσότερο χρόνο για άλλες ασχολίες, της προσωπικής και κοινωνικής ζωής.

Αυτό το σενάριο προσκρούει στις σημερινές παραγωγικές σχέσεις, στον καπιταλισμό, όπου η παραγωγή δεν γίνεται για την ευημερία όλων των ανθρώπων και την εξυπηρέτηση των διευρυνόμενων αναγκών τους, αλλά για την αποκόμιση του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους από τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. Η απελευθέρωση από τα επαναλαμβανόμενα, λιγότερο ενδιαφέροντα στοιχεία της πνευματικής εργασίας στον καπιταλισμό δεν θα συνοδευτεί από μείωση του ημερήσιου χρόνου εργασίας, όπως αποδεικνύουν η κατάργηση του οχταώρου και η αύξηση του χρόνου εργασίας τα τελευταία χρόνια. Δεν θα δώσει περισσότερο χρόνο για την ενασχόληση των ανθρώπων με τη διεύθυνση της οικονομίας και του κράτους, όπως θα έκανε σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Δεν θα τους δώσει περισσότερο χρόνο για την ενασχόληση με τον πολιτισμό, τον αθλητισμό, την ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους και τη διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας τους.

Στον καπιταλισμό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανεργία, σε μεγαλύτερη εντατικοποίηση, σε μεγαλύτερη πίεση στους μισθούς, ώστε οι κεφαλαιοκράτες να εξασφαλίζουν την ίδια και μεγαλύτερη υπεραξία από λιγότερους εργαζόμενους (που θα χρησιμοποιούν υψηλότερης παραγωγικότητας μέσα, όπως η ΤΝ), ενώ οι εργαζόμενοι θα δουλεύουν τα πιο δημιουργικά και δύσκολα στοιχεία της εργασίας τους προσπαθώντας να ακολουθήσουν το ρυθμό της ΤΝ, υπό την απειλή της απόλυσης και αντικατάστασης από άλλους ανθρώπους από τη στρατιά των ανέργων, ή της αυτοματοποίησης της θέσης εργασίας τους. Η όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση της ΤΝ σε στρατιωτικές εφαρμογές και η επιδίωξη για ανάπτυξη Τεχνητής Γενικής Νοημοσύνης μόνο να συμβάλουν μπορούν στη δυστοπική εξέλιξη των πραγμάτων σε καπιταλιστικό πλαίσιο, για τους παραγωγούς του πλούτου.

Οι προτροπές ενάντια στην τεχνολαγνία, που τάχα θα λύσει κάποια στιγμή όλα τα προβλήματα, και ταυτόχρονα ενάντια στην τεχνοφοβία και στον νεολουδιτισμό, είναι κενά λόγια, εκκλήσεις για αναμονή και αδράνεια. Οι προτροπές αυτές απομονώνουν την επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη και τα θαυμαστά αποτελέσματά της από το πολιτικοοικονομικό υπόβαθρο μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται, αυτό που μετατρέπει τα νέα ισχυρά τεχνολογικά εργαλεία σε ισχυρά όπλα ενάντια στους εργαζόμενους, σε καιρό πολέμου αλλά και σε καιρό ειρήνης. Από τον καπιταλισμό πηγάζουν οι κίνδυνοι της Τεχνητής Νοημοσύνης. Στον σοσιαλισμό – κομμουνισμό βρίσκεται η απάντηση για τη συνετή και χρήσιμη για τον άνθρωπο αξιοποίησή της.

Επιμέλεια: Σταύρος Ξενικουδάκης
Ριζοσπάστης
Πηγές: http://openai.com, http://blog.google, http://layoffs.fyi, «Scientific American»