Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών (One ring to rule them all)

Three rings for the Elven kings under the sky
Seven for the dwarf lords in their halls of stone
Nine for mortal men doomed to die
One for the dark lord on his dark throne
In the land of Mordor where the shadows lie

Μια μεγάλη συζήτηση που έχει απασχολήσει διαχρονικά το κομμουνιστικό κίνημα είναι το ζήτημα της εξουσίας, στην ανάλυση του πώς μπορούν να την πάρουν οι εργάτες ώστε να οικοδομήσουν μια σοσιαλιστική κοινωνία, μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Όλος ο στρατηγικός σχεδιασμός, οι περισσότερες πολιτικές αναλύσεις αφορούν στη στιγμή της μετάβασης από το καπιταλιστικό αστικό κράτος στο σοσιαλιστικό εργατικό κράτος. 

Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι το αν ανάμεσα σε αυτές τις δυο μορφές κράτους χωράει και κάποια άλλη ενδιάμεση μορφή εξουσίας. Η συζήτηση αυτή όμως δεν αφορά μόνο τη δυνατότητα ύπαρξης αυτής αλλά της αντίληψης καταρχήν του τι είναι το κράτος και στη συνέχεια του πώς και αν οικοδομείται ο σοσιαλισμός.

Ως προς το πρώτο, η μαρξιστική παράδοση αντιλαμβάνεται το κράτος ως εργαλείο επιβολής της εξουσίας της αστικής τάξης στο λαό. Όμως από την περίοδο της δεύτερης διεθνούς εμφανίστηκαν μια σειρά ανακλήσεων όπου αντιλαμβάνονται το ίδιο το κράτος ως πεδίο σύγκρουσης και άρα και χώρο παρέμβασης, με αποτέλεσμα τα πρώτα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα να συμμετέχουν σε μια σειρά κυβερνητικών σχηματισμών με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Γερμανία του μεσοπολέμου. Τη δεκαετία του εβδομήντα αυτές οι αντιλήψεις θα επανέλθουν και θα υποστηριχτούν θεωρητικά από το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού με αποτέλεσμα πάλι μια σειρά κομμουνιστικών κομμάτων να συμμετέχει σε κυβερνήσεις όπως στη Γαλλία και την Ιταλία. 

Οι επιλογές αυτές ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν και τη μεθοδολογία που έχει ο κάθε χώρος για την μετάβαση στο σοσιαλισμό και τελικά στο αν χρειάζεται και μπορεί να γίνει αυτή η μετάβαση. Η θεωρία του οπορτουνισμού (είτε με την έκφραση της σοσιαλδημοκρατίας είτε με την έκφραση του ευρωκομμουνισμού) κρύβει μια υποτίμηση του ρόλου και της δύναμης των μαζών στο να αποτελέσουν οι ίδιες τις πρωτοπόρες δυνάμεις τις αλλαγής και με μια θεωρητικοποίηση της υποτιθέμενης αυτής αδυναμίας να χρίζονται οι ίδιοι ως κατάλληλοι για την ανατροπή του αστικού κράτους από τα μέσα. 

Τι σημαίνει από τα μέσα; Σημαίνει με νομικό και μεταρρυθμιστικό τρόπο την αλλαγή των συσχετισμών υπέρ των εργατών. Με ένα νόμο και με ένα άρθρο, είχε ειπωθεί κάποια στιγμή στην Ελλάδα. Εκτός όμως από τη δύναμη των μαζών τι άλλο παραγνωρίζει η θεωρία αυτή; Το γεγονός πως στη στιγμή συμμετοχής στην εξουσία, το κράτος συνεχίζει να παραμένει αστικό, το ίδιο και οι θεσμοί του, η αστυνομία, ο στρατός, τα δικαστήρια και κυρίως το νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας και ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. 

Σε αυτό το σημείο η περιγραφή της κατάστασης θυμίζει το βασικό πυρήνα της ιστορίας του άρχοντα των δαχτυλιδιών. Ο σκοτεινός άρχοντας Sauron κατασκεύασε ένα δαχτυλίδι το οποίο θα του έδινε τη δύναμη να εξουσιάζει όλες τις φυλές της μέσης γης και γύρω από αυτό κατασκεύασε εννιά δαχτυλίδια για τους ανθρώπους, τρία για τα ξωτικά, εφτά για τους νάνους. Η κάθε φυλή εξαπατήθηκε πιστεύοντας στην πρόσκαιρη δύναμη των δαχτυλιδιών, μη μπορώντας να αντιληφθεί ότι όλα τα υπόλοιπα δαχτυλίδια υπάκουαν στο ένα δαχτυλίδι της δύναμης. Και στη συνέχεια, στο δρόμο για την καταστροφή του δαχτυλιδιού ο μάγος Saruman προσπάθησε να αποκτήσει ο ίδιος το δαχτυλίδι. Όπως όμως δήλωσε ο έτερος μάγος Gandalf, there is only one lord of the rings and he does not share power. 

Ακριβώς η ίδια αντιστοιχία υπάρχει και στο πως εξελίχθηκαν οι κυβερνήσεις που υποτίθεται ήταν μεταβατικές. Όπως και στη φαντασία, έτσι και στην πραγματικότητα από όπου πέρασαν σκόρπισαν μόνο καταστροφή και ήττα για το εργατικό κίνημα. Στη Γερμανία οδήγησαν στην επικράτηση τον Ναζί, στη Γαλλία και στην Ιταλία στον αφανισμό των εκεί κομμάτων, στην Ελλάδα σε ένα τρίτο μνημόνιο και σε αυτό που ζει η κοινωνία με την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Γιατί, στην ουσία, ο ρόλος της υποτιθέμενης μεταβατικής κυβέρνησης δεν είναι η προάσπιση των συμφερόντων της εργατικής τάξης και του λαού, αλλά των ίδιων των μελών της μέσω της διόγκωσης ενός κρατικού μηχανισμού με βύσματα (πολιτική ΠΑΣΟΚ) και μικρών μερίδων εργατικής αριστοκρατίας που εκπροσωπούν. 

Εδώ χρειάζεται να γίνει ξεκάθαρο πως μια ενδεχόμενη επέκταση του κράτους και των κοινωνικών παροχών δε σημαίνει και σοσιαλισμός. Το ζήτημα δεν είναι το ποσοστό του ελέγχου που έχει το κράτος, αλλά σε πιο πλαίσιο το ίδιο κινείται και με ποιες σχέσεις παραγωγής ορίζεται η ύπαρξή του. Στο βαθμό που το κράτος συνεχίζει να υπερασπίζεται τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής ακόμα και  αν λειτουργεί  το ίδιο ως επιχειρηματίας (Κίνα, Ρωσία) δεν συγκροτεί ένα διαφορετικό πλαίσιο για τις παραγωγικές δυνάμεις. Ένα αυξημένο επίπεδο παροχών δεν είχε εμφανιστεί ως επιλογή αλλά ως αναγκαστική λύση σε μια περίοδο που υπήρχε έντονο το αντίπαλο δέος, και πάλι άφηνε περιθώρια κερδοφορίας για το κεφάλαιο (όπως ο νόμος ίδρυσης του ΕΣΥ από το ΠΑΣΟΚ το οποίο άφησε την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στον ιδιωτικό τομέα).

Με βάση τα παραπάνω γίνεται ξεκάθαρο πως δε μπορεί να υπάρξει μια μεταβατική εξουσία ανάμεσα στο αστικό και στο εργατικό κράτος. Γιατί όπως και αν ονομάστηκαν ανά τα χρόνια, είτε ως κοινωνικό κράτος, είτε ως τρίτος δρόμος, είτε ως μεταβατικό στάδιο, όλες αυτές οι κυβερνήσεις δεν αποτελούσαν κάτι διαφορετικό από το αστικό κράτος, ήταν μάλιστα πολλές φορές ο πιο εύκολος και κατάλληλος τρόπος ώστε το αστικό κράτος να επιβάλει τα συμφέροντα της αστικής τάξης πιο αποτελεσματικά στους εργαζόμενους. 

Εφόσον λοιπόν δεν υπάρχει και δε μπορεί να υπάρξει κάποια μεταβατική μορφή, αφού δε λύνεται το ζήτημα των σχέσεων παραγωγής και οργάνωσης της κοινωνίας, δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί το αστικό κράτος για την ανατροπή του, πρέπει όπως και το δαχτυλίδι της δύναμης να καταστραφεί. Όχι να μεταρρυθμιστεί, όχι να αλλάξει αλλά να καταστραφεί. Είναι ο μόνος τρόπος να χάσει η αστική τάξη τους μοχλούς πίεσης και καταστολής του λαού, καθώς σε κάθε άλλη περίπτωση εφόσον τους διατηρεί μπορεί ανά πάσα περίπτωση να τους χρησιμοποιήσει (Χιλή). 

Θα είναι μια εύκολη διαδικασία; Σε κάθε περίπτωση όχι. Μπορεί να γίνει; Σε κάθε περίπτωση ναι. Πολύ πιο πιθανό από το να υπάρχει η προσμονή ότι οι αστοί θα σεβαστούν τις νομοθετικές ρυθμίσεις που θα εμποδίζουν την κερδοφορία τους ή θα αφήσουν τόσο εύκολα την εξουσία τους μπροστά σε μια μεταρρυθμιστική κυβέρνηση. Το αστικό κράτος δεν είναι παρά μια μορφή έκφρασης της δικτατορίας του κεφαλαίου, μια μορφή που δεν αφορά μόνο τη Βουλή και την κυβέρνηση αλλά κάθε κοινωνική και οικονομική έκφραση. Και για αυτό το λόγο δε θα τσακιστεί στη Βουλή και στην κυβέρνηση αλλά σε κάθε τομέα της κοινωνίας και της οικονομίας, με στόχο τη δημιουργία ενός εργατικού κράτους το οποίο θα απαγορεύει με κάθε τρόπο τη συνέχεια της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. 

Ίσως το πιο δύσκολο σε όλη αυτή την υπόθεση είναι η εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και τους γύρω μας, στους συναδέλφους μας, στους φίλους μας, στους γείτονες μας. It was never much hope, only a fool ‘s hope αναφέρεται στον Άρχοντα των δαχτυλιδιών λίγο πριν τελικά καταστραφεί το δαχτυλίδι. Έτσι και η πραγματικότητα, καμιά φορά πριν συμβεί φαίνεται ένα μακρινό όνειρο, ακόμα και αν είναι το παρόν της επόμενης μέρας. 

One ring to rule them all, one ring to find them
One ring to bring them all, and in the darkness bind them
In the land of Mordor where the shadows lie

 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης