Αλληλεγγύη εναντίον ελεημοσύνης (Από τη φιλανθρωπία στον ανθρωπισμό)

Πολλές φορές στην πολιτική και κοινωνική ζωή εμφανίζονται οι όροι φιλανθρωπία, ελεημοσύνη, αλληλεγγύη. Φαινομενικά θα μπορούσαν οι έννοιες αυτές να αναφέρονται ακόμα και στο ίδιο γεγονός, με πολύ διαφορετική όμως οπτική και προσέγγιση. 

Όλο αυτό πραγματεύεται το εξαιρετικό progressive αριστούργημα «ζ-η-θ, ο Ξένος» (Οδυσσέας). Η αναφορά του έχει να κάνει στο κομμάτι της Οδύσσειας όπου ο ήρωας βρίσκεται στο νησί των Φαιάκων και περικλείει την ουσία του έπους: η θεϊκότητα και η ομορφιά όπως εδώ αποδίδονται στη Ναυσικά, δεν έχουν να κάνουν με την εμφάνιση ή την καταγωγή,  αλλά με το γεγονός ότι σε αντίθεση με τις υπόλοιπες κοπέλες στην παραλία δε φοβάται τον ξένο, δε φεύγει αλλά επιλέγει να τον βοηθήσει, όχι μόνο να σηκωθεί στα πόδια του αλλά και να φτάσει στο παλάτι ώστε να δώσει και οριστική λύση στο πρόβλημα του, να υπερβεί την κατάσταση του ικέτη και να επιστρέψει στην αρχική του ανθρώπινη ελεύθερη υπόσταση. 

Στο παλάτι, όμως, ο πατέρας της την επιπλήττει που δεν τον έφερε η ίδια στο παλάτι, ο Αλκίνοος θεωρεί πως το να μπεις μπροστά για να βοηθήσεις έναν που βρίσκεται σε αδύναμη θέση είναι ό,τι πιο ευγενές μπορείς να κάνεις.  Και αυτό αποτελεί και την ουσία της αλληλεγγύης. Δε τον αντιμετωπίζουν σαν κατώτερο ώστε απλά να του δώσουν μια ελεημοσύνη για να επιβιώσει, τον αντιμετωπίζουν ως ίσο στο παλάτι. Και όλα αυτά γίνονται αντιληπτά σε ένα θέαμα που εξελίσσεται σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα, ώστε ο θεατής να νιώθει μέρος του.

 Ο μόνος που δε νιώθει μέρος του είναι ο ίδιος ο Οδυσσέας ο οποίος προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον θρύλο που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του και στο κενό που δημιούργησε αυτή η επιτυχία του. Πλέον η πραγματική του όψη είναι αυτή του ξένου, ενώ ο θρύλος είναι μια μάσκα που σκεπάζει την κατάσταση αυτή. Προσπαθεί μέσα από τις αναμνήσεις του, τις αφηγήσεις των άθλων του, να ξαναποκτήσει μια νέα ταυτότητα που θα τον οδηγήσει πίσω στην Ιθάκη. Και αυτό βασίζεται στην αλληλεγγύη των Φαιάκων. 

Μόνο η αλληλεγγύη μπορεί να βοηθήσει τον άλλο να ξαναχτίσει την ταυτότητά του. Η ελεημοσύνη απλά τον κάνει να επιβιώνει, χαμένο στην κατάσταση του ικέτη, η φιλανθρωπία είναι φάρμακο για αυτόν που την ασκεί ώστε να νιώθει πιο ήρεμος με τον εαυτό του. Δε διορθώνει την αδικία. Την αδικία μπορεί να τη διορθώσει ο ανθρωπισμός στον οποίο όλοι και όλες είναι ισότιμα μέλη  μιας κοινωνίας, και όταν έχουν προβλήματα στέκονται αλληλέγγυα σε αυτά, σε έναν αέναο κύκλο μάχης με τα κύματα της καταπίεσης και της αδικίας.

Αυτό έγινε και τις τελευταίες μέρες στις φωτιές, ενώ ο κρατικός μηχανισμός ήταν βυθισμένος στην ανυπαρξία του, αποτέλεσμα της λανθασμένης λειτουργίας της πολιτικής προστασίας, ένα μεγάλο κύμα αλληλεγγύης μπήκε μπροστά, από φαρμακοποιούς και γιατρούς έως συνδέσμους οπαδών, από εργατικά κέντρα, από απλούς πολίτες. Ενδεχομένως θα μπορούσε να υπήρχε καλύτερος συντονισμός των πρωτοβουλιών, ενδεχομένως θα μπορούσε να διαδραματίσει πιο οργανωμένο ρόλο σε θεσμικό επίπεδο ο ιατρικός κόσμος (ενδεχομένως να είναι και αποτέλεσμα της απουσίας κομματιών της αριστεράς σε κινήματα αλληλεγγύης την προηγούμενη δεκαετία). Παρόλα αυτά ο λαός υπερασπίστηκε στο τέλος τον εαυτό του. Και όπως πάντα η μάχη συνεχίζεται. 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης