Πάμπλο Νερούδα: Η Ανατίναξη του La Coubre στο λιμάνι της Αβάνας

Πάμπλο  Νερούδα

Από την ποιητική συλλογή Επικό Τραγούδι (1960)

Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση

Μπάμπης Ζαφειράτος / Μποτίλια Στον Άνεμο

XXXI

Η Ανατίναξη του “La Coubre”, 1960

Πάμπλο Νερούδα

Θα πω γι’ αυτό το πλοίο που είχε φτάσει
γεμάτο πυρομαχικά και κέφι,
που ανατινάχτηκε μες στην Αβάνα
κι η θάλασσα ξερνάει φωτιά και φρίκη.

Υπήρχαν δυο λογιών Αϊζενχάουερ
που δράσανε σ’ αυτήν την κομπανία,
ο ένας έπλεε στο νερό υποβρυχίως
κι ο άλλος στην Αργεντινή γελούσε,
ο ένας τα εκρηκτικά ταχτοποιούσε
κι ο άλλος παράσημα ήρθε στολισμένος,
ο ένας είχε οπλίσει την τορπίλα,
στην πάσα Αμερική ψευδόταν ο άλλος,
γλίστραγε ο ένας, ύπουλο χταπόδι,
μειλίχιος ήταν ο άλλος, σαν μια θείτσα.

Τούτες οι δυο παράλληλες περσόνες
μάθαν πως τη δικιά μας γεωγραφία
χωρίς αρχές γκουβέρνα την ορίζουν,
που παραιτούνται απ’ την κυριαρχία:
κι οι ΗΠΑ είναι γι’ αυτούς τους κυβερνήτες
ένα ταμείο που σπάνια αδειάζει,
αφού αυτοί ό,τι έχουν ακουμπάνε:
τις προσδοκίες και την αστυνομία·
κι ο πρώτος Αϊζενχάουερ περνάει
απ’ τα παλάτια κι απ’ τις λεωφόρους
κι ούτ’ έναν γνήσιο άνθρωπο δεν βλέπει,
μονάχα κρατικές ’μοβόρες τίγρεις
που θέλουν τις σημαίες μας να πουλήσουν.

Μα τώρα πια ξέρουν καλά στις ΗΠΑ
πως ο Φιντέλ μιλάει μιαν άλλη γλώσσα,
αφού στην Κούβα βλέπουν οι αγρότες
πρώτη φορά του αλφάβητου τα φώτα
και με την περηφάνια αναστημένη
κερδίσανε τη γνώση και τη γη τους:
κι ο Αϊζενχάουερ ο λαμπρός θα ρίξει
το ανθρώπινο καλό του προσωπείο
κι ένα βατραχοειδές γίνεται σκέτο,
σκυλόψαρο που ορμάει στη βορά του.

Και στο Λα Κουμπρ το ανατιναγμένο
σφαδάζουν τραυματίες και καμένοι:
Γάλλους και Κουβανούς δολοφονούνε
την άμυνα Κούβας να τσακίσουν:
μα για τους υποβρύχιους πιστολάδες
το γλέντι τώρα πια έχει τελειώσει
για δεν μπορούν την Κούβα ν’ αφανίσουν.

Θα ζήσει αυτό το αστέρι, παίρνουμε όρκο:
στην Επανάστασή του πολεμάμε,
ώσπου απ’ το τελευταίο χέρι η σφαίρα
την τελευταία πέτρα θα τιμήσει.

Επικό Τραγούδι
Εθνικό Τυπογραφείο Κούβας, 1960
(σσ. 47 – 48)
Πρώτη ελληνική έμμετρη μετάφραση, Μπάμπης Ζαφειράτος,
21 Αυγούστου 2017

*

XXXI

Explosión del “La Coubre”, 1960

Pablo Neruda

Mi tema es este barco que llegaba
lleno de municiones y alegría:
en La Habana estalló su cargamento
en el fuego del mar fue su agonía.

Fueron dos Eisenhowers diferentes
los que actuaron en esta compañía,
uno que navegaba bajo el agua
y otro que en Argentina sonreía,
uno depositaba el explosivo,
y otro condecoraba al que venía,
uno apretaba el broche del torpedo
y el otro en toda América mentía,
uno nadaba como un pulpo verde
y el otro era más suave que una tía.

Estos dos personajes paralelos
aprendieron que nuestra geografía
la manejan gobiernos sin raíces
que dimitieron la soberanía:
para estos gobernantes Norteamérica
es una caja no siempre vacía:
ellos  0 todo lo que tienen:
las esperanzas y la policía
y el primer Eisenhower se pasea
por los palacios y las avenidas
sin ver una persona verdadera:
sólo feroces tigres de oficina
que le quieren vender nuestras banderas.

Pero en U.S.A. se conocía
que con Fidel se habla de otra manera
y cuando en Cuba ven los campesinos
las letras de la luz por vez primera
y con la dignidad que han recibido
recibieron los libros y la tierra:
el Eisenhower claro se retira
la mascarilla de persona buena
y en hombre rana se convierte y nada
como lo tiburones a su presa.

Entonces el “La Coubre” asesinado
se retuerce entre heridos y pavesas:
asesinan franceses y cubanos
para impedir que Cuba se defienda:
pero los pistoleros submarinos
perdieron esta vez su remolienda
porque no lograrán matar a Cuba:

vivirá, lo juramos, esta estrella:
por su revolución combatiremos
hasta la última mano que dispare
defendiendo el honor, la última piedra.

Canción de Gesta
Imprenta Nacional de Cuba, 1960
(pp. 47 – 48)

***

Σημειώσεις

La Coubre, 4 Μαρτίου 1960 (Πηγή φωτό)

Το ποίημα είναι γραμμένο λίγο μετά την ανατίναξη του πλοίου, αφού ο Νερούδα στον πρόλογο της (ολοκληρωμένης πια) συλλογής του, σημειώνει:

Εν πλω στο κρουαζιερόπλοιο Louis Lumiere, μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης, 12 Απρίλη 1960.

*

[…] κι ο άλλος στην Αργεντινή γελούσε
[…] στην πάσα Αμερική ψευδόταν ο άλλος
[…] χωρίς αρχές γκουβέρνα
[…] κι ο πρώτος Αϊζενχάουερ περνάει
απ’ τα παλάτια κι απ’ τις λεωφόρους

Για τους Λατινοαμερικανούς, Αμερική είναι μόνο η Λ.Α. Η κατά Χοσέ Μαρτί Nuestra América (Δική μας Αμερική), από το Ρίο Γκράντε (βόρεια σύνορα του Μεξικού) μέχρι την Παταγονία, όπως έχουμε ξαναγράψει. Η λοιπή ήπειρος είναι η ΗΠΑ, οι Βορειοαμερικανοί, οι Γιάνκηδες, οι Ινγκλές.

*

Μεταξύ Φεβρουαρίου – Μαρτίου του 1960, εποχή του ποιήματος, ο Αϊζενχάουερ επισκέφθηκε τη Βραζιλία, την Αργεντινή, τη Χιλή και την Ουρουγουάη, ανακοινώνοντας αύξηση της βοήθειας προς τη Λατινική Αμερική, με την άφιξή του να  χαιρετίζεται από λαμπρές δεξιώσεις, αλλά και μεγάλες διαδηλώσεις.

23 Φεβρουαρίου, Βραζιλία, Σάο Πάολο.

26 Φεβρουαρίου, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες. Κατά την ομιλία του στο Κογκρέσο, η αστυνομία επιτέθηκε με δακρυγόνα, για να ελέγξει τους διαδηλωτές, υπερασπιστές του ανατραπέντος από το 1955 προέδρου Χουάν Περόν.

Αργεντινή. Πηγή φωτό: pinterest/argentina-archivos

Ο Πρόεδρος της Αργεντινής και ο Ντουάιτ θα υπογράψουν τη Διακήρυξη του Μπαριλότσε (Declaration of San Carlos de Bariloche) «επί θεμάτων ειρήνης, ελευθερίας και πολιτιστικών και υλικών ευκαιριών για τους λαούς της [Λατινικής] Αμερικής».

29 Φεβρουαρίου στο Σαντιάγκο της Χιλής.

2 Μαρτίου στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης. Η αστυνομία με δακρυγόνα και αντλίες νερού επιτίθεται κατά των φοιτητών, που διαδηλώνουν ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, με τους καπνούς και το νερό να λούζουν και την προεδρική λιμουζίνα.

Χρονολόγιο επίσκεψης: robinsonlibrary.com

*

Τα γεγονότα

(Πηγή φωτό)

Στις 3:15 το απόγευμα της 4ης Μαρτίου 1960, το ατμόπλοιο La Coubre, με ένα φορτίο βελγικών τουφεκιών FAL (Fusil Automatique Léger –Light Automatic Rifle) για ρίψη χειροβομβίδων (σημ. Μπ.: χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα) ανατινάζεται μέσα στο λιμάνι της Αβάνας.

Τριάντα λεπτά μετά την πρώτη έκρηξη, κι ενώ εκατοντάδες άτομα συμμετείχαν σε μια γιγάντια επιχείρηση διάσωσης που διοργάνωσε ο κουβανικός στρατός, μια δεύτερη, πιο ισχυρή έκρηξη παρέσυρε τα απομεινάρια των πτωμάτων ανακατεύοντάς τα με λειωμένο μέταλλο.

101 νεκροί, πάνω από 200 τραυματίες και απροσδιόριστος αριθμός διαλυμένων και εξαφανισμένων: Κουβανοί λιμενεργάτες, φρουροί του επαναστατικού στρατού και Γάλλοι ναυτικοί, μέλη του πληρώματος του πλοίου.

(Πηγή φωτό)

Η αμερικανική κυβέρνηση είχε πιέσει τις βελγικές αρχές και τη διεύθυνση του εργοστασίου να μην στείλουν τα όπλα στο νησί.

Ο Αμερικανός πρόξενος στο Βέλγιο και ένας στρατιωτικός εμπειρογνώμονας στην πρεσβεία είχαν υπό την επίβλεψή τους το εργοστάσιο και το Βελγικό Υπουργείο Εξωτερικών.

Ήδη, από τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, η CIA είχε εξαπολύσει έναν υπόγειο πόλεμο κατά της Κουβανικής Επανάστασης.

Μέχρι τότε, το κουβανικό Υπουργείο Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων είχε λάβει έναν σημαντικό όγκο εμπιστευτικών πληροφοριών, τόσο για την επίσημη όσο και για την ανεπίσημη εμπλοκή των ΗΠΑ.

Το σαμποτάζ στερούσε την Κούβα από 44 τόνους χειροβομβίδων και 31 τόνους πυρομαχικών.

«Το έργο ανατροπής του Κάστρο είχε γίνει μια σημαντική δραστηριότητα του Οργανισμού, με την ύψιστη πολιτική υποστήριξη».

Έκθεση του επιθεωρητή της CIA, Lyman Kirkpatrick, Λαμβανόμενη από το El Nuevo Herald (2/3/98).

*

«Όπως είπα στον Πρόεδρο Castro, κατανοώ τις υποψίες που εγείρονται. Είχαμε αρχίσει να πραγματοποιούμε κάποια σαμποτάζ εκείνη την εποχή, αλλά αυτό δεν ήταν στα σχέδια, εξ όσων γνωρίζω…»

Robert Reynolds, επικεφαλής του σταθμού της CIA στο Μαϊάμι, από τον Σεπτέμβριο του 1960 έως τον Οκτώβριο του 1961. Στο Ακαδημαϊκό Συνέδριο «Κόλπος των Χοίρων, 40 χρόνια αργότερα». Πραγματοποιήθηκε στην Αβάνα [22-24] Μάρτη του 2001. (Σημείωση του εκδότη).

*

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν σαμποτάζ, ότι δεν ήταν ατύχημα που προκλήθηκε κατά τη μεταφορά των αντιαρματικών χειροβομβίδων…

Πολύ απλά, υπήρχε η κοινή πεποίθηση ότι επρόκειτο για πράξη σαμποτάζ που διεξήχθη από τη CIA».

Φιντέλ Κάστρο Ρους (στο ίδιο Συνέδριο).

Πηγή για τα γεγονότα, τα αποσπάσματα και την κεντρική φωτό από: capitansanluis.cu/pdf

Κάποια στοιχεία για το Συνέδριο: Bay of Pigs, 40 years later

*

Τα πρόσωπα του μύθου

Η έκρηξη του πλοίου συνδέεται με μια μεγάλη στιγμή της Κουβανικής Επανάστασης και δυο μυθικές πλέον φωτογραφίες.

¡Patria o Muerte!

5 Μάρτη 1960. Γωνία Λεωφόρου 23 και (οδού) 12, Βεδάδο, Αβάνα.

Ο Φιντέλ αποτίνει φόρο τιμής στους νεκρούς.

Ο Φιντέλ Κάστρο κατηγόρησε ευθέως τις ΗΠΑ ως υπεύθυνες για το μακελειό. Στις 5 Μάρτη 1960, στην κηδεία των θυμάτων του Λα Κουμπρ, ακούστηκε για πρώτη φορά το σύνθημα: Πατρίδα ή θάνατος!

«Όχι μόνο το ξέρουμε ότι θα αντισταθούμε σε οποιαδήποτε επίθεση, αλλά ξέρουμε κιόλας ότι θα νικήσουμε την οποιαδήποτε επιθετικότητα και για μια ακόμα φορά δεν θα είχαμε άλλο δίλημμα από εκείνο με το οποίο ξεκινήσαμε τον επαναστατικό μας αγώνα: της ελευθερίας ή του θανάτου· μόνο που τώρα, ελευθερία σημαίνει πατρίδα και το δίλημμά μας θα είναι Πατρίδα ή θάνατος!

Κι αυτή είναι η υπόσχεσή μας όχι σ’ εκείνους που έχουν πεθάνει, επειδή έδωσαν τη ζωή τους για να μείνει ζωντανή η πατρίδα, αλλά για τους συντρόφους που κουβαλάμε πάντα στη μνήμη, σαν κάτι δικό μας· όχι στη μνήμη ή στην καρδιά ενός ανθρώπου ή πολλών, αλλά στη μοναδική μνήμη που δεν μπορεί να σβήσει ποτέ: τη μνήμη που βρίσκεται στην καρδιά ενός λαού».

Φιντέλ Κάστρο, 5 Μαρτίου 1960

* 

¡Patria o Muerte! 5 Μάρτη 1960.

Φωτό: Alberto Korda / Fidel Soldado de las Ideas

Τρεις μήνες αργότερα, στις 7 Ιουνίου, στην ομιλία του κατά την τελετή λήξης του Πρώτου Επαναστατικού Συνεδρίου της Εθνικής Ομοσπονδίας Εργαζομένων στα Κουρεία και στα Κομμωτήρια, το σύνθημα θα συμπληρωθεί με το ¡Venceremos! –Θα νικήσουμε!:

«[…] Όσοι έχουμε το προνόμιο να παίξουμε αυτόν το ρόλο που διαδραματίζει η Κούβα στην ιστορία αυτής της ηπείρου, γνωρίζουμε πώς να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων, με τη βεβαιότητα πως θα νικήσουμε, ο λαός μας θα νικήσει. Με το όποιο κόστος, ο λαός μας θα νικήσει! Επειδή τα παιδιά του είναι αποφασισμένα να αμυνθούν, επειδή τα παιδιά του έχουν το θάρρος, τον πατριωτισμό και την ενότητα, τούτη την ώρα της ανάγκης, επειδή τα παιδιά του έχουν πει: ¡Patria o Muerte! Και είπαν ¡Patria o Muerte! επειδή αυτό είναι το σύνθημα του κάθε Κουβανού. Για τον καθέναν από εμάς, ξεχωριστά, το σύνθημα είναι: ¡Patria o Muerte! Αλλά για το λαό, που μακροπρόθεσμα θα βγει νικητής, το σύνθημα είναι: ¡Venceremos!»

Κι αυτό το σύνθημα από τότε έγινε η κορυφαία έκφραση του κουβανικού λαού ενάντια σε κάθε ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και η επιδίωξή του για τη νίκη της Επανάστασης.

Το ¡Patria o Muerte! ¡Venceremos! είναι και θα παραμείνει το σύνθημα των Κουβανών στον επαναστατικό τους αγώνα και στην αποφασιστικότητά τους.

Πηγή: cubadebate.cu

*

16 Απρίλη 1961. Μία μέρα μετά την επίθεση των ΗΠΑ στον Κόλπο των Χοίρων. Συμβολή των οδών 23 και 12 (περιοχή Βεδάδο, όπου και η  Πλατεία της Επανάστασης), απέναντι από τη νεκρόπολη Κολόν (το κοιμητήριο της Αβάνας και εθνικό μνημείο της Κούβας· η Οδός 12 οδηγεί στο Κολόν). Στη μεγάλη διαδήλωση που πραγματοποιήθηκε για τις κηδείες των θυμάτων από τις αεροπορικές επιδρομές στην Πλάγια Χιρόν, ο Φιντέλ  διακηρύσσει το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης. Η απάντηση από τους ένοπλους Κουβανούς είναι για δεύτερη φορά ομόφωνη: ¡Patria o Muerte!

*

Οι φωτογραφίες

Alberto Korda (Alberto Diaz Gutierrez, 14 Σεπτεμβρίου 1928 – 25 Μαΐου 2001). Φωτό τραβηγμένη στις 5 Μαρτίου 1960

(Museo Che Guevara, Havana, Cuba)

5 Μάρτη 1960. Πορεία για τα θύματα του La Coubre (Φωτό: AP Photo)

Για τις δυο φωτό, την ιστορία τους και τα πρόσωπα βλ. από Μποτίλια:

Μια φωτογραφία σου… ‒ Patria o Muerte! (4 VIDEO)

*

Τσε: ¡Patria o Muerte!

(OHE, 11 Δεκεμβρίου 1964)

*

Οι φωτό, η ιστορία τους και τα πρόσωπα, από Μποτίλια:

Μια φωτογραφία σου… ‒ Patria o Muerte! (4 VIDEO)

*

(Πηγή φωτό)

*

Πάμπλο Νερούδα – Ρικάρδο Ελιέσερ Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο
(Pablo Neruda – Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto)
Παράλ, Χιλή, 12 Ιουλίου 1904 – Σαντιάγο, Χιλή, 23 Σεπτεμβρίου 1973
Σχέδιο (2^ο από 2 του Νερούδα), Μπάμπης Ζαφειράτος, 23.IX.2016 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

_____________________

Κατιούσα: Το Επικό Τραγούδι και η ιστορία της συλλογής: Πάμπλο Νερούδα: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε και Πάμπλο Νερούδα: Η σπορά του Φιντέλ

Περισσότερα από Μποτίλια Στον Άνεμο: Eπικό Τραγούδι (Δέκα ακόμη ποιήματα)

Ολόκληρο το Canción de Gesta (και τα 43 ποιήματα), έχει ήδη μεταφραστεί έμμετρα, σε 11σύλλαβο στίχο, όπως το πρωτότυπο, για πρώτη φορά στη γλώσσα μας και ελπίζουμε ότι θα κυκλοφορήσει σύντομα.

Μπ. Ζαφειράτος, 28 Φεβ. 2018