25 de Abril! Revolucao dos Cravos! Εμείς κι η Επανάσταση των Γαρυφάλλων…

Ποιοι είμαστε «εμείς»; Εγώ κι οι συμμαθητές μου το 1974 – 75. Οι σημερινοί 60ρηδες. Ξέρεις τι είναι να διαβάζεις τα πρώτα κομμουνιστικά σου κείμενα, που στα έδωσε ένας ΚΝΙτης, με το κύρος του παράνομου… και να σου σκάει επί τόπου και μια επανάσταση; Όταν έμπαινε η γενιά μου στην εφηβεία, συνέβαινε ιστορία γύρω μας. Δε μας «υποδέχτηκαν» τίποτα… ψυχολόγοι. Μας «υποδέχτηκε» η εικόνα του Αλιέντε με το αυτόματο. Ένα χρόνο, μετά (25/4/1974) η εικόνα των Πορτογάλων στρατιωτών με το γαρύφαλλο στη μπούκα του όπλου. Κι αποτελείωσε την είσοδό μας στον κόσμο των πολιτικά σκεπτόμενων, ένα χρόνο και 4 μέρες αργότερα (30/4/1975), η εικόνα των Αμερικάνων πεζοναυτών που κρέμονταν σα σταφύλια από τα ελικόπτερα της μεγάλης φυγής τους από το Βιετνάμ.

«Αλφαβητάριο του κομμουνισμού», «ΟΔΗΓΗΤΗΣ» και «Επανάσταση των γαρυφάλλων» (Revolucao dos Cravos). Ωραία χρόνια. Βγαίναμε από την ηλικία που παίζαμε πόλεμο και μπαίναμε στην εποχή που παρακολουθούσαμε  επαναστάσεις και νομίζαμε ότι όπου νάναι έρχεται κι η δική μας  σειρά. Κι απλώς «διαφωνούσαμε» αν εμείς θα βάζαμε γαρούφαλα στα όπλα μας ή όχι.  Ήταν ο δικός μας ρεαλισμός. Τούτη η επανάσταση δεν ήταν δα και στα πέρατα του κόσμου. Δίπλα ήταν. Απαντούσε σε επιχειρήματα τύπου «το Βιετνάμ κι η Κούβα είναι μακριά από την Ευρώπη». Τώρα ήρθε σε μια χώρα που έμοιαζε μ’ εμάς. Μάθαμε ότι… «γίνεται». Διαβάσαμε για τη νομοτέλειά της, ακούγοντας Ρωμιοσύνη και αντάρτικα. Και στο καπάκι μας το επιβεβαίωνε η Δημητριάδη… «έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη».

Πρώτη μας πολιτική δράση ήταν το φθινόπωρο του 1974: αυτοκόλλητα της Πορτογαλέζικης Επανάστασης στους στύλους της ΔΕΗ, στα τζάμια, παντού. Στους μπάτσους που μας παρακολουθούσαν (γνωριζόμασταν και χαιρετιόμασταν) τους κάναμε πλάκα. «Ρίχναμε» μπροστά τους έναν να κολλάει κάθε πέντε στύλους ένα χαρτάκι. Κι εμείς πηγαίναμε πίσω τους και κολλάγαμε το σύμπαν. Κι ύστερα γελούσαμε όταν σκεφτόμασταν τι θα γράψουν στην αναφορά τους.

Λεπτομέρειες πολλές δε ξέραμε τότε. Μια αφίσα στο δωμάτιο του καθενός μας – Το παιδί που βάζει γαρύφαλλο στο όπλο. Ήταν ιστορία αυτή η αφίσα. Και αυτοκόλλητα της επανάστασης σ’ όλα τα βιβλία μας. Ακόμα έτσι τάχω φυσικά.

Η Πορτογαλία πριν την επανάσταση…

Η πιο παλιά φασιστική χούντα της Ευρώπης του μεσοπολέμου, ήταν η χούντα του Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, που εγκαθιδρύθηκε στην Πορτογαλία στις 28 Μαΐου του 1926. Λογοκρισία, διώξεις, βασανισμοί πολιτικών αντιπάλων, μυστικές υπηρεσίας με την τεχνογνωσία της Γκεστάπο (μετά το 1933), στρατόπεδα συγκέντρωσης (Tarrafal) κλπ. Τα… «γνωστά». Αυτό το «Estado Novo» (Νέο Κράτος), βοήθησε τον φασίστα Φράγκο στον Ισπανικό εμφύλιο και στην αρχή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου διακήρυξε «ουδετερότητα», αλλά πούλαγε βολφράμιο στο Χίτλερ. Κι η Λισσαβόνα ήταν άντρο πρακτόρων και κατασκόπων του. Πολλές διαπραγματεύσεις μεταξύ Χίτλερ και Αγγλοαμερικάνων έγιναν εκεί, πίσω από την πλάτη των σοβιετικών, κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στο τέλος του πολέμου, μπαίνει κάτω από την εγγύηση των συμμάχων, με τους οποίους ο εναγκαλισμός ολοκληρώνεται με την είσοδο της Πορτογαλίας στο ΝΑΤΟ το 1949 και την ίδρυση βάσεών του σε εδάφη της. Το 1968, μετά τον θάνατο του Σαλαζάρ, τον διαδέχεται ο Μαρσέλο Καετάνο. Ίδια χούντα. Ίδια γεύση.

Ο πόλεμος των αποικιών

Από το 1961 έως το 1974 το καθεστώς διεξήγαγε πόλεμο για να διατηρήσει τον έλεγχο των αποικιών της στην Αφρική, όπου είχαν ξεσπάσει κινήματα ανεξαρτησίας, κυρίως στη Μοζαμβίκη και στην Αγκόλα. Ο πόλεμος είχε δυσβάστακτο οικονομικό και ανθρώπινο κόστος, που χειροτέρεψε την έντονη εξαθλίωση μεγάλων τμημάτων του πορτογαλικού λαού και που δημιούργησε αντιδράσεις στους κύκλους του στρατού. Απορροφούσε πάνω από το 40% του προϋπολογισμού της χώρας.

Ο πόλεμος αυτός έφερε αναγκαστικά στο στρατό πολλούς νεαρούς αξιωματικούς και στρατιώτες που επιστρατεύτηκαν από τα λαϊκά στρώματα. Αυτοί πλήρωσαν και το μεγαλύτερο φόρο αίματος για την υπεράσπιση των αποικιών της χούντας. Αυτοί ήταν η μαγιά της επανάστασης. Από αυτούς συγκροτήθηκε το «Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων» (MFA – Movimento de Forças Armadas ή capitães do Abril), με πρωτοστάτες τους κομμουνιστές, που στράφηκε κατ’ αρχήν ενάντια στον πόλεμο και την αποικιοκρατία και στη συνέχεια εναντίον της πορτογαλικής Χούντας κι οργάνωσε την επανάσταση του 1974. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε το Φλεβάρη του 1974 όταν εκδηλώθηκε ανοιχτά η αντίθεση ενός μέρους της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας με την πολιτική της δικτατορίας.

GRANDOLA VILLA MORENA…

Με απόλυτα συνωμοτικό τρόπο και κάτω από τη μύτη της δικτατορίας, αποφάσισαν να κινηθούν δυναμικά, το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου 1974, με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο.

Στις 24 Απρίλη 1974 λίγα λεπτά πριν τις 11 το βράδυ, ο κρατικός ραδιοσταθμός της Πορτογαλίας μετέδωσε το ερωτικό τραγούδι «E depois do Adeus» (Και μετά το αντίο), που ήταν η συμμετοχή της χώρας στη Eurovision εκείνης της χρονιάς. Ήταν το σύνθημα «όλοι στις θέσεις σας» προς τα μυημένα στρατεύματα.

Το δεύτερο τραγούδι με τίτλο «Γκράντολα, μελαψή πόλη» («Grandola, Vila Morena»), αντιστασιακό και παράνομο, ακούστηκε στις 12:20 τα ξημερώματα από το κρατικό ραδιόφωνο των ενόπλων δυνάμεων, δίνοντας το έναυσμα της εξέγερσης. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι ύμνος στην ισότητα, τη συντροφικότητα, στο λαό και την εξουσία του.

Μέσα σε λίγες ώρες η χούντα ήταν σκόνη και θρύψαλα. Η συνομωσία ήταν τεράστια και επιτυχής. Τα στρατεύματα των συνωμοτών έφθασαν με τα στρατιωτικά τους οχήματα στη Λισαβώνα για να καταλάβουν τα υπουργεία, την κρατική ραδιοτηλεόραση και το αεροδρόμιο, ενώ και η πλειονότητα του υπόλοιπου στρατού συντάχθηκε με τους εξεγερμένους.

Συγχρόνως χιλιάδες κόσμου, είχαν πλημμυρίσει τους δρόμους της Λισαβόνας, επευφημώντας τους επαναστάτες και βάζοντας στις κάννες των όπλων τους από ένα κόκκινο γαρύφαλλο, που την εποχή της άνοιξης αφθονούν στην Πορτογαλία. Ο δικτάτορας Καετάνο αργά το απόγευμα αναχώρησε για τη Βραζιλία και δεν επέστρεψε ποτέ στη χώρα, μέχρι το 1980 που πέθανε. «Το όπλο με το γαρύφαλλο» πλημύρισε την οικουμένη.

Μοναδική πηγή αντίστασης υπήρξε στο μέγαρο της μυστικής αστυνομίας PIDE, όπου κατά την πολιορκία του κτιρίου της από το πλήθος, η αστυνομία απάντησε με πυροβολισμούς που κατέληξαν σε θανάτους 4 διαδηλωτών. Η άμυνα εξουδετερώθηκε, η PIDE και το κτήριο παραδόθηκε,  οι διαδηλωτές κατέλαβαν το αρχείο, το οπλοστάσιο αλλά και τα εργαλεία βασανισμού του μισητού οργανισμού της χούντας.

Τα πρώτα μέτρα

Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται από τις φυλακές. Οι εργάτες καταλαμβάνουν τα εργοστάσια. Οι ακτήμονες αγρότες καταλαμβάνουν λατιφούντια των γαιοκτημόνων και δημιουργούν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς. Ψηφίζεται γενική αμνηστία για 100.000 λιποτάκτες κι ανυπότακτους του αποικιακού πολέμου. Παίρνονται μέτρα αποχουντοποίησης και αποκατάστασης των δημοκρατικών ελευθεριών. Επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι από την Ευρώπη κι άλλες χώρες. Μεταξύ αυτών επιστρέφουν οι ηγέτες του Σοσιαλιστικού Κόμματος Μάριο Σοάρες από το Παρίσι κι ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας, Αλβάρο Κουνιάλ που τον υποδέχεται χιλιάδες κόσμου. Οι δύο ηγέτες είναι οι ομιλητές στην κεντρική εκδήλωση της Εργατικής Πρωτομαγιάς, που μετατρέπεται σε ογκωδέστατο συλλαλητήριο 100.000 λαού και στρατού για το γιορτασμό της Επανάστασης. Η 25η Απριλίου ορίζεται να είναι εθνική γιορτή της Πορτογαλίας ως «Μέρα της Ελευθερίας» (Dia da liberdade).

Η επικράτησης της επανάστασης της Πορτογαλίας, είχε σαν άμεσο αποτέλεσμα τη διάλυση της αποικιοκρατικής Πορτογαλίας. Οι  Γουϊνέα – Μπισάου, η Μοζαμβίκη, η Αγκόλα, το Σάο Τομέ ε Πρίνσιπε, τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου και το Ανατολικό Τιμόρ, γίνονται ανεξάρτητες χώρες. Λίγες μέρες μετά την Πορτογαλία, πέφτουν οι χούντες της Ελλάδας (24/7/1974) και σ’ ένα χρόνο και της Ισπανία (1975).

Η αντεπανάσταση

Τη διακυβέρνηση της Πορτογαλίας αναλαμβάνει για τα επόμενα δύο χρόνια η επταμελής «Χούντα Εθνικής Σωτηρίας», με επικεφαλής τον στρατηγό Αντόνιο Ριμπέιρο ντε Σπίνολα. Την περίοδο αυτή δόθηκε στους κόλπους του στρατού σκληρή μάχη για την εξουσία μεταξύ κομμουνιστών, σοσιαλιστών και δεξιών αξιωματικών. Επικράτησε η λογική της «μετριοπάθειας» του σοσιαλιστικού κόμματος καθώς και το «ανήκουμε στο ΝΑΤΟ». Στις 25 Απριλίου του 1975 διοργανώθηκαν στην Πορτογαλία οι πρώτες ελεύθερες εκλογές, για την ψήφιση νέου συντάγματος. Το 1976 έγιναν εκ νέου εκλογές και η πρώτη συνταγματική πλέον κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα. Στην Προεδρία ανήλθε ο στρατηγός Αντόνιο Ραμάλιο Εάνες και στην πρωθυπουργία ο σοσιαλιστής Μάριο Σοάρες.

Η ευκαιρία ενός ριζικού μετασχηματισμού της πορτογαλικής κοινωνίας χάθηκε πολύ γρήγορα. Δεν ήταν «γραφτό» η Πορτογαλία να γίνει «Κούβα της Ευρώπης». Αυτά που συνέβησαν μετά την επανάσταση, έκαναν την Πορτογαλία να μοιάζει στα μάτια μας πιο πολύ με «Χιλή της Ευρώπης». Το 1986 η Πορτογαλία έγινε και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κι εμείς οι ενθουσιώδεις έφηβοι του 1974, που ήμασταν πιά μεγαλύτεροι και ΚΝΙτες, είχαμε ήδη αρχίσει να «διαβάζουμε» τον κόσμο και την πορεία του με περισσότερη προσοχή και μελέτη και λιγότερο παρορμητισμό. Είχαμε αρχίσει να μαθαίνουμε τις συνώνυμες λέξεις «διεθνής συσχετισμός», «σοσιαλδημοκρατία», «συμβιβασμός», «οπορτουνισμός», «αντεπανάσταση», «προδοσία». Και να ψάχνουμε  πως φυτρώνουν στις ψυχές των ανθρώπων, μέσα από την καλλιέργεια του φόβου και της εξαπάτησης. Για να μπορούμε να καταλαβαίνουμε τι γίνεται.

Υ.Γ. Διαβάστε κι αυτό