Από τους κερδοσκόπους της Wall Street στους αστυνόμους της Φιλαδέλφεια: Πώς γεννήθηκε η “Black Friday”

Black Friday είναι η μέρα που οι εμποροϋπάλληλοι υποφέρουν ακόμα περισσότερο σε σχέση με το μέσο όρο, οι ιδιοκτήτες μαγαζιών και ιδίως αλυσίδων τεχνολογίας τρίβουν τα χέρια τους και οι καταναλωτές κάνουν πράξη το “We are all individuals” από τη «Ζωή του Μπράιαν». Πώς όμως ξεκίνησε όλη αυτή η φρενίτιδα, που κάθε χρόνο κατακυριεύει όλο και εντονότερα και τη χώρα μας; Αν πιστέψει κανείς ένα hoax που, σαν τον ειδικό φρουρό που αναβοσβήνει, κάθε χρόνο τέτοια εποχή εμφανίζεται σε κάποιους σοσιαλμιδιακούς τοίχους, η ονομασία “Black Friday” οφείλεται σε εκπτώσεις που γίνονταν σε δημοπρασίας σκλάβων στις ΗΠΑ την επομένη της ημέρας των Ευχαριστιών.

Στην πραγματικότητα, η ιστορία δημιουργίας της «Μαύρης Παρασκευής» είναι λιγότερο θεαματική και η μόνη της σχέση με τον χόακα που αναφέραμε είναι ότι πράγματι γεννήθηκε σε αμερικανικό έδαφος και έχει κάποια σχέση με την Ημέρα των Ευχαριστιών. Όλα ξεκινούν στο β’ μισό του 19^ου αιώνα, όταν ο Αβραάμ Λίνκολν, θεσπίζει την τελευταία Πέμπτη του Νοέμβρη για την αργία της Ημέρας των Ευχαριστιών. Η πρώτη χρήση του όρου «Black Friday» δεν είχε καμία σχέση με ψώνια, αφού συνδέθηκε με χρηματιστηριακή κομπίνα δυο κερδοσκόπων, του Τζέι Γκουλντ και του Τζέιμς Φισκ, σχετικά με την τιμή του χρυσού, που λίγο έλειψε να φέρει στα πρόθυρα της χρεωκοπίας τις ΗΠΑ το Σεπτέμβρη του 1869.

Το 1905, το καναδικό πολυκατάστημα Eaton’s θέσπισε την πρώτη παρέλαση της Ημέρας των Ευχαριστιών, παρουσιάζοντας άρμα με τον Άι – Βασίλη που διέσχιζε το κέντρο του Τορόντο με έξι κανονικούς τάρανδους. Η παρέλαση αυτή, λίγα χρόνια αργότερα θα εμπνεύσει το εμπορικό κέντρο Μέισις να δημιουργήσει τη δική του αντίστοιχη στη Νέα Υόρκη, με μεγάλη επιτυχία. Χάρη στην παρέλαση και την αντίστοιχη κοσμοσυρροή, οι αγορές στο Μέισις και άλλα καταστήματα εκτοξεύονταν την επομένη της αργίας.

Το 1939, κι ενώ οι ΗΠΑ δεν είχαν συνέλθει ακόμα από το κραχ του ’29, παρά το κεϊνσιανής κοπής «Νew Deal» του Φραγκλίνου Ρούζβελτ, έτυχε η Ημέρα των Ευχαριστιών να πέφτει την τελευταία βδομάδα του Νοέμβρη, δηλαδή την πέμπτη στη σειρά Πέμπτη του μήνα. Οι έμποροι, φοβούμενοι πως έτσι περικόπτονταν δραματικά η περίοδος των εορταστικών αγορών, ζήτησαν από τον Αμερικανό πρόεδρο να μετακινήσει τις διακοπές μια βδομάδα νωρίτερα. Όταν αυτό τελικά αποφασίστηκε, ήταν ήδη τέλη Οκτώβρη, γεγονός που ανέτρεπε τον προγραμματισμό των περισσότερων Αμερικανών, που ειρωνικά αποτέλεσαν τη νέα αργία «Franksgiving». Μόνο οι μισές πολιτείες των ΗΠΑ εφάρμοσαν στην πραγματικότητα τη νέα αργία, ενώ το Τέξας και το Κολοράντο γιόρτασαν και τις δύο Πέμπτες. Η σύγχυση που προκλήθηκε έδωσε τελικά την οριστική λύση στο θέμα της ημερομηνίας, καθώς το 1941 το Κογκρέσο αποφάσισε ότι η Ημέρα των Ευχαριστιών θα εορτάζεται αποκλειστικά και μόνο κάθε τέταρτη Πέμπτη του Νοέμβρη.

Μεταπολεμικά, τη δεκαετία του ’50, παρατηρήθηκε έντονα το φαινόμενο υπάλληλοι να δηλώνουν ψευδώς ασθένεια ώστε να εξασφαλίσουν ένα τετραήμερο ξεκούρασης, αλλά και αγορών ενόψει Χριστουγέννων. Η μαζικότητα του φαινομένου οδήγησε τελικά αρκετούς εργοδότες να το εντάξουν στα ρεπό που δικαιούνταν οι εργαζόμενοί τους.

Φτάνουμε το 1966 και το περιοδικό «Αμερικανός Φιλοτελιστής» δημοσιεύει άρθρο στο οποίο αποδίδει τον όρο «Black Friday» σε άνδρες της αστυνομίας της Φιλαδέλφειας. Αυτοί καλούνταν να αστυνομεύσουν την πόλη στη διάρκεια του αγώνα φούτμπολ μεταξύ των ομάδων του αμερικανικού πεζικού και ναυτικού, που έλαβε χώρα μια μέρα μετά το Thanksgiving. Η κοσμοπλημμύρα είχε ως αποτέλεσμα πολύωρα μποτιλιαρίσματα, γενικότερες φασαρίες στην πόλη και έξαρση στα κλεμμένα πορτοφόλια. Καθώς οι αστυνομικοί δεν μπορούσαν να πάρουν άδεια, η Παρασκευή εκείνη ήταν «μαύρη» για εκείνους. Μάλιστα, κάποιοι από τους έμπορούς της πόλης δυσαρεστήθηκαν με τον αρνητικά φορτισμένο όρο, προσπαθώντας, μάταια, να καθιερώσουν την έκφραση «Big Friday». Η οριστική καθιέρωση της «Μαύρης Παρασκευής» έρχεται τη δεκαετία του ’80, για να φτάσει τις επόμενες δεκαετίες να συνδεθεί με το 50% του ετήσιου τζίρου στις ΗΠΑ, αλλά και τη σταδιακή διάδοση του καταναλωτικού αυτό εθίμου σε ολοένα και περισσότερες χώρες του κόσμου.