Μιχαήλ Γκορμπατσόφ: ο αρχάγγελος της αντεπανάστασης

Ο Μιχαήλ Σεργκέγεβιτς γεννήθηκε μια μέρα σαν και σήμερα, στις 2 Μαρτίου 1931, σε μια περίοδο που βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη η διαδικασία (προτσές) της κολεκτιβοποίησης στην Ουκρανία και τις άλλες αγροτικές περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν ο πρώτος σοβιετικός ηγέτης που δεν είχε γεννηθεί στα χρόνια της Οχτωβριανής επανάστασης και έμελλε να είναι κι αυτός που θα της έβαζε ταφόπλακα.

Σπούδασε στα μέσα της δεκαετίας του 50′, στα χρόνια της διακυβέρνησης του Χρουτσόφ, που “έλιωναν οι πάγοι” και θεωρείται πνευματικό παιδί αυτής της εποχής και της πολιτικής της. Δεν είναι τυχαίο πως το 27ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το πρώτο στα χρόνια της δικής του διακυβέρνησης, ορίστηκε να γίνει ακριβώς τριάντα χρόνια μετά το 20ό Συνέδριο, σηματοδοτώντας με έναν πολύ ισχυρό πολιτικό συμβολισμό την πολιτική και ιστορική συνέχεια με τους στόχους και την πολιτική του Χρουτσόφ.

Ο Γκορμπατσόφ ανέβηκε ταχύτατα τα σκαλιά της κομματικής ιεραρχίας. Τη δεκαετία του 60′ έγινε γραμματέας στην περιοχή της Σταυρούπολης, από όπου καταγόταν, τη δεκαετία του 70′ έγινε μέλος της ΚΕ, της γραμματείας της και αναπληρωματικό μέλος του Πολιτ Μπιρό, ενώ το Μάρτη του 85′ επικράτησε του Γκρίσιν και αναδείχτηκε ΓΓ του ΚΚΣΕ.

Εικάζεται πως ένα από τα στοιχεία που συνέβαλε στην εκλογή του, ήταν η σχετικά νεαρή ηλικία του, καιώς η Σοβιετική Ένωση είχε θρηνήσει την περασμένη τριετία την απώλεια ισάριθμων ηγετών της (ο Μπρέζνιεφ το 82′, ο Αντρόποφ στις αρχές του 84′ και ο Τσερνιένκο το Μάρτη της αμέσως επόμενης χρονιάς). Έχει γραφτεί επίσης πως η ψήφος που βάρυνε υπέρ της εκλογής του, ήταν αυτή του έμπειρου Αντρέι Γκρομίκο, ο οποίος ωστόσο αποχώρησε -ή κατά άλλους εξαναγκάστηκε να αποχωρήσει- από την ενεργό πολιτική δράση τους επόμενους μήνες.

Ήδη πριν από την εκλογή του, ο Γκορμπατσόφ έφερν ένα δυτικό αέρα που φαινόταν ακόμα και στα ρούχα ή τις καταναλωτικές συνήθειες της συζύγου του, Ραΐσα, κερδίζοντας ενθουσιώδη σχόλια από το δυτικό αστικό τύπο και ορισμένους ηγέτες των καπιταλιστικών χωρών. Ωστόσο κάποιοι σκληροπυρηνικοί δεν “ξεγελάστηκαν” από την… Γκορμπιμάνια και προειδοποιούσαν πως οι μεταρρυθμίσεις του δεν αδυνατίζουν τον υπαρκτό σοσιαλισμό, αλλά αποσκοπούν στην ενίσχυσή του και στο να τον καταστήσουν πιο θελκτικό.

Βασικό σύνθημα του Γκορμπατσόφ ήταν η “Περεστρόικα”, που στα ελληνικά μεταφράζεται ως ανασυγκρότηση, αναδόμηση, αλλά κατέληξε σε… Καταστρόικα, και στη διάλυση της κραταιάς Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή συνοδεύτηκε από το σύνθημα της “γκλάσνοστ”, δηλαδή της διαφάνειας, που δοκιμάστηκε ήδη στον πρώτο χρόνο με το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ και στην πραγματικότητα, χρησίμευσε στον Γκορμπατσόφ για να κηλιδώσει τη φήμη ορισμένων πολιτικών του αντιπάλων, αλλά και να αμαυρώσει αρκετές από τις χρυσές σελίδες της σοβιετικής ιστορίας, με έμφαση στην περίοδο του Στάλιν, και αποκορύφωμα την “αναγνώριση” του εγκλήματος του Κατίν και την ομολογία της σοβιετικής πλευράς.

Στην οικονομία, χρησιμοποίησε ως μοχλό τις αλλαγές στον αγροτικό τομέα -με την προώθηση του ατομικού νοικοκυριού, ώστε να ξαναγίνει ο αγρότης κύριος της γης του- στοχεύοντας σε ένα… “σοσιαλισμό με αγορά” που ευνοούσε την επιχειρηματικότητα και την ατομική, ιδιωτική ιδιοκτησία.

Στον πολιτικό τομέα, η αξιοποίηση των εσωτερικών αντιθέσεων που τον αναδείκνυαν σε ρόλο “σώφρονα ισορροπιστή” και η σταδιακή συγκέντρωση όλων σχεδόν των εκτελεστικών εξουσιών στο πρόσωπό του, συμβάδισαν με αλλαγές στο σύστημα ανάδειξης αντιπροσώπων και την υιοθέτηση ενός μοντέλου που θύμιζε πολύ τις εκλογές του αστικού κοινοβουλίου και ανέδειξε νέες πολιτικές δυνάμεις, ακόμα κι ανοιχτά αντισοσιαλιστικές ή και φασιστικές. Την ίδια περίοδο προχώρησε η ιστορική αποκατάσταση προσωπικοτήτων, όπως ο Μπουχάριν και ο Τρότσκι, που θεωρούνταν θύματα της σταλινικής περιόδου.

Στα διενή, η “Νέα Σκέψη” του Γκορμπατσόφ κατέληξε σε παμπάλαιες σοσιαλδημοκρατικές δοξασίες. Ο Γκορμπατσόφ θεωρούσε πως υπάρχουν οικουμενικά προβλήματα -όπως το μέλλον του πλανήτη- στα οποία πρέπει να υποτάσσεται η ταξική ανάλυση και η διαμάχη με το καπιταλιστικό στρατόπεδο. Λάνσαρε το σύνθημα του κοινού ευρωπαϊκού σπιτιού -που δεν πρέπει να χωρίζεται τεχνητά με τείχη και παραπετάσματα- και την ιδέα ότι η ειρηνική συνύπαρξη δεν αποτελεί μια ειδική μορφή ταξικής πάλης -όπως είχε πει ο Λένιν.

Το 1990 ο Γκορμπατσόφ βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης από τους αστούς ομολόγους του, για τις ανυπολόγιστες υπηρεσίες που πρόσφερε στην υπόθεση της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και στη διάλυση της σοσιαλιστικής κοινότητας στην Ευρώπη, που ολοκληρώθηκε χωρίς ουσιαστικές αντιδράσεις και λειτούργησε ως προανάκρουσμα για την ολοκλήρωση της αντεπανάστασης στη Σοβιετική Ένωση.

Αυτό που δεν είχε υπολογίσει ο Γκορμπατσόφ ήταν πως οι εξελίξεις θα ξέφευγαν εν μέρει και από το δικό του έλεγχο και πως το τέλος της ΕΣΣΔ -για το οποίο εργάστηκε με όλες του τις δυνάμεις- θα σήμαινε και το δικό του πολιτικό τέλος. Στα 60 του χρόνια, ο Γκορμπατσόφ βγήκε στην πολιτική σύνταξη με το στίγμα του μοναδικού πολιτικού ηγέτη που έχει υπογράψει οικειοθελώς τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της ίδιας του της χώρας.

Ο Γκόρμπι έμεινε στα αζήτητα της αστικής πολιτικής και στράφηκε στα διαφημιστικά -πχ της Πίτσας Χατ- για να βρει εύκολο και γρήγορο χρήμα, εξαργυρώνοντας το όνομά του -ακόμα και στο σενάριο της διαφήμισης όμως, ήταν πολλοί αυτοί που τον θεωρούσαν προδότη γιατί κατέστρεψε τη χώρα του…

Η μετέπειτα πορεία του απέδειξε πως την προδοσία πολλοί αγάπησαν, τον προδότη όμως κανείς. Σήμερα στα 87 του χρόνια εξακολουθεί να περιφέρει το σαρκίο του σε φόρουμ και διαλέξεις, αναζητώντας την αντίστοιχη οικονομική αμοιβή, ως ελάχιστη ανταπόδοση για τα “τριάντα αργύρια” που ποτέ δεν έλαβε στην πραγματική ζωή…