Νικολάι Γιεζόφ- Ο “νάνος” της NKVD και οι εκκαθαρίσεις του 1936-1938
Η άνοδος και η πτώση ενός πρωταγωνιστή μιας αιματηρής κορύφωσης της ταξικής πάλης στην ΕΣΣΔ.
Ο Νικολάι Γιεζόφ, ο “νάνος” όπως ήταν το παρατσούκλι του λόγω του μικρού του παραστήματος, έδωσε στα ρωσικά το όνομά του, ως επικεφαλής της NKVD από το 1936 ως το 1938, στην πιο αιματηρή περίοδο των εκκαθαρίσεων της δεκαετίας του ’30 στην ΕΣΣΔ (yezhovschina). Σαφώς, είναι ιστορικά άτοπο να αποδοθούν οι αδιαμφισβήτητες αυθαιρεσίες και ακρότητες της εποχής σε ένα και μόνο πρόσωπο, όσο σημαντικός κι αν ήταν ο ρόλος του κι όσο κι αν τεκμηριωμένα λάμβανε κι αρκετές αποφάσεις χωρίς πρότερη συνεννόηση ή έγκριση από τους ανωτέρους του. Αφενός γιατί, ανεξάρτητα του αν συμμερίζεται κανείς την άποψη για την οδυνηρή μα αδήριτη αναγκαιότητα των κατασταλτικών μέτρων στο κόμμα και την κοινωνία ενόψει της φασιστικής απειλής, η τελική πολιτική ευθύνη βαραίνει το σύνολο της ηγεσίας της ΕΣΣΔ, που δεν ήταν μονοπρόσωπη, κόντρα σε τερατολογικούς θρύλους για τον παντοδύναμο δικτάτορα Στάλιν. Αφετέρου γιατί το τελικό αποτέλεσμα της λεγόμενης “Τρομοκρατίας”, δεν ήταν κάποιο εκ των προτέρων επεξεργασμένο σχέδιο ενός αιμοχαρούς ηγέτη, αλλά η συνισταμένη διαρκώς μεταβαλλομένων συμμαχιών και συγκρούσεων, αλλά κι επιμέρους επιδιώξεων, μεταξύ ηγετικών στελεχών της ΕΣΣΔ και του κόμματος, είτε πιστών στο Στάλιν, είτε μελών, ενεργών ή μη, της αριστερής ή δεξιάς αντιπολίτευσης, κατώτερων κομματικών μελών, αλλά και απλών πολιτών.
Νικολάι Γιεζόφ
Ποιος ήταν όμως ο Νικολάι Γιέζοφ; Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του, πριν την ένταξή του στους Μπολσεβίκους το καλοκαίρι του 1917, όταν ήταν εργάτης στην Αγία Πετρούπολη, όπου γεννήθηκε την Πρωτομαγιά του 1895. Είχε σημαντική δράση ως πολιτικός επίτροπος του Κόκκινου Στρατού στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, ενώ στη συνέχεια εργάστηκε σε κομματικές επιτροπές διαφόρων επαρχιών της Ρωσίας, όπου απέκτησε τη φήμη αφοσιωμένου στελέχους. Ήρθε στη Μόσχα στις αρχές της δεκαετίας του ’30, πιθανόν κατόπιν πρωτουβουλίας του στενού συνεργάτη του Στάλιν, Λάζαρ Καγκάνοβιτς. Άρχισε να εργάζεται στον τομέα βιομηχανίας και ελέγχου προσωπικού της Κεντρικής Επιτροπής, ενώ από το 1933 έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε διαδικασίες ελέγχου κομματικών μελών, που κατέληξαν στην (αναίμακτη) διαγραφή ενός περίπου εκατομμυρίου μελών τα επόμενα χρόνια. Μετά το 17ο συνέδριο του κόμματος το 1934 εξελέγη πλήρες μέλος της Κεντρικής Επιτροπής καθώς και αντιπρόεδρος της Κομματικής Επιτροπής Ελέγχου.
Η “υπόθεση του Κρεμλίνου” το 1935 ήταν η πρώτη φορά που ο Γιεζόφ βρέθηκε στο επίκεντρο των κομματικών εξελίξεων. Βάσει ελέγχων της NKVD στο προσωπικό του Κρεμλίνου, μέλη του κατηγορήθηκαν για σχεδιασμό τρομοκρατικών ενεργειών κατά της κυβέρνησης, με αποτέλεσμα δύο να εκτελεστούν και άλλοι να λάβουν ως 10 χρόνια ποινή φυλάκισης σε γκούλαγκ ή φυλακές. Στην ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής τον Ιούνη της ίδιας χρονιάς ο Γιέζοφ έγινε γνωστός σε όλη την ΕΣΣΔ, κατηγορώντας τον γραμματέα της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ, Α.Σ Γενουκίτζε, για υπόθαλψη και υποστήριξη των αντικυβερνητικών στοιχείων. Ο Γιεζόφ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πτώση του ως τότε επικεφαλής της NKVD Γκένριχ Γιάγκοντα, ο οποίος ήδη είχε πέσει σε δυσμένεια λόγω της ολιγωρίας που είχε αποδοθεί στον ίδιο και την υπηρεσία στην υπόθεση της δολοφονίας του Κίροφ. Ο Γιάγκοντα αντικαστάθηκε από το Γιεζόφ στις 27 Σεπτέμβρη 1936, ενώ αργότερα συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο το Μάρτη του 1938, κατά την τρίτη και τελευταία από τις “Δίκες της Μόσχας”.
Ο διορισμός του Γιεζόφ χαιρετίστηκε ευρέως, ακόμα κι από τον μετέπειτα κατάδικο Νικολάι Μπουχάριν, καθώς θεωρούνταν τίμιος και ήταν δημοφιλέστερος του προκατόχου του. Ο νέος διευθυντής των μυστικών υπηρεσιών της ΕΣΣΔ, φρόντισε να απομακρύνει με διάφορους τρόπους τους έμπιστους του Γιάγκοντα, τοποθετώντας δικούς του ανθρώπους σε θέσεις-κλειδιά. Επί ημερών του, οι εκκαθαρίσεις, συμπεριλαμβανομένων των συλλήψεων κι εκτελέσεων, άρχισαν να εξαπλώνονται από ένα σχετικά στενό κομματικό πυρήνα, (ο οποίος συνέχισε βέβαια να είναι το επίκεντρό τους ως το τέλος των διώξεων) σε ολοένα κι ευρύτερα στρώματα εντός κι εκτός κόμματος, ενώ την ίδια εποχή συνέπεσε και η αποκάλυψη της πολύκροτης υπόθεσης Τουχατσέφσκι, φέρνοντας το στρατό στην πρώτη γραμμή της ίδιας διαδικασίας. Μάλιστα, η απόλυτη πεποίθηση του Στάλιν πως υπήρχε όντως συνωμοσία στο στράτευμα, φαίνεται να έπαιξε ρόλο όχι μόνο στην επέκταση των εκκαθαρίσεων, τις οποίες επίσης ενάντια στην κυρίαρχη άποψη μετριοπαθώς αντιμετώπιζε ως τότε ο ίδιος, αλλά πιθανόν και σε μια μεγαλύτερη χαλάρωση της -έτσι κι αλλιώς αντικειμενικά δύσκολης- επίβλεψης των υπεύθυνων για τη διεξαγωγή τους οργάνων, περιλαμβανομένης της NKVD.
Σε κάθε περίπτωση, αρκετά σύντομα έγινε σαφές ότι η κατάσταση είχε αποκτήσει μια δική της δυναμική που προ πολλού είχε βγει εκτός ορίων. Ήδη από τις αρχές του 1938, την τελευταία χρονιά των μαζικών διώξεων της περιόδου, ο ρυθμός των συλλήψεων είχε αρχίσει να πέφτει αισθητά σε σχέση με το αποκορύφωμά τους ένα χρόνο πριν. Η σταδιακή απώλεια στήριξης του Γιεζόφ από τη σοβιετική ηγεσία σηματοδοτείται τον Απρίλη εκείνης της χρονιάς με το διορισμό του ως επιτρόπου θαλασσίων μεταφορών, παραμένοντας ακόμα επικεφαλής της NKVD. Από μόνο του αυτό δεν ήταν ύποπτο, ωστόσο ακριβώς ο ίδιος διορισμός είχε προηγηθεί της απομάκρυνσης του Γιάγκοντα δυο χρόνια πριν.
Η πτώση του Γιεζόφ δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της αναγκαιότητας ο σταδιακός τερματισμός της “τρομοκρατίας” να υπογραμμιστεί και συμβολικά με την απομάκρυνση ενός βασικού εκτελεστικού της οργάνου. Έχει προταθεί η υπόθεση πως μέλη του Πολιτικού Γραφείου, όπως οι Ζντάνοφ, Αντρέγιεφ και Βοροσίλοφ παραπονούνταν για αποδυνάμωση του κρατικού μηχανισμού μέσω της προώθησης νέων και άπειρων στελεχών σε υψηλόβαθμες θέσεις, προς αντικατάσταση εκκαθαρισθέντων αξιωματούχων. Φωνές διαμαρτυρίας υψώνονταν επίσης από την αστυνομία, που τον κατηγορούσε για οικονομικές ατασθαλίες και αυθαίρετες εκτελέσεις και συλλήψεις αξιωματικών της χωρίς έρευνα ή δίκη. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και τα προσωπικά του πάθη, κυρίως ο προχωρημένος αλκοολισμός του, τον οποίο κι ο ίδιος είχε ομολογήσει σε επιστολή του στο Στάλιν και αργότερα στη διάρκεια της δίκης του.
Η αρχή του τέλος για τον ίδιο ήταν η αυτομόληση του στενού του συνεργάτη Λιούσκοφ, αρχηγού της NKVD στην Άπω Ανατολή προς την Ιαπωνία το καλοκαίρι του 1938. Την ίδια εποχή συγκρούστηκε βίαια με το Μολότοφ, απειλώντας τον με σύλληψη, κάτι που προκάλεσε προσωπική παρέμβαση του Στάλιν που εξανάγκασε το Γιεζόφ σε απολογία. Παράλληλα, το Πολιτικό Γραφείο άρχισε να παίρνει σοβαρά μέτρα περιστολής των δραστηριοτήτων της NKVD. Στις 15 Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς ανεστάλη “μέχρι νεωτέρας” η λειτουργία των τριμελών επιτροπών της NKVD, κύριων αρμοδίων για τη διεξαγωγή των εκτελέσεων, ενώ δυο μέρες μετά διαλύθηκαν κι επισήμως, καθώς εισακούστηκαν οι προτροπές που από καιρό άρθρωνε ο κρατικός εισαγγελέας Αντρέι Βισίνσκι για την ανάγκη επιστροφής σε κάποιου είδους νομικής κανονικότητας στις συλλήψεις και δίκες υπόπτων.
Γιεζόφ και Στάλιν
Πρωταγωνιστής στην απομάκρυνση του Γιεζόφ υπήρξε ωστόσο ο Λαβρέντι Μπέρια, που βρισκόταν πίσω από την “Αναφορά Ζιουράβλεφ” βάσει της οποίας ο επικεφαλής της NKVD και στενοί του συνεργάτες κατηγορούνταν για μια σειρά κακώς κειμένων της υπηρεσίας, ενώ ειδικά ο Γιεζόφ κατηγορούνταν ότι δεν ενημέρωνε επαρκώς το Στάλιν για τις έρευνες που διεξήγαγε. Λίγες μέρες μετά ο Γιεζόφ έστειλε επιστολή παραίτησης, αποδίδοντας σε υπερκόπωση τον αλκοολισμό και την αμέλεια του εν ώρα εργασίας, χωρίς να παραδεχτεί ωστόσο, ούτε τότε, ούτε στη δίκη του αργότερα, πως είχε προβεί σε οποιαδήποτε ακρότητα. Νέος διευθυντής της NKVD ανέλαβε ο Μπέρια, ενώ η τελευταία δημόσια εμφάνιση του Γιεζόφ χρονολογείται στις 21 Γενάρη 1939, στο μαυσωλείο του Λένιν, στο πλευρό του υπόλοιπου Πολιτικού Γραφείου. Οι εκκαθαρίσεις συνεχίστηκαν, κυρίως σε βάρος πρώην συνεργατών του Γιεζόφ, αλλά πλέον σε θεαματικά μικρότερους αριθμούς, και το 1939, ενώ ήδη αμέσως μετά την πτώση του Γιεζόφ πολλές χιλιάδες υποθέσεων αναψηλαφήθηκαν προς όφελος των κατηγορουμένων. Η εκτέλεσή του έγινε στις 4 Φλεβάρη 1940, ενώ μετά από αυτό επιβλήθηκε damnatio memoriae σε ό,τι αφορούσε το πρόσωπό του, με γνωστότερο παράδειγμα το σβήσιμό του από φωτογραφία στο πλευρό του Στάλιν σε γέφυρα της Μόσχας.
Το διασημότερο ίσως σοβιετικό “photoshop”
Με πληροφορίες από J. Arch Getty, Oleg V. Naumov, The road to terror. Stalin and the self-destruction of the Bolsheviks 1932-1939, Yale University Press 2010
Notice: Only variables should be assigned by reference in /srv/katiousa/pub_dir/wp-content/themes/katiousa_theme/comments.php on line 6
Notice: Only variables should be passed by reference in /srv/katiousa/pub_dir/wp-content/themes/katiousa_theme/functions.php on line 38
Notice: Only variables should be assigned by reference in /srv/katiousa/pub_dir/wp-content/themes/katiousa_theme/functions.php on line 38
19 Σχόλια
Ρε φίλε, για κάτσε λίγο. Ο Γεζόφ έκανε ατασθαλίες. Μιλάς για τρομοκρατία, όπως και οι αστοφυλλάδες, δίνεις κι έναν καινούριο όρο για εμάς (βλ. damnatio memoriae), δηλαδή καταδίκη στη μνήμη. Πρώτον, όσον αφορά στην Τρομοκρατία και τις ατασθαλίες, για τι έκταση μιλάμε; Δεύτερον, το damnatio memoriae ήταν κάποια τιμωρία, κάποια ποινική διαδικασία προβλεπόμενη από τον Σοβιετικό ΠΚ;
Έχω διαβάσει αρκετές αναρτήσεις σου αγαπητέ οι οποίες ήταν, ανεξαιρέτως, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και τεκμηριωμένες.
Ωστόσο, η βασική πηγή αυτής της ανάρτησης είναι από ένα καταφανώς αντικομμουνιστικού περιεχομένου ”σύγγραμμα”, εκδόσεων του επίσης ”γνωστού” παν. Yale. Προς τούτο και ο η σωστή σου θέση για τη σχέση πρσωπικών ενεργειών και ιστορικοκοινωνικών εξελίξεων φαίνεται να αναιρείται σε ορισμένα σημεία από το περιεχόμενο.
Μετά τον χάρντ-κορ αντικομμουνισμό/αντισοβιετισμό με τους Κονκέστ, Σολζενίτσυν, Χήρστ και CIA, έχουμε τον σοφτ αντικομμουνισμό των καθηγητάδων Getty και Σία, που είμαστε έτοιμοι να τον λουστούμε ευγνωμόνως, όπως τον γάϊδαρο του χότζα.
“Ζντανόφτσινα”, “Γιεζόφτσινα” κλπ. “αδιαμφισβήτητοι” όροι….
Μια καλή ανασκόπηση του αντι-Σοβιετισμού εδώ: Lies concerning the history of the Soviet Union, που μπορεί να εμπλουτισθεί και με τις πιο ραφινάτες μορφές.
Υπάρχουν και ελληνικές μεταφράσεις, όπως αυτή, που ψάρεψα εδώ: “Ψέματα για την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης”
Ορέστη, δε θα πω κάτι για το συγκεκριμένο ζήτημα, γιατί δεν το έγραψα εγώ και δεν έχω κάνει καθόλου έρευνα. Θα πω όμως δύο γενικές παρατηρήσεις.
Αφενός ότι για κάποια πρόσωπα που ήταν στελέχη του σοβιετικού κράτους, αλλά στη συνέχεια έπεσαν σε δυσμένεια, καθαιρέθηκαν ή εκτελέστηκαν, υπάρχουν δυστυχώς λιγοστές πηγές, τουλάχιστον για όσους από εμάς -που είμαστε κι η πλειοψηφία- δε γνωρίζουμε τα ρωσικά. Αυτό σημαίνει πως γίνεται αναγκαστικά η χρήση κάποιων αστικών πηγών, η οποία οφείλει ασφαλώς να είναι πολύ προσεκτική κι επιφυλακτική, χωρίς να υιοθετεί άκριτα τα συμπεράσματά τους.
Στα παραπάνω όμως υπάρχει κι ένα σχετικό “πλεονέκτημα”. Χρησιμοποιώντας αστικές πηγές που είναι δεδομένο πως διάκεινται εχθρικά προς τη σοσιαλιστική εξουσία, αφήνεις λιγοστά επιχειρήματα στον αντίπαλο να τις αμφισβητήσει και να χρησιμοποιήσει τη γνωστή καραμέλα περί μεροληψίας κτλ.
Επαναλαμβάνω, αυτά είναι γενικά σημεία, χωρίς να τοποθετούμαι στο συγκεκριμένο κείμενο ή να θέλω να υπερασπιστώ τη (και όχι το) συντάκτη -δε νομίζω ότι το έχει ανάγκη.
Δε θα συμφωνήσω, φίλε μου. Πολιτική κατευνασμού; Μην τυχών και μας πουν αυτό που είμαστε; Υπερασπιζόμαστε στην σοσιαλιστική εξουσία και την Σοβιετική Ένωση και δε ντρεπόμαστε γι’αυτό. Άλλο αναγνωρίζω τα λάθη μου, άλλο χρησιμοποιώ πηγές των αστών για να τους χαϊδέψω τ’αυτιά.
Τώρα αναφορικά με τον Γεζόφ και το άρθρο, στην Κατιούσα υπάρχουν άνθρωποι που μιλάνε και καταλαβαίνουν Ρώσσικα, στον έναν η στον άλλον βαθμό. Αν υπάρχουν πηγές για τον Γεζόφ στα Ρώσσικα, κανένα πρόβλημα να τις κοιτάξουμε και να βγάλουμε κάποια άκρη.
Αλλά όχι και να κατηγορούμε ένα πρόσωπο της Σοβιετικής ιστορίας με βάση τις αστικές αρλούμπες. Στην τελική, ποιος μου λέει εμένα ότι δεν ήταν λάθος του ΠΚΚ(μπ) η εκτέλεση του; Ποιος πάλι μου λέει, ότι ο Γεζόφ δεν ήταν τρισχειρότερος απ’ότι τον παρουσιάζει το συγκεκριμένο άρθρο;
Στην τελική, να εφαρμόζεται η επιστημονική μεθοδολογία στην ιστορία και ιστοριογραφία και να μην χρησιμοποιούνται αυθαίρετα πηγές. Δεν είμαστε ΠΑΣΟΚοι.
Δε νομίζεις Γιώργη πως μας χαρίζεις πολύ εύκολα στους Πασόκους; Είναι μεγάλος ο πειρασμός να απαντήσω με παρόμοιες σπόντες κι υπονοούμενα, αν και εξ αρχής ούτε σε εσένα απευθυνόμουν, ούτε στο συγκεκριμένο ζήτημα αναφερόμουν.
Σε κάθε περίπτωση, αν νομίζεις πως στην Κατιούσα χρησιμοποιούμε αυθαίρετα πηγές (γιατί στο επόμενο σχόλιο αλλάζεις τροπάρι και λες πως λείπουν οι παραπομπές σε αυτές), ότι κατηγορούμε στελέχη-μπολσεβίκους με βάση τις αστικές αρλούμπες και ότι κάνουμε πολιτική κατευνασμού απέναντι στους αστούς (!;) είτε βρίσκεσαι σε λάθος σελίδα, είτε δεν την διαβάζεις αρκετά προσεκτικά.
Αν όμως δε σε ενδιαφέρει μήπως αδικείς κάποιους συντάκτες, τουλάχιστον μην αδικείς τον εαυτό σου με τέτοιες επιπόλαιες κρίσεις.
Κι αν πάλι έχεις να συνεισφέρεις με οποιονδήποτε τρόπο σε επιπλέον πληροφορίες -ιδίως από τα ρώσικα- με σωστές πηγές και μεθοδολογία -κατά το δικό σου κριτήριο- η συμβολή σου είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτη.
Για τα υπόλοιπα, με καλύπτει σε πολύ μεγάλο βαθμό το εύστοχο σχόλιο του Γ.Κ.
Κανέναν δεν χάρισα κανέναν στους ΠΑΣΟΚους και δεν χαρακτήρισα και κανέναν ως ΠΑΣΟΚο. Αν μη τι άλλο, το αντίθετο είπα. Και δεν άλλαξα και κανένα τροπάρι. 1ον λέω ότι πρέπει να υπάρχουν πηγές (και οι αντίστοιχες παραπομπές), 2ον λέω ότι πρέπει να χρησιμοποιούνται και σωστά. Συντάκτης είσαι πιο πολύ καιρό απο εμένα, νομίζω ότι σ’αυτό που είπα δεν διαφωνείς. Ξαναδιαβάζοντας το σχόλιό σου, σου δίνω ένα δίκιο γιατί όντως βγαίνει άλλο μήνυμα απ’αυτό που εξέλαβα εγώ. Αυτό που είχα καταλάβει, ήταν να χρησιμοποιούμε πιο πολλή αστική βιβλιογραφία και πηγές επειδή μας δίνουν το πλεονέκτημα που ανέφερες. Συγγνώμη, τελικά έχεις δίκιο, λάθος κατάλαβα.
Όσον αφορά στο σχόλιό μου για τον Γεζόφ και το άρθρο, βασίζεται στην παραπάνω παρανόηση. Παρ’όλα αυτά, επιμένω σ’αυτό που λέω για τις πηγές: για να μην αδικείται κανένα ιστορικό πρόσωπο, να χρησιμοποιούνται με τρόπο που να αποδίδεται κάθε πλευρά και του αντικειμένου που μελετάται, με την ανάλογο κριτικό διαχωρισμό ανάμεσα στο τι ισχύει, τι είναι διαστρευλωμένο και τι δεν ισχύει. Γιατί, ειδικότερα για την σχέση Στάλιν-Γεζόφ, την περίφημη φωτογραφία έχουν ακουστεί πολλά και έχει γίνει καραμέλα για τους αστούς ιστοριογράφους. Με συγχωρείς αν σε κάποια πράγματα κρατώ μικρό καλάθι και θέλω περισσότερη εμβάθυνση, αλλά ουκ ολίγες φορές έχω καεί!
Μπράβο στις ΔΣ για όλη την σειρά ιστορικών σημειωμάτων που αναδεικνύουν πολλές λιγότερο γνωστές πτυχές και προσωπικότητες του κινήματος. Στην περίπτωση του Γιεζώφ (επίθετο που θα μπορούσαμε να αποδώσουμε στα ελληνικά ως ‘Σκαντζοχοιρόπουλος’) έχουμε να κάνουμε με μία από τις πιο πολύπλοκες προσωπικότητες του κόμματος των Μπολσεβίκων, χαρακτήρα που πραγματικά αντικατόπτριζε όλες τις αντιφάσεις της εποχής.
Ο ΝΓ ήταν όντως γνήσιος προλετάριος της εποχής και είχε αποκτήσει πολιτική εμπειρία ήδη από νεαρή ηλικία σε απεργία στο εργοστάσιο Πουτίλωφ. Η ανέλιξη του ως στέλεχος ήταν ταχύτατη λόγω τόσο των ικανοτήτων του όσο και της ιδεολογικής του αφοσίωσης στην υπόθεση του κομμουνισμού. Ταυτόχρονα, ο Γιεζώφ είχε μεγάλη αγάπη για τις τέχνες και τα γράμματα και η γυναίκα του Ευγενία Χαγιούτινα (Φέιγκενμπεργκ) διατηρούσε στενές σχέσεις με την καλλιτεχνική ελίτ της εποχής.
Το ότι ο ΝΓ δεν ήταν ο αιμοσταγής παράφρων που παρουσιάζει η αντικομμουνιστική ιστοριογραφία δεν αναιρεί βέβαια το γεγονός ότι επί των ημερών του η καταστολή ξέφυγε από κάθε έλεγχο, κάτι που στοιχειοθετείται τόσο από την απομάκρυνσή του από το πόστο του, όσο και από κομματικές αποφάσεις της εποχής. Η απόφαση της ολομέλειας της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ). τον Γενάρη του 1938 καταδίκασε τις βρήκαμε-παπα-να-θάψουμε-πεντέξι διαδικασίες διαγραφών ως αντικομματική δραστηριότητα. Σε παρόμοιο πνεύμα, οι αποφάσεις του 18ου Συνεδρίου (1939) απαγόρεψαν τις εκκαθαρίσεις ως μέσο κομματικού ελέγχου και πειθαρχίας (νέο καταστατικό) ενώ έκαναν λόγο και για ανάγκη ενίσχυσης της νομιμότητας και των θεσμών δικαίου σε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό.
Με βάση τα παραπάνω βρίσκω τουλάχιστον άστοχα τα προηγούμενα σχόλια, των οποίων αβίαστο συμπέρασμα είναι ότι ό,τι δεν είναι κομμουνιστικό είναι αντικομμουνιστικό και ότι μάλλον δεν πρέπει να διαβάζουμε επιστημονικά συγγράματα, μην τυχών και μας τυλίξει στα δίχτυα της η αστική ιδεολογία. Τέτοιες απόψεις δεν έχουν καμία σχέση με τον ιστορικό υλισμό ως επιστημή καθώς και με την στάση του ΚΚΕ απέναντι στην ιστορία (το βιβλίο του Γκίκα για τους Έλληνες στην ΕΣΣΔ παραθέτει στοιχεία από τα έργα του Γκέτυ).
Η υπεράσπιση μιας ιστορικής κληρονομίας δεν σημαίνει και ταύτιση με πρόσωπα, πολιτικές και πρακτικές. Αν ήταν έτσι, το ΚΚ θα ήταν σύλλογος ιστορικών αναπαραστάσεων και LARP-ing.
Λεβέντη μου, κανείς δε διαφωνεί μ’αυτά που λες. Το μόνο που είπαμε είναι να υπάρχουν στοιχεία. Παραπομπές, σημειώσεις κλπ, κλπ, κλπ. Τι διαφέρει ένα ιστορικό άρθρο απο ένα άρθρο στις βιοεπιστήμες, όσον αφορά στην τεκμηρίωση; Και κακώς που δεν έχουν τεκμηρίωση και πολλά άλλα άρθρα εδώ! Εδώ για παραμύθι κι έβαλα ίσα με καμιά 10ρια σημειώσεις και παραπομπές.
Φίλε Γιώργη,
Η Κατίουσα δεν είναι επιστημονικό περιοδικό και τα άρθρα που δημοσιεύονται σε αυτή δεν παρουσιάζουν πρωτογενή έρευνα ούτε επιστημονική επιθεώρηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Οι αρθρογράφοι της Κατιούσας είναι μη-επαγγελματίες δημοσιογράφοι και τα κείμενά τους πρέπει να κρίνονται με δημοσιογραφικά κριτήρια. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η ΔΣ παρουσίασε μια από τις λιγότερο γνωστές προσωπικότητες του ΔΚΚ στη βάση μιας πολύ καλά τεκμηριωμένης μονογραφίας.
Βασική λειτουργία της (έντιμης) δημοσιογραφίας, είναι να μεταδίδει τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας στο ευρύτερο κοινό. Το συγκεκριμένο άρθρο το κάνει αυτό πολύ καλά. Αμφιβάλω αν θα βελτιωνόταν με το να μας έβαζε 10-20 υποσημειώσεις με αναφορές σε συγκεκριμένες σελίδες του βιβλίου. Αμβιβάλω επίσης για το αν θα κάτι τέτοιο θα σε έκανε πιο θετικά διακείμενο προς αυτό, καθώς το βασικό σου πρόβλημα (και κάποιων άλλων σχολιαστών), φαίνεται να είναι η πηγή και όχι η ελλειπής αναφορά σε αυτή.
Η κριτική στις πηγές είναι φυσικά απαραίτητος όρος για να προχωρήσει η επιστήμη, αλλά πρέπει να είναι συγκεκριμένη και τεκμηριωμένη.
σ. Βασίλη,
Δε θα διαφωνήσω. Απλώς μου προξένησε εντύπωση η παράθεση της (μόνης) συγκεκριμένης πηγής.
H Δύσκολες Νύχτες έχει πάντα εξαιρετικά άρθρα και συχνά πολύτιμα και είναι απο τους λόγους που ίσως πολλοί και -η αφεντιά μου σίγουρα- επισκεπτόμαστε την κατιούσα.
Συμφωνώ απόλυτα με τον/την Γ.Κ., πρόκειται για δημοσιογραφία και οχι ιστορική μελέτη. Δίνει έμφαση σε ιστορικά γεγονότα φυσικά, παρέχει ερμηνεία, τα έχει μελετήσει καλά, αλλά δεν έχει στόχο προφανώς να επιλέξει με κριτήριο την ολόπλευρη κριτική ανάλυση, την επιστημονική σύγκριση όλων των ντοκουμέντων, δεν προχωρά, όπως θα έλεγε ο Λένιν σε μελέτη όλων των πλευρών, των συναφειών, των μεσολαβήσεων (Νικολάι Ιριμπατζιάκοφ, “Η κλειώ μπροστά στο δικαστήριο της αστικής φιλοσοφίας, εκδ.Δωδώνη, τομο Β’, σελ. 518).
Επειδή δεν συγγράφει επιστημονικές διατριβές στην κατιούσα -αν είναι δυνατόν δηλαδή- δεν ξεχωρίζει τα γεγονότα με βάση την ιστορική τους σημασία, το ποσο καλύτερα ανταποκρίνονται ως αντανακλάσεις της ιστορικής πραγματικότητας, πόσο αποδεικνύονται χρήσιμες στον ιστορικό υλισμό, κτλ. Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσεις ανεκδοτολογικά περιστατικά όπως αυτό του υπουργού πολιτισμού της ΓΛΔ Μπέχερ που απεκάλεσε γριά γουρούνα την Άννα Ζέγκερς επειδή ήταν γυμνήστρια? Μπορεί αυτό το γεγονός να μην είναι το πρώτο που θα επέλεγε ο σοβιετικός ιστορικός Κέντροφ λογου χάρη για να εξηγησει το νομο της κοινωνικοιστορικής εξέλιξης, αλλα ρε γαμώτο είναι σκέτη απόλαυση να μαθαίνεις τέτοια περιστατικά, λεπτομέρειες και πτυχές της καθημερινής ζωής στο ανατολικό μπλοκ και για κοινωνικά φαινόμενα που τραβάνε το ενδιαφέρον περισσότερο απο τα “μαρξιστικώς σημαντικά”.
Έπειτα, δυστυχώς, διακρίνω σχολιαστές με επιθετικότητα στην προσπάθεια τους να φανούν βασιλικότεροι του βασιλέως. Ο καθένας οφείλει να έχει και να εκφράζει τη γνώμη του, προσωπικά όμως με ενοχλούν οι χαρακτηρισμοί, η ευκολία με την οποία κάποιοι χαρίζουν κόσμο στο αστικό στρατόπεδο. Το αστείο είναι οτι διαφωνούν με την χρήση αστών ιστορικών της αμερικάνικης “ρεβιζιονιστικής” σχολής όπως ο Arch Getty, o Gabor Rittersporn, κτλ θεωρώντας τους αντικομμουνιστές. Να το παίξω δικηγόρος του διαβόλου και να πω οτι ο Mario Sousa που επιλέγουν (χωρίς να εννοώ οτι δεν έχει αξία το κείμενο, που συχνά και καλώς χρησιμοποιείται) είναι μια μαοική οπορτούνα (έτσι για να μιλάμε στο ίδιο επίπεδο), μελος του Μαρξιστικου Επαναστατικου Κομμουνιστικου Κομματος Σουηδιας, KPML(r).
Ένας άλλος μαοικός, ο Λούντο Μάρτενς στο έργο του “Μια άλλη ματιά στον Σταλιν” πάντως θεωρεί το origins of the great purges του Arch Getty μια λαμπρή μελέτη, απο τις πρώτες, αν οχι η πρώτη που βασίζεται σε Κρατικά Αρχεία της Ρωσικής Ομοσπονδίας (GARF) και Κεντρικά Κρατικά Αρχεία της Οκτωβριανής Επανάστασης της ΕΣΣΔ (TsGAOR), δηλαδή αναμφισβήτητα ντοκουμέντα, αδιαμφισβήτητα και πολύτιμα για όλους μας. Στην τελική κάθε μελέτη αστών ιστορικών,κοινωνιολόγων, φιλοσόφων,κτλ είναι πολύτιμη για μας όταν την βλέπουμε με κριτικό μάτι. Το σημαντικό είναι να κρατούμε τις κατακτήσεις τους, τα επιτεύγματα των ερευνών τους όπως και ο Λένιν στον “Εμπειρισμό και εμπειριοκριτικισμό”. Αλλά κάποιοι έχουν τσακωθεί με το διάβασμα και περιμένουν έτοιμες απαντήσεις και απόλυτες αλήθειες που να τους ικανοποιούν.
Μια ενδεικτική χρήση των “αντικουμμουνιστών” (πιο σωστά τίμιων αστών ιστορικών, αληθινών επιστημόνων) δίνεται απο τον ριζοσπάστη και τους ιστορικούς Αναστάση Γκίκα και Αλέξανδρο Δάγκα
https://www.rizospastis.gr/story.do?id=4914896
https://www.rizospastis.gr/story.do?id=5426432
https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3865349
Έτσι και για την πλάκα της στενοκεφαλιάς (να μην πούμε τίποτε άλλο) κάποιων καλό θα είναι να βάλουμε και τις ωραίες επιστολές μεταξύ του ψυχροπολεμικού πράκτορα Κονκουεστ και του Arch Getty στα 80s. Μια αποκαλυπτική σύγκρουση που μετα βιας απέφυγε τα… γαλλικά και στην οποία ο Κόνκουεστ κατηγορεί τους “ρεβιζιονιστές ιστορικούς” ως σοβιετόφιλους φυσικά.
http://leninreloaded.blogspot.gr/2013/10/robert-conquest-j-arch-getty-london.html
https://www.lrb.co.uk/v09/n02/j-arch-getty/starving-the-ukraine
Όσο για όσους φρίττουν με κουραστικό τροπο για το κείμενο σχετικά με τον Ζντάνοφ και την “Ζντανόφτσινα” θα είχα την περιέργεια να μάθω αν έχουν διαβάσει τα αχαρακτήριστα κείμενα του για τον πολιτισμό, αν γνωρίζουν την κριτική στάση του ΚΚΕ απέναντι στην μαρξιστική αισθητική που εκπροσωπούσε και στην τελική, αφού το παίζουν τόσο “σταλινικοί” κι όλοι οι υπόλοιποι υστερούμε ιδεολογικά ή ως προς τον σεβασμό μας στην ΕΣΣΔ και τις σοσιαλιστικές χώρες ας μιλήσουν καθαρά και ας μας πούν τι προτιμούν. Έτσι να πούμε γουστάρουν τον “Τσαπαγιεφ” ή την βρίσκουν στα κρυφά με τους Avengers και μπροστά στον κόσμο μιλάνε για τον Αστέριο Λάμπρου και τη “γροθιά του σούπερμαν”?
Επίτρεψέ μου να έχω μια διαφορετική αντίληψη για τη δημοσιογραφία σε έντυπα μέσα. Όταν καλείται να μεταφέρει ο δημοσιογράφος μια είδηση, πρέπει να την μεταφέρει έτσι, ούτως ώστε να μην μπορεί να αμφισβητηθεί από “καλοπροαίρετους.” Σ’αυτό συμφωνείς κι εσύ κι εγώ κι όλοι μας. Απλώς, αυτό που λέω εγώ είναι, πως πρέπει, στο μέτρο που αυτό είναι δυνατόν, η μεταφορά της είδησης να γίνεται με επιστημονικό τρόπο, να λαμβάνονται υπ’όψιν όλες οι παράμετροι και τα γεγονότα, να ιεραρχούνται όσον αφορά τη σημασία τους, ν’ακολουθείται η επιστημονική μεθοδολογία στην διαλογή των πληροφοριών. Νομίζω πώς αυτή είναι η σωστή τακτική, γιατί έτσι δεν αφήνονται πολλά περιθώρια σε επιθέσεις και γι’αυτό και την ακολουθώ, όσο μπορώ τουλάχιστον, στις δικές μου ανταποκρίσεις και άρθρα.
Σ’αυτό που λες για τον πολιτισμό και τους σταλινικούς κλπ. Ρε φίλε, κανένα πρόβλημα μ’αυτά που παραθέτεις, αλλά για να ξεκαθαρίσω τη θέση μου, δεν λέω ότι υστερεί κανείς σε σεβασμό ή σε ιδεολογία. Αν θες, ξαναδιάβασε το σχόλιό μου και θα καταλάβεις, πως ίσα ίσα δεν παίρνω θέση υπέρ ή κατά της μίας ή της άλλης προσωπικότητας, αλλά κρίνω ένα άρθρο με βάση την μεθοδολογία που ακολούθησε ο συντάκτης και ίσως μ’έναν βαθμό δυσπιστίας, όπως έγραψα και πιο πάνω. Ε και σίγουρα, όταν διαβάζεις για ένα πρόσωπο για το οποίο δεν έχεις και πλήρη εικόνα και διαβάζεις και το “Γεζοφτσίνα,” και κυνηγητά και εκκαθαρίσεις. Ε, ρε φίλε, συγχώρα με, αλλά δε μου έκατσαν και πολύ καλά αυτοί οι όροι. Γι’αυτό και έθεσα ζήτημα πηγών που να ορίζουν, μέσα σε κάποια πλαίσια τουλάχιστον, την έκταση των εκκαθαρίσεων. Όπως το κατάλαβα εγώ το άρθρο, είναι ένα βήμα πριν το “Ο Στάλιν σκότωσε 836.397.432.567.124.053.983,23 ανθρώπους.” Εφ’όσον το κατάλαβα λάθος, ας που δώσει κάποιος να καταλάβω τι παίζει. Στο κάτω κάτω, εδώ μέσα δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτα ο ένας απ’τον άλλον…
…Εκτός ίσως απ’τις μεθοδολογίες μας 😛 (αστειάκι)
Κατά τ’άλλα, με συγχωρείτε για τη δυσπιστία μου και την απότομη συμπεριφορά μου.
Υ.Γ
Προτιμώ X-Men. Οι Avengers είναι πολύ φαντεζί για τα γούστα μου. Για παραπάνω πληροφορίες, κοιτάξτε το προφίλ μου στην Κατιούσα.
Δεν είναι δυνατό, (κατά την ταπεινή άποψή μου, ασφαλώς), να πιάσει κανείς τα ζητήματα της ταξικής πάλης στην ΕΣΣΔ, από “αντικειμενική” η ξέρω-γω “έντιμη αστική σκοπιά”. “Αντικειμενική” δεν υπάρχει, και η αστική σκοπιά, έντιμη η άτιμη, είναι πάντα αστική και αντιδραστική ανεξαρτήτως εικαζομένων προθέσεων.
Αυτή η εποχή, και οι άνθρωποί της μπορούν να κριθούν μόνο από την πλευρά της Επανάστασης, την κομμουνιστική δηλαδή. Δυστυχώς, είναι καταθλιπτικός ο συσχετισμός δυνάμεων, πληροφόρησης και έρευνας σε βάρος αυτής της πλευράς, που μερικοί βιάζονται, επιπόλαια, να καταχωρίσουν και σαν …”βασιλική”(!!!).
Συνεπώς περισσεύουν τα εξ οικείων βέλη εναντίον της.
Στο κάτω-κάτω, κι εμείς εδώ, όταν βρεθήκαμε με την πλάτη στον τοίχο, εξαναγκαστήκαμε σε εκτελέσεις δικών μας ανθρώπων, ηθικές, όπως του Αρη, η και φυσικές, όπως του Τσουκόπουλου, (μετά την τραγωδία του ΔΣΕ/Πελοποννήσου στον Αγιο Βασίλειο). Τάχουν αυτά οι Επαναστάσεις.
Δε βγήκαμε όμως, και μάλιστα μετά από 70 χρόνια, να τους αποκαλούμε “νάνους”, “σκαντζόχοιρους”, “αμφιλεγομένους” και ό,τι άλλο, με σκοπό τι;
Να πείσουμε τους κακόπιστους η τους αμφιταλαντευόμενους (δηλαδή σχεδόν …όλους, σήμερα) ότι εμείς σφάζουμε λιγώτερους η ότι “είμαστε καλά παιδιά”;
Νομίζω ότι στο σχόλιό σου απαντά πολύ ωραία και Βασίλης ο Κρίτσας, που τον είχα αδικήσει στην αρχή. Η οπτική θα είναι πάντα αστική με τους αστούς. Σημασία έχει τα γεγονότα να είναι τα σωστά. Απο κει και πέρα μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις κριτικά.
Ηλία, η παραδοχή των λαθών μας ποτέ δε μας έκανε κακό. Το “τα’χουν αυτά οι επαναστάσεις” δεν είναι τρόπος σκέψης. Η δικιά μας ηθική δεν το επιτρέπει. Είναι παθητική στάση απέναντι στις εκφάνσεις της επανάστασης και οδηγεί στη μοιρολατρία.
Η κρίση της Ιστορίας είναι και αναγκαία, και αναπόφευκτη, αλλά δεν πρόκειται περί αυτού. Η βιασύνη να φορέσουμε την τήβεννο του δικαστή, για επαναστατικά ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, (πάντα για μένα), δεν έχει και τόσο ηθικό μεγαλείο/επαναστατική σκοπιμότητα, γι αυτό και δεν την αποδέχομαι. Και μάλλον δεν έγινα αντιληπτός με την την φράση “τάχουν αυτά οι Επαναστάσεις.” Δε μου μένει παρά να προτείνω να διαβάσουμε περισσότερη ιστορία επαναστάσεων, κι ό,τι του κόψει του καθενός και του τρόπου σκέψης του.
Είναι πολύ σημαντικό να ξεχωρίζουμε κάποια βασικά πράγματα. Για παράδειγμα, άλλο η προσεκτική χρήση κάποιων αστικών πηγών κι άλλο να προσεγγίζεις ένα θέμα από αστική σκοπιά.
Αυτό που μπορούμε και επιβάλλεται να κάνουμε μετά από 70 χρόνια, είναι να προσεγγίσουμε κριτικά πρόσωπα και καταστάσεις, πάντα μέσα στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο δρούσαν -και όχι με εξω-ιστορικά κριτήρια. Να κάνουμε δηλαδή αυτό που δε θα μπορούσε εύκολα να γίνει τότε, πάνω στη μάχη της φωτιάς, και να βγάλουμε κάποια βασικά συμπεράσματα. Αυτό επιχειρούμε να κάνουμε, αυτό έχουμε ως γενικό μπούσουλα -άσχετα αν το καταφέρνουμε πάντα ικανοποιητικά ή όχι. Και προφανώς η κριτική χρήση κάποιων πηγών δε μας κατατάσσει στο αντισοβιετικό στρατόπεδο -όπως το κάνουν ίσως κάποιοι σχολιαστές, εκτός κι αν το αντιλαμβάνομαι λάθος.
Επαναλαμβάνω επίσης, τη δυσκολία που υπάρχει στο ζήτημα των πηγών, δεδομένου και ότι τα ρωσικά δεν είναι γνωστά στους περισσότερους από εμάς -και κακώς, γιατί θα μας έδιναν πρόσβαση σε ανεξάντλητο πλούτο και υλικό. Οποιαδήποτε συμβολή σε επιπλέον πηγές, δεν είναι απλά επιθυμητή, αλλά απαραίτητη. Πόσο μάλλον από τη στιγμή που κάνουμε μια ερασιτεχνική δημοσιογραφική προσπάθεια, ο καθένας από το υστέρημα του χρόνου του και στο περιθώριο των καθημερινών ασχολιών του. Ας λάβουμε πάντως υπόψη μας πως η έλλειψη πηγών για συγκεκριμένα πρόσωπα από τη δική μας πλευρά δεν οφείλεται μόνο-απαραίτητα στο σημερινό καταθλιπτικό συσχετισμό, αλλά και σε άλλους παράγοντες που είναι ζήτημα προς διερεύνηση-προβληματισμό.
Η επανάσταση έχει τη δική της ηθική. Στην περίπτωση της ΕΣΣΔ και της πάλης για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού ήταν μια διαρκής επανάσταση, με διαφορετικές μορφές, χαρακτηριστικά και στόχους σε κάθε περίοδο της. Άλλο η περίπτωση του εμφυλίου, ο “πολεμικός κομμουνισμός” όπως λένε, άλλο η περίοδος ΝΕΠ, άλλο τα χρόνια πριν την κλωτσιά στον Τρότσκυ, άλλο η περίοδος εμβιομηχάνισης/κολλεκτιβοποίησης, άλλο οι “δίκες της Μόσχας” που γίνονταν στο φόντο της ναζιστικής απειλής, κτλ. Δεν μπορεί να επικρατεί σε κάθε περίοδο η ανάγκη που οδήγησε τον Ροβεσπιέρο και τον Σαιν Ζυστ να προχωρήσουν στην λεγόμενη “τρομοκρατία”, η ανάγκη της καρμανιόλας στην Γαλλική επανάσταση.
Στην τελική υπήρχε και σοβιετικό δίκαιο. Υπήρχε νόμος, υπήρχε μια φοβερή, καθημερινότητα, ομαλότητα που συχνά είναι εχθρός και γι αυτήν έγραψε ο Μαγιακόφσκι πως “Δεν είναι μόνον ο κομμουνισμός στη γη/ στα κάθιδρα εργοστάσια εκείνα/ είναι και μες στο σπίτι/ στο τραπεζάκι εμπρός/ στις σχέσεις στη φαμίλια/ στην καθημερινή ρουτίνα”. Είμαστε στην τελική άνθρωποι, δεν μπορεί να λειτουργούμε για χρόνια και δεκαετίες με την λογική οτι ο δίπλα είναι εν δυνάμει προδότης και να ζούμε σε μια διαρκή κατάσταση εκκαθαρίσεων και εκτελέσεων. Αυτα συνήθως αφορούν μια μικρή χρονική περίοδο, κρίσιμη και ζωτικής σημασίας, και δεν θα μπορούσε, ευτυχώς, να είναι αλλιώς.
Το σοβιετικό δίκαιο είχε άλλη αντίληψη για τα πράγματα. Ο κομμουνιστής άγγλος ιστορικός Άντριου Ροθσταιν (μέλος του KK Μεγάλης Βρετανίας και γιος του Θίοντορ Ροθσταιν, σοβιετικού πρέσβη στα 20s) δίνει ένα ωραίο περιστατικό στο κεφάλαιο “σαμποταζ και καταστροφές” για το τι εφαρμοζόταν στα πριν το 1936 χρόνια, πριν την ναζιστική απειλή:
Το Νοέμβρη του 30 καταδικάστηκε απ το δικαστήριο της Μόσχας το “Βιομηχανικό κόμμα”, απαρτιζόμενο απο σπουδαίους σοβιετικούς τεχνικούς, ειδικούς απο τα τσαρικά χρόνια”. Αρχηγός ήταν ο σπουδαίος καθηγητής Λ.Κ. Ράμζιν. Η σοβιετική κυβέρνηση του έδειξε εμπιστοσύνη παραχωρόντας του ένα ιδιαίτερο Ινστιτούτο Θερμοδυναμικής. Με το τέλος της ΝΕΠ και της ελπίδας αποκαταστασης του καπιταλισμού ήρθε η εκβιομηχάνιση και τότε πίστεψε την αντιπολίτευση οπότε άρχισε εσκεμμένα το σαμποτάζ, να σχεδιάζει στραβά την βιομηχανική ανάπτυξη ελπίζοντας πως η οικονομική δυσπραγία θα έκανε τον λαό να στραφεί ενάντια στην σοβιετική εξουσία. Ήρθε σε επαφή με ρώσους εμιγκρέδες επιχειρηματίες, την “Εμπορική και Βιομηχανική Επιτροπή” των Παρισίων , αλλά και αγγλικές και γαλλικές μυστικές υπηρεσίες. Τα συχνά ταξίδια στο εξωτερικό για εμπορικές αποστολές της ΕΣΣΔ βοήθησαν σε αυτό. Στην δίκη ομολόγησαν όλοι. Πολλοί αντισοβιετικοι μίλησαν για βασανιστήρια, μαγικά φίλτρα που “αποσπούσαν την αλήθεια” και την “ιδιομορφία της ψυχής” των ρώσων. Οι ίδιοι οι κατηγορούμενοι σαμποτέρ, και ο Ραμζιν, όμως έδωσαν την εξήγηση. Οι καταστροφικές συνέπειες του σαμποτάζ στο επίπεδο ζωής του λαού, δεν θα μπορουσαν να κάνουν τον λαό να τους θεωρήσει “σωτήρες”, αλλά υπαίτιους της δυστυχίας του.
Παρότι καταδικάστηκαν σε θάνατο οι αρχηγοί οι ποινές μετατράπηκαν σε ποινές φυλάκισης λόγω ειλικρινούς μεταμέλειας και ομολογίας των σχεδίων τους. Σύμφωνα με τη σοβιετική τακτική ο καθένας τους τοποθετήθηκε στην ειδικότητα του ως υπάλληλος και ο Ραμζιν επέστρεψε στις παραδόσεις μαθημάτων στους φοιτητές του στο ινστιτούτο. Η Σοβιετική κυβέρνηση τον εμπιστεύτηκε ξανά και μέσα στα επόμενα δυο χρόνια ο Ράμζιν κέρδισε παράσημο και του χαρίστηκε το υπόλοιπο της ποινής του γιατι είχε εντιμετωπίσει σωστά μια βλάβη σε σπουδαίο εργαστήριο βαρειάς βιομηχανίας. Το 1943 παρασημοφορήθηκε δημόσια με το παράσημο του Λένιν και το βραβείο Στάλιν που δίδονταν σε σπουδαίες επιστημονικές εργασίες.
Έτσι η μέθοδος της επανόρθωσης ενός σφάλματος με τη δουλειά, που αποτελούσε βάση ολόκληρης της σοβιετικής σωφρονιστικής πολιτικής βρήκε δικαίωση αλάνθαστη. Στον ίδιο τιμητικό πίνακα, να πούμε φυσικά οτι ήταν και ο Β.Α.Λαρίσεφ, συγκατηγορούμενος του Ραμζιν το 1930. (Άντριου Ροθσταιν, “Ιστορία μιας εποχής, Κάλβος, 1956, σελ. 233-235).
Ίσως ο… ενθουσιασμός κάποιων να τους κάνει να μην πιστεύουν στον σωφρονισμό. Δεν ξέρω πόσο απέχει αυτό απο την επιστροφή της θανατικής ποινής σαν σωστής μεθόδου αντιμετώπισης του εγκλήματος. Εξαντλούνται στην εκδίκηση και παραγνωρίζουν εσκεμμένα πως σύμφωνα με διεθνή βιβλιογραφια εγκληματολογίας είναι αποδεδειγμένα αποτυχημένη, αντισωφρονιστική για να μην πούμε ηθικά βάρβαρη και απάνθρωπη. Το ίδιο ισχύει και για εγκλήματα του κοινού ποινικού όπως φόνοι, ληστείες, βιασμοί, κτλ.
Την περίοδο των “δικών της Μόσχας” 1936-1938 τα πράγματα αλλάζουν. Για περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε να συμβουλευτείτε κριτικά το “μια άλλη ματιά στον Στάλιν” του Λούντο Μάρτενς (Σύγχρονη Εποχή, 2003, σελ. 182-289). Σίγουρο είναι πως οι συνθήκες του επαπειλούμενου Β’ παγκοσμίου πολέμου απαιτούσαν πιο δραστικά μέτρα. Οι εκκαθαρίσεις και οι καταδίκες σε θάνατο προβλημάτισε διεθνώς το παγκόσμιο κομμουνιστικό και προοδευτικό κίνημα. Χρειαζόταν κάπως να δικαιολογηθούν. Ο γάλλος κομμουνιστής (της ομάδας των σουρεαλιστών) ποιητής Pierre Unik, που βρήκε το θάνατο απο τους Ναζι, αναγκάστηκε -γράφοντας στο περιοδικό Commune to 1938- να μνημονεύσει Σαιν Ζυστ “Πατριώτης είναι εκείνος που υποστηρίζει τη Δημοκρατία σαν σύνολο. Όποιος την πολεμά στις λεπτομέρειες είναι προδότης” (το παραθέτει ο αστός φιλόσοφος Μωρις Μερλώ Ποντύ, “Ανθρωπισμός και τρομοκρατία, Εξάντας, 1988, σελ. 80-81). Ο Λουι Αραγκόν έγραφε το 1937 στο ίδιο περιοδικό οτι “χαρακτηρίζοντας αθώους τους υπερασπιστές του Τρότσκυ συμφωνούν σε όλα τα σημεία με την χιτλερική άποψη, γίνονται συνήγοροι του Χίτλερ και της Γκεστάπο” (Πάλι στον Μερλώ Ποντυ, σελ. 76-77). Κρίθηκε λόγω του ναζιστικού κινδύνου λοιπον οτι η αντιπολίτευση παίζει το παιχνίδι των Ναζι, η εμπειρία της 5ης φάλαγγας στον ισπανικό εμφύλιο έπαιξε κι αυτή τον ρόλο της. Άλλοι πάλι όπως ο Κονιό υποστήριξαν οτι το τροτσκιστικό κίνημα χαρακτηρίζεται απλά ως ποινικά εγκληματικό (σελ. 78). Δηλαδή με βάση τον σοβιετικό ποινικό κώδικα για την εσχάτη προδοσία. Είτε λόγω Ναζι, είτε λόγω σοβιετικής νομοθεσίας, είτε λόγω επαναστατικής ανάγκης έγιναν εκκαθαρίσεις, πολύ πιθανό αρκετες απο αυτές να έσωσαν την ΕΣΣΔ απο την ήττα στον πόλεμο. Άλλες πάλι στρέφονταν κατα των γραφειοκρατών με τους οποίους είχε πόλεμο και πολύ σωστά η ηγεσία των Μπολσεβίκων. Γράφει ο Λούντο Μάρτενς ” Αρχές του 1937 ένας σατράπης σαν τον Ρουμιάντσεφ, που διοικούσε την Δυτική Περιοχή, μια έκταση σε μέγεθος ευρωπαικού κράτους, δεν είχε καταστεί δυνατό να εκθρονιστεί με την κριτική της βάσης. Αποπέμφθηκε απο τα πάνω, για την ανάμιξη του στην στρατιωτική συνωμοσία, ως στενός συνεργάτης του Ουμπόρεβιτς” (Μια άλλη ματια στον Στάλιν, σελ. 276).
Μπορούμε βέβαια να εξετάσουμε ξεχωριστά την κάθε περίπτωση όσων τελικά εκτελέστηκαν ή γνώρισαν διώξεις. Στην τελική, όπως είχε πει και η Αλέκα, μαζι με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά. Μια τέτοια περίπτωση είναι της ποιήτριας Olga Bergholz, που για 872 μέρες υπήρξε η φωνή εμψύχωσης, με την ραδιοφωνική της εκπομπή, ολόκληρου του πολιορκημένου απο τους Ναζί Λένινγκραντ. Πριν γίνει μέλος του κόμματος το 1940 είχε περάσει 7μήνες φυλακή το 1939 λόγω της κατηγορίας εις βάρος του συζύγου της Μπορις Κορνίλοφ για πιθανή συνεργασία με τροτσκιστική ομάδα. Η περίοδος αυτή, λένε -δεν εχω πηγες- οτι την έκανε να χάσει το παιδί που κυοφορούσε. Αντίστοιχα έχει υπάρξει μεγάλη φιλολογία για τους καλλιτέχνες που βρήκαν τον θάνατο στις εκκαθαρίσεις. Ένας απο αυτούς. ο Μέγιερχολτ, ήταν μια απο τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του παγκόσμιου θεάτρου. Λένε οτι τουφακίστηκε χωρίς δίκη. Αυτές είναι περιπτώσεις που μια μια χρειάζεται να μελετηθούν και δεν μας τιμούν καθόλου.
Είναι μεγάλος πειρασμός να αναφερθώ στο ζήτημα του αν ένας καλλιτέχνης, επειδή ακριβώς είναι μεγάλος καλλιτέχνης, απαλλάσσεται απο καταδίκη σε θάνατο για εσχάτη προδοσία ή αντεπανάσταση. Αναμφισβήτητα ο Έζρα Πάουντ και ο Σελιν ήταν τεράστιοι καλλιτέχνες. Αμφότεροι απειλήθηκαν με θανατική καταδίκη (ο Σελίν αν έμενε Γαλλία θα είχε τουφεκιστεί σίγουρα) για την συνεργασία τους με τους Φασίστες ή τους Ναζι. O Ezra Pound κατα τα άλλα τιτανοτεράστιος ποιητής έκανε ραδιοφωνικές εκπομπές στη φασιστική Ιταλία υπέρ του Άξονα, ενώ ήταν αμερικανός πολίτης. Καθαρή προδοσία και ο κομμουνιστής συγγραφέας Άλμπερτ Μαλτζ πήρε τότε θέση και αναρρωτιώταν γιατι να μην εκτελεστεί όπως ο άγγλος φασίστας John Amery που έκανε το ίδιο (https://www.unz.com/print/NewMasses-1945dec25-00004a02/ περιοδικό NEW MASSES, 25 December 1945, p.4). Υπέρ της καταδίκης του έγραψαν οι Λιον Φουχτβανγκερ και Άρθουρ Μίλερ,κατά ο σοσιαλιστης ποιητής Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, κτλ.
Ο ίδιος ποιητης που έγραψε το τρυφερό και αριστουργηματικό ποίημα “η γυναίκα του εμποράκου του ποταμου: ένα γράμμα” στο οποίο λέει
Όταν ακόμα τα μαλλιά μου ήταν κομμένα μπροστά στο μέτωπο μου/
έπαιζα πλάι στην πόρτα τραβώντας λουλούδια./
Ήρθες εσύ καβάλλα σ’ ‘ενα καλάμι παίζοντας το άλογο,/
περπάτησες γύρω εκεί που καθόμουν παίζοντας με γαλάζια/
δαμάσκηνα./
Κι έτσι περάσαμε ζώντας στο χωριό Σιοκάν./
Δυο μικροί άνθρωποι χωρίς αντιπάθειες και υποψίες. (…)
(εικοσι πέντε αγγόφωνοι ποιητες, μετ. Γιώργου Χριστοδουλίδη, Παρασκήνιο, 2014, σελ. 97)
ο ίδιος συνέβαλε στην θανάτωση χιλιάδων ανθρώπων, εβραίων ως επι το πλείστον όπως κι ο ίδιος, προπαγανδίζοντας στο ραδιόφωνο τον Άξονα.
Γιατι τα λέω όλα αυτά? γιατι αντίστοιχα μεγάλοι καλλιτέχνες όπως ο Οσίπ Μάντελσταμ βρήκαν τον θάνατο στα Γκούλαγκ. Αν όμως ο Μάντελσταμ βρήκε τον θάνατο μόνο για ένα επιθετικό ποίημα στον Σταλιν -όπως λένε, ουτε εδω έχω πηγες- ο άλλος ήταν σίγουρα προδότης. Και πάλι, όμως, είναι τόσο περίπλοκο να καταδικάσεις έναν άνθρωπο της τέχνης. Πώς να χωρίσεις το έργο απο τον άνθρωπο? Σε κάποιες περιπτώσεις ατομικά ο καλλιτέχνης χρειάζεται να πληρώσει για τα εγκλήματα του, η τέχνη του δεν μπορεί να είναι δικαιολογία. Μέσα στα δεκάδες ονόματα των θυμάτων καλλιτεχνών στις εκκαθαρίσεις πολλοί ίσως ήταν αληθινά αθώοι, άλλοι ενεργά αντεπαναστάτες που πληρωσαν τις επιλογές τους. Τίποτα όμως δεν πρέπει δικαιολογεί την απαγόρευση των έργων τους, καθώς συχνά αυτά ξεπερνούν τον ίδιο τον άνθρωπο που τα δημιουργεί και αφορούν αυτά τα έργα την κοινωνία, την εποχή για την οποία γράφτηκαν και καμιά φορά την αιωνιότητα. Κάθε απαγόρευση που βρήκε τόπο στον σοσιαλισμό ήταν θείο δώρο για την προπαγάνδα του ιμπεριαλισμού.
Στην τελική καμία βιασύνη (έχουν περάσι 80 χρόνια απο τότε) και κανένα δικαστήριο πληκτρολογίου δεν μπορεί να αποφασίσει για προσωπικότητες του διεθνούς επαναστατικού κινήματος ή για την περίοδο του ’30 στην ΕΣΣΔ. Αν κάτι όμως πρέπει να περισσωθεί είναι η ανάγκη για μελέτη, η σκέψη ακόμα πως δεν είμαστε δήμιοι. Παλεύουμε για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία, θα υπερασπιστούμε τον αγώνα μας και με βία αν χρειαστει και αν το απαιτούν οι συνθήκες και μελετώντας την ιστορία ίσως αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος. Με την απολυτοποίηση της βίας, όποιος αρέσκεται σε αυτή, ας νιώθει έτοιμος να καλύψει την προπαγάνδα των αστών για τους αιμοσταγείς κομμουνιστές.
Μερικές τελευταίες παρατηρήσεις από εμένα στην βάση κάποιων πραγμάτων που γράφτηκαν παραπάνω.
1) Συμφωνώ με τις τοποθετήσεις του Βασίλη. Όπως έχω γράψει και σε παλιότερο σχόλιο στο ιστολόγιό του, οι αναγνώστες της Κατιούσας που έχουν κάποιες παραπάνω γνώσεις, ή έστω και πιο επεξεργασμένες απόψεις, θα μπορούσαν εφόσον διαφωνούν με κάτι που γράφεται εδώ να απαντούν με κάποιο δικό τους κείμενο. Η Κατιούσα δεν είναι μέσο “γραμμής” και ο χώρος στο διαδίκτυο δεν είναι ζήτημα, επόμενως η ανταλλαγή διαφορετικών απόψεων μόνο καλό μπορεί να κάνει.
2) Σχετικά με το γλωσσικό εμπόδιο στην προσέγγιση των πηγών, είναι αλήθεια ότι η γνώση της ρωσικής είναι αναγκαία συνθήκη για την μελέτη της ιστορίας της ΕΣΣΔ αλλά και ολόκληρου του ΔΚΚ. Παρ’όλα αυτά, η αλήθεια είναι ότι από μόνη της, η γνώση ρωσικών μπορεί να προσφέρει μόνο πρόσβαση σε μια ευρύτερη βιβλιογραφία, κατά κύριο λόγο επίσης αστικής σκοπιάς. Οι πρωτογενείς πηγές βρίσκονται καταχωνιασμένες σε βιβλιοθήκες και αρχειακές συλλογές της Ρωσίας πράγμα που σημαίνει ότι για την εξέτασή τους χρειάζεται χρόνος και χρήμα. Θέλω να πω ότι, εκτός από την αδήριτη ανάγκη οικοδόμησης και καλλιέργειας ενός κύκλου κομματικών διανοουμένων και επιστημόνων, υπάρχει και η ανάγκη να μπορούμε να επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες/δεδομένα που παράγονται από την αστική ερευνητική δραστηριότητα. Αν ο Μαρξ σνόμπαρε την αστική πολιτική οικονομία, δεν θα είχε γράψει ποτέ το Κεφάλαιο. Αυτό βέβαια απαιτεί μπόλικο διάβασμα και καλή γνώση του μαρξισμού.
3) Σχετικά με το δίκαιο, η πείρα της ΕΣΣΔ αποτελεί μεγάλης αξίας κληρονομιά για την παραπέρα ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας του κράτους. Όπως (νομίζω) επισημάνθηκε παραπάνω, κατά τη δεκαετία του ’30 εντάθηκαν οι προσπάθειες για να ενισχυθεί η νομιμότητα καθώς και η δικαστική εξουσία έναντι των οργάνων καταστολής. Στο θεωρητικό επίπεδο, έγιναν επίσης κάποιες προσπάθειες να εξεταστεί η έννοια του δικαίου ως συστατικού στοιχείου του σοσιαλιστικού κράτους, μέσα από τις σελίδες της νομικής επιστημονικής επιθεώρησης “Σοβιετικό Κράτος και Δίκαιο” (Советское Государство и Право), αλλά και άρθρα επιφανών νομικών όπως ο Βισίνσκι στον καθημερινό τύπο. Αυτό συνέβη στα πλαίσια μιας γενικότερης επιχείρησης αναψηλάφησης της θεωρίας του κράτους στη βάση της 20ετούς τότε πείρας σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Χαρακτηριστικά, στην ομιλία του στο 18ο Συνέδριο του ΠΚΚ (μπ.) ο Στάλιν έθεσε ως βασικό θεωρητικό καθήκον του κόμματος την συγγραφή του νέου “Κράτος και Επαναστάση”.
Νομίζω πως είναι σημαντικό να εξετάσουμε τις συζητήσεις εκείνης της εποχής, όπως έχει εξεταστεί η μετέπειτα αντιπαράθεση μεταξύ αγοραίων και σχεδιαστών. Ένα σημαντικό κομμάτι ανθρώπων που είναι θετικά διακείμενοι προς το ΚΚΕ δεν έχει καθαρή εικόνα για το ποια θα είναι η θεσμική/πολιτική μορφή της σοσιαλιστικής κοινωνίας, γεγονός που εκμεταλλεύεται η αστική προπαγάνδα (θυμάμαι για παράδειγμα ερώτηση Χατζηνικολάου σε συνέντευξη του ΓΓ στον Ενικό, “η ΝΔ θα υπάρχει στο πολιτικό σύστημα που προτείνει το ΚΚΕ;”). Ελπίζω στα επόμενα χρόνια να υπάρξει επεξεργασία θέσεων πάνω στις πολιτικές διαστάσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης τόσο ιστορικά, όσο και προγραμματικά για το μέλλον