Follow the white rabbit (το μπλε ή το κόκκινο χάπι;)

“Dark and difficult times lie ahead Harry, it’s time for everyone to choose between what is right and what is easy” Albus Dumbledore, Harry Potter and the order of the Phoenix 

Επιλογές. Ελεύθερη βούληση. Το δικαίωμα να αποφασίζεις. Από αρχαιοτάτων χρόνων θεωρούνται ίσως το πιο βασικό και το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρώπινης ύπαρξης και έχουν αποτελέσει αντικείμενο της μυθοπλασίας, από τον Ηρακλή και τον δρόμο της αρετής και της κακιάς έως το Matrix και το κόκκινο και μπλε χάπι. Ενδεχομένως όχι άδικα. Γιατί, τι άραγε καθορίζει έναν άνθρωπο; Η σκέψη του; Οι ικανότητες του; Η εμφάνιση του; Έχουν όλα αυτά αξία χωρίς το πλαίσιο στα οποία τα εντάσσει ο κάτοχός τους; Κοινώς αυτό που μας καθορίζει δεν είναι το τι έχουμε στο κεφάλι μας, το τι λέμε αλλά κυρίως το τι επιλέγουμε να κάνουμε με αυτά. 

One pill makes you larger, And one pill makes you small, And the ones that mother gives you, Don’t do anything at all, Go ask Alice, When she’s ten feet tall

Πολλές επιλογές γίνονται συνειδητά, πολλές ασυνείδητα, πολλές δεν καταλαβαίνουμε το πόσο σημαντικές είναι για το μέλλον. Αρκετές φορές μάλιστα φανταζόμαστε ότι οι κομβικές επιλογές βρίσκονται σε σημεία εμφανή, είναι εξ αρχής ντυμένες με ηρωισμό και αυταπάρνηση, ενώ συνήθως τα σταυροδρόμια στα οποία πραγματοποιούνται τέτοιες επιλογές καταλαβαίνουμε πολύ αργότερα ποσό σημαντικά ήταν. 

Γιατί όλη αυτή η εισαγωγή; Η αλήθεια είναι πως δεν ξέρω αν θέλω να γράψω ένα αισιόδοξο ή απαισιόδοξο άρθρο. Αφορμή οι εξαγγελίες της υφυπουργού υγείας την προηγούμενη εβδομάδα (αναλυτικά στο σχετικό άρθρο του Γιώργου Σιδέρη). Συνοπτικά από τη μια πλευρά έχουμε τον μετασχηματισμό του θεσμού του αγροτικού γιατρού σε προσωπικό γιατρό (δηλαδή εκεί που δουλευόμασταν μεταξύ μας μια φορά, τώρα δουλευόμαστε δέκα) και από την άλλη πλευρά έχουμε τα “κίνητρα” για την επιστροφή των γιατρών που έφυγαν προς το εξωτερικό τα προηγούμενα χρόνια. Πιο είναι αυτό το κίνητρο; Κατά δήλωση ενδεχομένως ο διπλάσιος μισθός από αυτόν που λαμβάνουμε οι υπόλοιποι γιατροί του ΕΣΥ. 

Και εδώ γυρνάμε στο 2010. Ο ήδη χαμηλός μισθός των γιατρών του ΕΣΥ μειώνεται και άλλο. Χαρακτηριστικά αν δεν κάνω λάθος ο τότε βασικός μισθός του αγροτικού γιατρού ήταν εφτακόσια ογδόντα ευρώ. Οι εφημερίες κοστολογούνται με τρία ευρώ την ώρα. Και οι συνθήκες εργασίας εφιαλτικές: νοσοκομεία σε παρακμή, mobbing, έλλειψη προσωπικού και εξοπλισμού, μη διακριτοί ρόλοι. Τα παραπάνω χαρακτηρίζουν όλη τη δεκαετία που ακολουθεί. Πολλές χιλιάδες συναδέλφων έφυγαν προς το εξωτερικό όπου υπήρχαν και πολύ καλύτεροι μισθοί και πολύ καλύτερες συνθήκες εργασίας. Και εδώ συνήθως έρχεται η ερώτηση: καλά γιατί δε φεύγατε και εσείς; 

And if you go chasing rabbits

And you know you’re going to fall, Tell ’em a hookah-smoking caterpillar, Has given you the call ? Call Alice, When she was just small

Η αλήθεια είναι πως πολλές φορές έχω κάνει αυτή την ερώτηση στον εαυτό μου. Μα καλά, γιατί δεν έφυγες; Μα καλά, γιατί δε φεύγεις; Δεν έβρισκα πάντα μια απάντηση, ή τουλάχιστον μια καλή απάντηση. Υπάρχει αυτό το πρόβλημα με τις επιλογές. Από το γιατί δε φιλήσαμε ή φιλήσαμε εκείνο το κορίτσι ή εκείνο το αγόρι, από το γιατί τσακωθήκαμε ή δεν τσακωθήκαμε με έναν συνάδελφο, και τόσα άλλα που θεωρούμε ότι ήταν ή δεν ήταν ευκαιρίες για κάτι άλλο. Με τις επιλογές διαρκείας δε, αυτό γίνεται χειρότερο. Έτσι και η απάντηση μου σε αυτό από τη μια μπορεί να ήταν η προσμονή για μια ελπίδα που ήρθε και έφυγε γρήγορα, οι φίλοι, η οικογένεια. Κανένα όμως δε μοιάζει κάθε φορά που επανέρχεται το ερώτημα αρκετό. 

When the men on the chessboard, Get up and tell you where to go, And you’ve just had some kind of mushroom, And your mind is moving low, Go ask Alice, I think she’ll know

Η βοήθεια σε αυτό ήρθε απρόσμενα από κάτι σκόρπιες μεταμεσονύχτιες συζητήσεις και από ένα επεισόδιο της σειράς Ahsoka (το φαινόμενο Anakin Skywalker / Darth Vader). Η επιλογή του να μείνεις πάνω σε ένα κινούμενο χάος έχει να κάνει με την κοινωνική αδικία, όχι όμως απέναντι στους γιατρούς τόσο (υπάρχουν και πιο αδικημένοι κλάδοι) αλλά απέναντι στην κοινωνία που σπούδασε τους γιατρούς, στην κοινωνία που αγωνίστηκε να υπάρχουν δημόσια πανεπιστήμια, στην κοινωνία που αγωνίστηκε για να μην ανοίγουν ιδιωτικά franchise που μοιράζουν πτυχία, στην κοινωνία που πλήρωσε φόρους, στους παππούδες και τις γιαγιάδες μας που δε φταίνε σε τίποτα να πεθαίνουν σε ράντζα και ουρές. 

Πολλές φορές έχει αξία να επιλέγουμε με όχι κριτήρια σωστού και λάθους, αλλά δίκαιου και εύκολου. Είναι εύκολο να κατηγορείς το σύνολο της κοινωνίας, το σαράντα ένα τα εκατό, είναι εύκολο να ξεχνάς ποιοι πραγματικά σε στήριξαν και να νομίζεις πως είσαι μια αυτόφωτη πυγολαμπίδα. Θα πει κάποιος, μα η κοινωνία αγωνίστηκε όσο μπορούσε; Άλλες φορές ναι και άλλες όχι. Έκανε λάθη η κοινωνία; Ναι όπως και ο καθένας μας. Στο σημείο που είμαστε, είμαστε από τα σωστά και τα λάθη μας μαζί. 

Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν και όρια. Και το νομοσχέδιο που ετοιμάζουν στο υπουργείο Υγείας είναι ένα Casus Belli. Όχι γιατί δεν γνωρίζαμε ότι μας έχουν γραμμένους τόσα χρόνια, όχι γιατί δεν γνωρίζαμε πως τα νοσοκομεία έγιναν κέντρα διακίνησης μαύρου χρήματος, όχι γιατί δεν γνωρίζαμε πως ο στόχος είναι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να μας οδηγήσουν στην έξοδο, αλλά γιατί πλέον το νομοθετούν, πλέον υψώνουν το μεσαίο δάχτυλο τους στη νέα γενιά γιατρών, σε όσους θα έρθουν, πλέον δηλώνουν ξεκάθαρα πως μας θεωρούν κορόιδα που μείναμε τόσα χρόνια και ανοίγουν το δρόμο για ψεύτικα και στημένα success story. 

When logic and proportion, Have fallen sloppy dead, And the White Knight is talking backwards, And the Red Queen’s off with her head? Remember what the dormouse said, Feed your head (White rabbit, Jefferson Airplane)

Από την άλλη, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μπορεί να είμαστε κορόιδα στα μάτια τους, όμως όχι για αυτούς αλλά για τον εαυτό μας και για οποίο κομμάτι της κοινωνίας αγωνίζεται, για τους γονείς μας, τους φίλους μας, τους συντρόφους μας, για να μην εξαρτώνται από τον έμπορα φακελάκια, από κάθε ιδιωτικό franchise, για να μη κλαίνε έξω από κλειστά γραφεία και πάνω από ράντζα. Και η αλήθεια είναι πως κάθε φορά που δεχόμαστε να μας εκμεταλλεύονται, αφήνουμε περισσότερο πόνο να πληγώνει τους εαυτούς μας και αυτούς. Και αυτό είναι μια επιλογή. Μια επιλογή ήττας. Μια επιλογή του να αφήνουμε όσους μας στηρίζουν για να μην ενοχλήσουμε όσους μας εκμεταλλεύονται. Γιατί πάνω κάτω αυτή είναι η κυρίαρχη πραγματικότητα. 

Στο matrix η επιλογή ήταν το μπλε χάπι που τα ξεχνάς όλα και συνεχίζεις αμέριμνος μια ψεύτικη και συμβατική καθημερινότητα / εικονική πραγματικότητα και το κόκκινο χάπι στο οποίο βλέπεις ποσό βαθειά φτάνει η τρύπα του λαγού. Το να ξεχνάς και βολεύεσαι πολλές φορές και βολεύει και πονάει λιγότερο. Και από την άλλη η τρύπα του λαγού δε βγάζει στη Χώρα των Θαυμάτων. Είναι όμως τουλάχιστον η πορεία προς την αληθινή εικόνα της πραγματικότητας. Το ερώτημα είναι χρειάζεται να ξεχάσουμε; Μα αν ξεχάσουμε ποιος και τι μας έφτασε όπως εδώ, πως θα μπορέσουμε κάποια στιγμή να τους επιστρέψουμε το φόβο και την καταστροφή που μας έδωσαν; 

Υπάρχουν και χειρότερα; Σίγουρα ναι. Δεν έχουμε βαρεθεί όμως να βλέπουμε μόνο τα χειρότερα; Θεωρούμε ότι αυτό μας αξίζει; Γιατί υπάρχει και η επιλογή να δεις και τα καλύτερα, όχι όμως μόνο στους ηρωικούς αγώνες άλλων στο παρελθόν αλλά στους μικρούς και μεγάλους αγώνες που δίνει ο καθένας μας στο σήμερα. Ακόμα και αν σημαίνει πως πρέπει να βγούμε και άλλο εκτός της ζώνης ασφαλείας μας, ακόμα και αν σημαίνει πως θα κυνηγούμε λευκά κουνέλια και ανεμόμυλους. 

“There is a great difference between knowing the path and walking the path” The Matrix

 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης