Μίστερ Ρότζερς: Ένας καλός γείτονας απο την Αμερική

Προβληματίστηκα αν θα έπρεπε να γράψω ένα άρθρο για το Μίστερ Ρότζερς. Ποιον μπορεί να αφορά ένας Αμερικάνος παρουσιαστής παιδικών εκπομπών τον οποίο ποτέ δεν είδαμε στην Ελλάδα; Σίγουρα είχαμε πολλούς εγχώριους παρουσιαστές, οι οποίοι μέχρι και σήμερα μας κρατούν συντροφιά, όπως ο καλοσυνάτος Χρήστος Δημόπουλος, και όσοι είναι λίγο μεγαλύτεροι θα θυμούνται και τον Παραμυθά με το Νίκο Πιλάβιο. Γιατί να μην γράψω ένα κείμενο για εκείνους αντί για κάποιον άγνωστο σε εμάς;

Την πρώτη φορά που ήρθα η ίδια ”σε επαφή” με τον Ρότζερς, ήταν μέσω ενός αμερικάνικου site το οποίο ανακοίνωνε, πως θα γυριστεί μια ταινία για εκείνον και μου έκανε  εντύπωση με πόση θέρμη είχαν γράψει σχόλια από κάτω οι αναγνώστες. Σπάνιο στο ίντερνετ να γραφτεί καλός λόγος. Στην συνέχεια, ψάχνοντας την αρθρογραφία, υπήρχαν και αρκετοί που τον επέκριναν. Ήρθα στα ίσια μου… αλλά γιατί να επικρίνεις έναν παρουσιαστή παιδικών εκπομπών;

Αποφάσισα να το ψάξω. Να μάθω ποιος είναι και να γράψω για εκείνον, παρακινούμενη από περιέργεια και με κάποιες σκέψεις που μου σφηνώθηκαν στο μυαλό: πως οι παιδικές εκπομπές είναι τα πρώτα προγράμματα με τα οποία το παιδί έρχεται σε επαφή με τον έξω κόσμο.

Ένα παιδί, κατά μέσο όρο επηρεάζεται από το οικογενειακό και σχολικό του περιβάλλον. Λίγο – πολύ αυτό μπορούμε να το ”ελέγξουμε” αλλά το τι μηνύματα μπορεί να λάβει μέσα από την τηλεόραση και πλέον από το ίντερνετ, οι γονείς δεν μπορούν να το κοντρολάρουν.Έπειτα, κάντε ένα πείραμα: Ρωτήστε ανθρώπους της γενιάς σας για τα αγαπημένα τους παιδικά προγράμματα και θα ανακαλύψετε πως όλοι, όχι απλά γλυκαίνει το πρόσωπο τους όταν μιλούν για τους παιδικούς τους ήρωες αλλά ανασύρουν από την μνήμη τους λεπτομέρειες από τα τηλεοπτικά προγράμματα, χρόνια μετά από τότε που τα είδαν τελευταία φορά. Κάτι ακόμα, ανασύρουν τι τους έκαναν να αισθανθούν αυτά..

Ένα από τα πιο αγαπημένα μου προγράμματα στην τηλεόραση όταν ήμουν μικρή ήταν το ”Σουσάμι άνοιξε”. Τόσο άρεσε σε εμένα και τον αδερφό μου, αυτή η εκπομπή, που στα παιχνίδια μας εγώ ονομαζόμουν Σουσάμι και ήμουν ένα κακότροπος βασιλιάς της Λουλουδοχώρας και είχα σαν φίλο τον ταλαίπωρο Τζίτζι, τον αδερφό μου, ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τους υπηκόους μου από τις παράλογες απαιτήσεις μου και από τον διαρκή πόλεμο που είχα με μια γειτονική χώρα. Φυσικά όπως το ”Σουσάμι Άνοιξε” είχε πολλούς χαρακτήρες έτσι και εμείς είχαμε δημιουργήσει ένα δικό μας σύμπαν από χαρακτήρες.

Μεγαλώνοντας και φεύγοντας για σπουδές στο εξωτερικό έμεινα έκπληκτη πως την ίδια επιρροή, που είχε ασκήσει σε εμένα, είχε ασκήσει και σε όλα τα παιδιά της γενιάς μου! Συνειδητοποίησα πως τα μηνύματα που περνούσε, τα θυμόμασταν, παρότι κάποιοι από μας συχνά ξεχνούσαμε την παιδικότητά μας και πράτταμε τα αντίθετα, ωστόσο υπήρχε κοινός τόπος αναφοράς ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες και κοινωνικές τάξεις!

Με αυτές τις σκέψεις είπα: Γιατί να μην αφορά η ζωή και το έργο ενός Αμερικάνου παρουσιαστή τους Έλληνες αναγνώστες; Μπορούμε να ταυτιστούμε γιατί έχουμε ανάλογες εικόνες από τους δικούς μας παρουσιαστές και επιπλέον μπορούμε να κατανοήσουμε πολλά στοιχεία της αμερικανικής κοινωνίας και των γενεών οι οποίες υπήρξαν παιδιά την εποχή του Ρότζερς κατανοώντας και το παρόν το οποίο αυτοί βιώνουν.

Ποιος ήταν ο κύριος Ρότζερς πριν γίνει κύριος Ρότζερς;

Ο Φρεντ Ρότζερς όπως ήταν ολόκληρο το όνομα του γεννήθηκε στις 20 Μαρτίου 1928 σε μια μικρή πόλη της Πενσιλβανία των Η.Π.Α. σε μια εύπορη οικογένεια. Ο πατέρας του υπήρξε διευθυντής μιας πολύ κερδοφόρας επιχείρησης και εξαιτίας της οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς του, ο Φρέντ Ρότζερς θα επικριθεί από τους ”πολέμιους” στην συνέχεια της ζωής του, όταν πιάσει δουλειά στο Δημόσιο τηλεοπτικό δίκτυο της χώρας. ”Τι θέλει ένα πλουσιόπαιδο και τρώει τα λεφτά των φορολογούμενων;”. Ήδη κάποιοι αισθάνονται το connexion με την χώρα μας ε;

Μεγάλωσε έχοντας απέραντη αγάπη για το κουκλοθέατρο και το πιάνο ενώ τις περισσότερες ώρες της ημέρας τις περνούσε συντροφιά με τον παππού του ο οποίος τον επηρέασε βαθιά. Το 1951 παίρνει το πτυχίο του στην μουσική σύνθεση και το 1963 αποφοιτά από την Θεολογική Σχολή της Πίτσμπουργκ, της οποίας ιδρυτής ήταν η Πρεσβυτεριανή εκκλησία της Αμερικής. Ανακηρύσσεται ιερέας το 1963 και η πρώτη του δουλειά ήταν ως τηλεοπτικός ιερέας,εμφανιζόταν σε εκπομπές και μιλούσε σε οικογένειες και μικρά παιδιά.

Αυτό στην Ελλάδα μπορεί να ακούγεται περίεργο. Στην Αμερική εδώ και χρόνια ιερείς από διαφορετικά δόγματα, κυρίως  από τους Ευαγγελιστές, εμφανίζονται σε δικές τους εκπομπές προσπαθώντας να νουθετήσουν τους πιστούς τους πάνω σε καθημερινά θέματα.  Οι λεγόμενοι τηλε-ιερείς ή τηλε-Ευαγγελιστές, έχουν κατηγορηθεί πως θησαυρίζουν μέσα από αυτές τις εκπομπές, ενώ έχουν παρωδηθεί κατά κόρον από σατιρικά προγράμματα.

Εδώ ήταν και η δεύτερη ένσταση που είχαν όσοι επικρίνουν τον κύριο Ρότζερς. Τον κατηγορούν πως μέσα από τις εκπομπές του καθοδηγούσε τα παιδιά και τις οικογένειές τους να πιστέψουν στα χριστιανικά διδάγματα της εν λόγω εκκλησίας. Μεταμφίεζε τα θρησκευτικά του μηνύματα μέσα από τις εκπομπές και τα περνούσε σε μια ευάλωτη ομάδα όπως τα παιδιά. Ο ίδιος δεν αρνήθηκε ποτέ πως ήταν Πρεσβυτεριανός και  θεωρούσε την αποστολή να μιλά σε παιδιά ιερή, ωστόσο όταν η εκπομπή του βγήκε στον αέρα το 1968 προσπάθησε να μην μιλά ή να δείχνει την προτίμησή του στο δικό του δόγμα ή στην δική του θρησκεία γνωρίζοντας πως  απευθύνεται σε ένα κοινό το οποίο περιλαμβάνει παιδάκια από διαφορετικές θρησκείες ή δόγματα.. Το αν το κατάφερε να το κρατήσει σε ισορροπία ξεφεύγει από τα πλαίσια του άρθρου.

Η γειτονιά του κύριου Ρότζερς

Το 1968, μετά από διάφορες παιδικές εκπομπές στην Αμερική και στον Καναδά καταφέρνει να πάρει εκπομπή στο Δημόσιο Τηλεοπτικό Δίκτυο της Αμερικής, στο κανάλι PBS. Μια παιδική εκπομπή, 30 λεπτών εκπαιδευτικού χαρακτήρα με εκείνον κεντρικό παρουσιαστή. Για την ακρίβεια ήταν ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα το οποίο περνούσε εξ’ ολοκλήρου από τα χέρια του.Έγραφε το σενάριο και μουσική, έπαιζε μουσική, τραγουδούσε και έφτιαχνε τις κούκλες. Οι ηθοποιοί που τον πλαισίωναν είχαν ένα καθαρά εκτελεστικό ρόλο και δεν τους επέτρεπε παρά ελάχιστη ελευθερία. Τελειομανία ή μήπως φόβος μην ξεφύγει κάποιο αθέμιτο μήνυμα προς τα έξω; Οι απόψεις διίστανται.

Το σίγουρο είναι πως υπήρξε δοσμένος στην εκπομπή ολοκληρωτικά. Πριν ξεκινήσει η εκπομπή, ”Η γειτονιά του κύριου Ρότζερς” ,είχε δοκιμάσει τις ιδέες του στην προγενέστερη εκπομπή του στην καναδική τηλεόραση με τίτλο ”Κύριος Ρότζερς”. Στα 4 χρόνια διάρκειάς της, είχε δοκιμάσει πολλά πράγματα για να δει τι περνά και τι όχι στα παιδιά, τι τους αρέσει να παρακολουθούν και κυρίως τι του έγραφαν στα γράμματα της εκπομπής. Τα άνοιγε ο ίδιος, τα διάβαζε και έστελνε χειρόγραφα γράμματα σε όλα τα παιδιά ανεξαιρέτως. Το ίδιο προσπάθησε να κάνει και όλα τα επόμενα χρόνια στην αμερικανική του εκπομπή, ωστόσο όταν η εκπομπή έγινε δημοφιλής και τα γράμματα καθημερινά ξεπερνούσαν τις χιλιάδες, αναγκάστηκε να δημιουργήσει ένα ολόκληρο γραφείο έχοντας πάντα την άγρυπνη επίβλεψή του.

Η εκπομπή ξεκινούσε με εκείνον να μπαίνει στο σπίτι του και να τακτοποιεί το σακάκι του φορώντας μια άνετη ζακέτα ή πουλόβερ και αλλάζοντας παπούτσια ενώ έπαιζε το τραγούδι ”Θα ήθελες να γίνεις ο γείτονας μου;” προσκαλώντας τα παιδιά να ονειρευτούν πως όλοι οι χαρακτήρες της εκπομπής ζούσαν στην ίδια γειτονιά και πως και εκείνο, αν το επιθυμούσε, μπορούσε να γίνει μέλος της γειτονιάς-παρέας του για μισή ώρα κατά την διάρκεια της εκπομπής.

Το περιεχόμενο της διέφερε από τις υπόλοιπες παιδικές εκπομπές. Στόχευε κυρίως να καλλιεργήσει στο παιδί την ευγένεια, την κοινωνικότητα, να μοιράζεται με την ομάδα αλλά κυρίως την ατομική του αξία .

”Πρέπει να κάνεις αυτή την ημέρα μια ιδιαίτερη μέρα απλά μένοντας ο εαυτός σου. Δεν υπάρχει άλλος άνθρωπος σαν εσένα σε ολόκληρο το κόσμο και μ’ αρέσεις γι’ αυτό ακριβώς που είσαι”.

Προκαλώντας τα παιδιά το αίσθημα της ασφάλειας του ”ναι μπορείς να είσαι ο εαυτός σου και όχι κάποιος άλλος” σε μια συντηρητική Αμερική που καταπιεζόταν από το ”φαίνεσθαι” και κλυδωνιζόταν από ταραχές ανάμεσα στην γερουσία και την νεολαία, των λευκών και των έγχρωμων, της θρησκοληψίας και τις επιταγές της μοντέρνας ζωής.

Η εκπομπή του, πρώτη από όλες, δεν δίστασε να αγγίξει θέματα που μέχρι σήμερα θεωρούμε ταμπού για να μιλήσουμε σε ένα παιδί: Η έλευση ενός καινούργιου μωρού, το διαζύγιο, ο θάνατος ενός κατοικίδιου ή ενός συγγενή, αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός, η ζήλια ή η έπαρση. Με γλώσσα απλή και κατανοητή για ένα παιδί, μέσα από ένα τραγούδι ή ένα κουκλοθέατρο μιλούσε για πράγματα που οι γονείς της τότε εποχής θεωρούσαν πως ”δεν αφορούν ή δεν επηρεάζουν το παιδί”.

Όταν δολοφονήθηκε ο Τζον Κέννεντυ, Πρόεδρος της Αμερικής, κανείς δεν έκανε το κόπο στην τηλεόραση να εξηγήσει  στα παιδιά τι σημαίνει φόνος, τι σημαίνει απώλεια, τι σημαίνει θάνατος, γιατί ήταν σημαντικό αυτό το γεγονός; Έδειχναν συνεχώς τα πλάνα της δολοφονίας του χωρίς να μιλούν. Εκείνος τόλμησε να μιλήσει ανοιχτά στην τηλεόραση.

Το 1969, όταν ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον αναλαμβάνει την εξουσία, το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να κόψει την χρηματοδότηση της κρατικής τηλεόρασης. Ο Ρότζερς  εμφανίζεται μπροστά στην επιτροπή του Κογκρέσου και υπερασπίζεται με σθένος την ύπαρξη της εκπομπής του και τον ρόλο της κρατικής τηλεόρασης. Πολλοί τον χτυπούν γιατί είναι πλούσιος όμως τελικά κερδίζει και σήμερα ο λόγος του θεωρείται ένας από τους πιο διάσημους που εκφωνήθηκαν ποτέ.

Κάνει μια μικρή παύση το 1975 για πέντε περίπου χρόνια, θέλοντας να αφοσιωθεί στην παραγωγή προγραμμάτων για μεγαλύτερο σε ηλικία κοινό. Επιστρέφει  δριμύτερος το 1980 έπειτα από απαίτηση πολλών θαυμαστών. Η εκπομπή του είχε γίνει cultural icon σε σημείο να σατιρίζεται από την γνωστή εκπομπή Saturday Night Show και τον διάσημο ηθοποιό Έντυ Μέρφυ.

Επιστρέφει δυναμικά, ακούραστος και μένει στον αέρα μέχρι τις 31 Αυγούστου του 2001. Είχε καλησπερίσει τα παιδιά σε 895 επεισόδια, είχε γράψει 200 τραγούδια, 15 οπερέτες και ατελείωτες σελίδες σεναρίου.

Έφυγε από την τηλεόραση λίγες μέρες πριν η Αμερική βρεθεί μπροστά στο πιο τρομερό τρομοκρατικό χτύπημα στην ιστορία της: την 11η Σεπτεμβρίου 2001.

Μια Αμερική που αλλάζει και ένας ήρωας  με πουλόβερ

Αποσύρεται από την τηλεόραση αλλά όχι από την ενεργό δράση. Ταξιδεύει σε όλη την Αμερική και μιλά με τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Προσπαθεί να συμπαρασταθεί και να εξηγήσει τι ακριβώς συμβαίνει. Τον Οκτώβρη του 2002, διαγνώστηκε με καρκίνο του στομάχου και τον Φεβρουάριο του 2003 φεύγει από την ζωή.

Η λατρεία των Αμερικάνων στο πρόσωπό του είναι απίστευτη. Πολύ συχνά στο διαδίκτυο κυκλοφορούν ατάκες από την παιδική εκπομπή, ενώ έχουν γραφτεί άρθρα για τον φετιχισμό που μαστίζει μια μερίδα ανθρώπων να θεωρεί τα λεγόμενά του ως ιερά και να τα επαναλαμβάνει σε κάθε καινούργια καταστροφή προσπαθώντας να πάρει κουράγιο.

Πολύ σωστά κάποιοι αναρωτιούνται αν αυτά που δίδασκε σε μια άλλη εποχή μπορούν να σταθούν στο σήμερα, σε μια κοινωνία όπου τα παιδιά  βομβαρδίζονται από χιλιάδες ερεθίσματα μέσω των ΜΜΕ, όπου όλο και περισσότερο βιάζονται να μεγαλώσουν σε ένα κόσμο όπου  πιο  τρομαχτικά εγκλήματα διαπράττονται εις βάρος της ανθρωπότητας με πιο γρήγορους ρυθμούς από ποτέ.

Ο ήρεμος Ρότζερς που προσπαθούσε να καθησυχάσει γονείς και παιδιά, θα μπορούσε να παρηγορήσει με 200 χαρακτήρες μέσω του Twitter; Θα μπορούσε να καταλάβει τις μαζικές δολοφονίες από όλο και πιο νέους εφήβους; Το πνίξιμο των παιδιών στην Μεσόγειο; Όχι πως δεν υπήρχε βία στην εποχή του αλλά τώρα η βία είναι εύκολα προσβάσιμη με ένα κλικ και τα παιδιά έχουν αρχίσει να εξοικειώνονται με αυτήν.

Μια φράση του, η οποία χρησιμοποιείται συχνά ως τσιτάτο, προσκάλεσε τον προβληματισμό για το πόσο μπορούν τελικά τα λεγόμενα ενός ανθρώπου να διαστρεβλωθούν στην σύγχρονη εποχή και να χρησιμεύσουν για άλλους σκοπούς.

Ο Ρότζερς είχε πει:

”Όταν ήμουν μικρό παιδί και έβλεπα άσχημα γεγονότα στην τηλεόραση, η μητέρα μου μου έλεγε ”Βρες εκείνους που θα σε βοηθήσουν. Πάντα θα υπάρχουν γύρω σου άτομα που θα σε βοηθήσουν”

Αυτή η φράση μπορεί ερμηνευτεί από κάποιους συντηρητικούς κύκλους πως  ”άτομα που βοηθούν για να αισθάνεσαι ασφαλής απέναντι στα γεγονότα” είναι ένας αστυνομικός, ο στρατός, ένας συντηρητικός πολιτικός. Τι γίνεται  όταν για κάποιους η ασφάλεια έχει σαν τίμημα να υφίσταται κάποιος υπέρμετρη αστυνομική βία, ο στρατός να επεμβαίνει στην πολιτική και ο συντηρητικός πολιτικός να περιορίζει ή να καταργεί τα κοινωνικά και ατομικά σου δικαιώματα;

Σίγουρα ο Ρότζερς δεν είπε την φράση με αυτή την έννοια αλλά δεν είναι τριγύρω για να την υπερασπιστεί και φυσικά ποιος σήμερα θα άκουγε ένα ήρεμο γεράκο με μάλλινη ζακέτα; Στις εποχές του πληκτρολογίου και των fake news το πιθανότερο να γινόταν αντικείμενο για χλεύη και πειραγμάτων.

Είναι κακό να προσπαθούμε να γυρίσουμε πίσω στην νοσταλγία της παιδικής μας ηλικίας; Τότε που όλα δεν ήταν απλά αλλά φαίνονταν σαν τέτοια; Ταινίες σαν αυτή του Τομ Χανκς δημιουργούν ένα γλυκό τσίμπημα στην καρδούλα μας για τα παλιά χρόνια που ο μπαμπάς και η μαμά ήταν νέοι και δυνατοί και μας προστάτευαν από όλους τους μπαμπούλες εκεί έξω.. Σε μια πατερναλιστική Αμερική, που έχει χάσει το μπούσουλα, η μορφή ενός ήρεμου γέρου με καθησυχαστική φωνή είναι βάλσαμο σε μια χώρα ψηφιδωτό, που έχει χάσει την παλιά της ρώμη.

Η Αμερική ψάχνει απεγνωσμένα να βρει την χαμένη της αίγλη και προσπαθώντας να στηριχτεί από κάπου, κρεμιέται ακόμα και από μια κλωστούλα από το πουλόβερ του πιο απίθανου ήρωα της, του Ρότζερς.