Εξελίξεις από το μέτωπο του εμπορικού πολέμου Αμερικής – Κίνας

Ο εμπορικός παγκόσμιος πόλεμος που ξέσπασε μετά την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση του 2008 βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Είναι μια διαδικασία που γεννήθηκε μέσα από την αναίρεση των βασικών διαδικασιών του ιμπεριαλισμού, και συγκεκριμένα της ελευθερίας κίνησης του κεφαλαίου στην παγκόσμια αγορά. Το φαινόμενο του νεοπροστατευτισμού αναπτύχθηκε ως μέρος μιας σειράς σημειωμάτων για τον ιμπεριαλισμό που δημοσιεύτηκε στην Κατιούσα.

Το άρθρο που δημοσιεύουμε σήμερα μεταφρασμένο από τον Economist (10/8/2023, στήλη Leaders) δείχνει τις αντιφάσεις της πολιτικής παρέμβασης στις οικονομικές νομοτέλειες που μπορεί να οδηγήσουν συχνά στα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει αυτή η παρέμβαση. Δείχνει ακόμα ότι αυτός ο πόλεμος είναι το βασικό περιεχόμενο των γεωπολιτικών ανακατατάξεων και αναδιατάξεων των συμμαχιών.

Αν και με αστική ορολογία και προσανατολισμό, το άρθρο αποκαλύπτει την ανησυχία μιας πλευράς τουλάχιστον της αστικής τάξης για την επιτυχία των μέτρων που έχουν ληφθεί ενάντια στη, μη αναστρέψιμη, ελευθερία κίνησης του κεφαλαίου, ή ακόμα περισσότερο, ασκεί πιέσεις για την άρση αυτών των μέτρων.

Αν και φιλότιμη η προσπάθεια του άρθρου να επικαλεστεί τα συμφέροντα των “καταναλωτών”, είναι πέρα από προφανές ότι και σε αυτόν τον πόλεμο μόνο οι λαοί θυσιάζονται.

Η στρατηγική του Τζο Μπάιντεν για την Κίνα δεν λειτουργεί

Οι αλυσίδες εφοδιασμού γίνονται όλο και πιο μπερδεμένες και αδιαφανείς

Στις 9 Αυγούστου, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν παρουσίασε το τελευταίο του όπλο στον οικονομικό πόλεμο της Αμερικής με την Κίνα. Νέοι κανόνες θα αστυνομεύουν τις επενδύσεις που πραγματοποιούνται στο εξωτερικό από τον ιδιωτικό τομέα και εκείνες που αφορούν τις πιο ευαίσθητες τεχνολογίες στην Κίνα θα απαγορευτούν. Η χρήση τέτοιων περιορισμών από τον ισχυρότερο υπέρμαχο του καπιταλισμού στον κόσμο είναι το τελευταίο σημάδι της βαθιάς αλλαγής στην οικονομική πολιτική της Αμερικής, καθώς αντιμετωπίζει την άνοδο ενός όλο και πιο διεκδικητικού και απειλητικού αντιπάλου.

Για δεκαετίες η Αμερική επευφημούσε την παγκοσμιοποίηση του εμπορίου και του κεφαλαίου, η οποία έφερε τεράστια οφέλη όσον αφορά την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας [ΓΛ: δηλαδή, κερδοφορία για το κεφάλαιο] και το χαμηλότερο κόστος για τους καταναλωτές. Αλλά σε έναν επικίνδυνο κόσμο, η αποτελεσματικότητα από μόνη της δεν είναι πλέον αρκετή. Στην Αμερική και σε όλη τη Δύση, η άνοδος της Κίνας φέρνει άλλους στόχους στο προσκήνιο. Είναι κατανοητό ότι οι αξιωματούχοι θέλουν να προστατεύσουν την εθνική ασφάλεια, περιορίζοντας την πρόσβαση της Κίνας σε τεχνολογία αιχμής που θα μπορούσε να ενισχύσει τη στρατιωτική της ισχύ και να δημιουργήσουν εναλλακτικές αλυσίδες εφοδιασμού σε περιοχές όπου η Κίνα διατηρεί μια λαβή που μοιάζει με μέγγενη.

Το αποτέλεσμα είναι μια εξάπλωση δασμών, αναθεωρήσεων επενδύσεων και ελέγχων εξαγωγών με στόχο την Κίνα, πρώτα υπό τον προηγούμενο πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ, και τώρα τον κ. Μπάιντεν. Η Janet Yellen, υπουργός Οικονομικών της Αμερικής, ταξίδεψε στο Δελχί και το Ανόι για να διαλαλήσει τα οφέλη του «friendshoring» [ΓΛ: ροές μεταξύ γεωπολιτικών συμμάχων, συνώνυμο των εμπορικών φραγμών], σηματοδοτώντας στα αφεντικά των εταιρειών ότι η απομάκρυνση από την Κίνα θα ήταν σοφή. Αν και τέτοια μέτρα «μείωσης του κινδύνου» θα μείωναν την αποτελεσματικότητα, σύμφωνα με το σκεπτικό, η προσκόλληση σε ευαίσθητα προϊόντα θα περιόριζε τη ζημιά. Και το επιπλέον κόστος θα άξιζε τον κόπο, επειδή η Αμερική θα ήταν ασφαλέστερη.

Οι συνέπειες αυτού του νέου τρόπου σκέψης γίνονται τώρα σαφείς. Δυστυχώς, δεν φέρνει ούτε ανθεκτικότητα ούτε ασφάλεια. Οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν γίνει πιο μπερδεμένες και αδιαφανείς καθώς έχουν προσαρμοστεί στους νέους κανόνες. Και, αν κοιτάξετε προσεκτικά, γίνεται σαφές ότι η εξάρτηση της Αμερικής από τις κινεζικές κρίσιμες εισροές παραμένει. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η πολιτική είχε το διεστραμμένο αποτέλεσμα να ωθήσει τους συμμάχους της Αμερικής πιο κοντά στην Κίνα.

Όλα αυτά μπορεί να αποτελέσουν έκπληξη, διότι, με την πρώτη ματιά, οι νέες πολιτικές μοιάζουν με συντριπτική επιτυχία. Οι άμεσοι οικονομικοί δεσμοί μεταξύ Κίνας και Αμερικής συρρικνώνονται. Το 2018 τα δύο τρίτα των αμερικανικών εισαγωγών από μια ομάδα ασιατικών χωρών «χαμηλού κόστους» προέρχονταν από την Κίνα. Πέρυσι λίγο περισσότεροι από τους μισούς το έκαναν. Αντ’ αυτού, η Αμερική έχει στραφεί προς την Ινδία, το Μεξικό και τη Νοτιοανατολική Ασία.

Οι επενδυτικές ροές προσαρμόζονται επίσης. Το 2016 οι κινεζικές επιχειρήσεις επένδυσαν το εντυπωσιακό ποσό των 48 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αμερική. Έξι χρόνια αργότερα, το ποσό είχε συρρικνωθεί σε μόλις 3,1 δισ. δολάρια. Για πρώτη φορά σε ένα τέταρτο του αιώνα, η Κίνα δεν είναι πλέον ένας από τους τρεις κορυφαίους επενδυτικούς προορισμούς για τα περισσότερα μέλη του Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Κίνα. Για το μεγαλύτερο μέρος των δύο δεκαετιών, η Κίνα διεκδίκησε τη μερίδα του λέοντος σε νέα έργα ξένων επενδύσεων στην Ασία. Πέρυσι έλαβε λιγότερα από την Ινδία ή το Βιετνάμ.

Ψάξτε βαθύτερα, όμως, και θα διαπιστώσετε ότι η εξάρτηση της Αμερικής από την Κίνα παραμένει άθικτη. Η Αμερική μπορεί να ανακατευθύνει τη ζήτησή της από την Κίνα σε άλλες χώρες. Αλλά η παραγωγή σε αυτά τα μέρη βασίζεται τώρα περισσότερο από ποτέ στις κινεζικές εισροές. Καθώς οι εξαγωγές της Νοτιοανατολικής Ασίας προς την Αμερική έχουν αυξηθεί, για παράδειγμα, οι εισαγωγές ενδιάμεσων εισροών από την Κίνα έχουν εκραγεί. Οι εξαγωγές ανταλλακτικών αυτοκινήτων της Κίνας στο Μεξικό, μια άλλη χώρα που έχει επωφεληθεί από την αμερικανική μείωση του κινδύνου, έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Έρευνα που δημοσιεύθηκε από το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι ακόμη και σε προηγμένους μεταποιητικούς τομείς, όπου η Αμερική είναι πιο πρόθυμη να απομακρυνθεί από την Κίνα, οι χώρες που έχουν κάνει τις περισσότερες διεισδύσεις στην αμερικανική αγορά είναι εκείνες με τους στενότερους βιομηχανικούς δεσμούς με την Κίνα. Οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν γίνει πιο περίπλοκες και το εμπόριο έχει γίνει πιο ακριβό. Αλλά η κυριαρχία της Κίνας είναι αμείωτη.

Τι συμβαίνει; Στις πιο σκανδαλώδεις περιπτώσεις, τα κινεζικά προϊόντα απλώς επανασυσκευάζονται και αποστέλλονται μέσω τρίτων χωρών στην Αμερική. Στα τέλη του 2022, το Υπουργείο Εμπορίου της Αμερικής διαπίστωσε ότι τέσσερις μεγάλοι προμηθευτές ηλιακής ενέργειας με έδρα τη Νοτιοανατολική Ασία έκαναν τόσο μικρή επεξεργασία κατά τα άλλα κινεζικών προϊόντων που, στην πραγματικότητα, παρακάμπτουν τους δασμούς στα κινεζικά προϊόντα. Σε άλλους τομείς, όπως τα σπάνια μέταλλα, η Κίνα εξακολουθεί να παρέχει εισροές που είναι δύσκολο να αντικατασταθούν.

Πιο συχνά, όμως, ο μηχανισμός είναι καλοήθης. Οι ελεύθερες αγορές απλώς προσαρμόζονται για να βρουν τον φθηνότερο τρόπο για να προμηθεύσουν αγαθά στους καταναλωτές. Και σε πολλές περιπτώσεις η Κίνα, με το τεράστιο εργατικό δυναμικό της και την αποτελεσματική εφοδιαστική, παραμένει ο φθηνότερος προμηθευτής. Οι νέοι κανόνες της Αμερικής έχουν τη δύναμη να ανακατευθύνουν το δικό της εμπόριο με την Κίνα. Αλλά δεν μπορούν να απαλλάξουν ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού από την κινεζική επιρροή.

Μεγάλο μέρος της αποσύνδεσης, λοιπόν, είναι ψεύτικο. Ακόμη χειρότερα, από την οπτική γωνία του κ. Μπάιντεν, η προσέγγισή του εμβαθύνει επίσης τους οικονομικούς δεσμούς μεταξύ της Κίνας και άλλων εξαγωγικών χωρών. Με αυτόν τον τρόπο, στρέφει διεστραμμένα τα συμφέροντά τους εναντίον της Αμερικής. Ακόμη και όταν οι κυβερνήσεις ανησυχούν για την αυξανόμενη επιθετικότητα της Κίνας, οι εμπορικές σχέσεις τους με τη μεγαλύτερη οικονομία της Ασίας βαθαίνουν. Η Συνολική Περιφερειακή Οικονομική Εταιρική Σχέση [Regional Comprehensive Economic Partnership], μια εμπορική συμφωνία που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2020 από πολλές χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και την Κίνα, δημιουργεί ένα είδος ενιαίας αγοράς ακριβώς στα ενδιάμεσα αγαθά στα οποία το εμπόριο έχει ανθίσει τα τελευταία χρόνια.

Για πολλές φτωχότερες χώρες, η λήψη κινεζικών επενδύσεων και ενδιάμεσων αγαθών και η εξαγωγή τελικών προϊόντων στην Αμερική αποτελεί πηγή θέσεων εργασίας και ευημερίας. Η απροθυμία της Αμερικής να υποστηρίξει νέες εμπορικές συμφωνίες είναι ένας λόγος για τον οποίο μερικές φορές τη βλέπουν ως αναξιόπιστο εταίρο. Αν τους ζητηθεί να επιλέξουν μεταξύ Κίνας και Αμερικής, μπορεί να μην πάρουν το μέρος του θείου Σαμ.

Μειώνοντας τον κίνδυνο

Όλα αυτά φέρουν σημαντικά διδάγματα για τους Αμερικανούς αξιωματούχους. Λένε ότι θέλουν να είναι ακριβείς στο πώς προστατεύονται από την Κίνα χρησιμοποιώντας μια «μικρή αυλή και ψηλό φράχτη». Αλλά χωρίς σαφή αίσθηση των συμβιβασμών από τους δασμούς και τους περιορισμούς τους, ο κίνδυνος είναι ότι κάθε φόβος ασφαλείας κάνει την αυλή μεγαλύτερη και τον φράχτη ψηλότερο. Το γεγονός ότι τα οφέλη ήταν μέχρι στιγμής απατηλά και το κόστος μεγαλύτερο από το αναμενόμενο υπογραμμίζει την ανάγκη για εστίαση ακριβείας.

Επιπλέον, όσο πιο επιλεκτική είναι η προσέγγιση, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα οι εμπορικοί εταίροι να πειστούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα στους τομείς που πραγματικά έχουν σημασία. Χωρίς αυτό, η μείωση του κινδύνου θα κάνει τον κόσμο όχι ασφαλέστερο, αλλά πιο επικίνδυνο.

* Εικόνα: Liam Eisenberg