Ο στρατηγικός ελιγμός του ΔΣΕ από το Γράμμο στο Βίτσι (20-21 Αυγούστου 1948)

Μετά από 70 ημέρες σκληρού και άνισου αγώνα, τα τμήματα του ΔΣΕ δεν μπορούσαν να συνεχίσουν τις μάχες στο χώρο του Γράμμου, είχαν εξαντληθεί και είχαν μεγάλες απώλειες. Εφεδρείες δεν υπήρχαν και ο συσχετισμός των στρατιωτικών δυνάμεων δεν επέτρεπε να γίνει η τελική αναμέτρηση στο χώρο του Γράμμου. Ο κυβερνητικός στρατός είχε δημιουργήσει ασφυχτικό κλοιό.

Πιο συγκεκριμένα:

Η XV Μεραρχία με τις Ταξιαρχίες 45, 61, 73 και με το 104ο  Σύνταγμα Πυροβολικού κρατούσε τον τομέα της Αλεβίτσας.

Η Ι Μεραρχία με τις Ταξιαρχίες 3, 51, 77 και το 102ο  Σύνταγμα Πυροβολικού διατηρούσε τον τομέα Γκορούσα – Πύργος Κοτύλης.

Η Χ Μεραρχία με τις Ταξιαρχίες 35, 37 και δύο μοίρες πυροβολικού κρατούσε τον τομέα Λυκόρραχη – Μούκα.

Η ΙΧ Μεραρχία με τις Ταξιαρχίες 36, 41, 42, 43 και το 105ο  Σύνταγμα Πυροβολικού κρατούσε τον τομέα Σταυρός – Πλικάτι.

Η VΙΙΙ Μεραρχία με τις Ταξιαρχίες 75, 76 κρατούσε την Κόνιτσα και τα Δολιανά.

Εκτός από τη μεγάλη αυτή στρατιωτική δύναμη υπήρχαν και άλλες μονάδες, αεροπορία, άρματα μάχης, τα τάγματα εθνοφρουράς και χωροφυλακής, ΜΑΥδες, κλπ.

Τα τμήματα του ΔΣΕ που βρίσκονταν στο Γράμμο στις 19 Αυγούστου 1948 ήταν τα εξής:

Η 107η Ταξιαρχία στον τομέα της Αλεβίτσας.

Η 14η Ταξιαρχία στον τομέα τον Πύργου Κοτύλης – Χάρο.

Η 16η Ταξιαρχία στον τομέα Αρένα – Μούκα.

Η 103η Ταξιαρχία στον τομέα Κιάφα – Χαλίκι.

Μια διλοχία Κάτω Αρένα.

Η Σχολή Αξιωματικών στο Σούφλικα.

Τρεις Πυροβολαρχίες Πυροβολικού.

Το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, με τη διαταγή ΕΠΕ 285/19.8.1948, αποφάσισε να πραγματοποιηθεί ο ελιγμός όλων των τμημάτων του ΔΣΕ από το Γράμμο στο Βίτσι. Η διαταγή καθόριζε έτσι: «Οι δυνάμεις που βρίσκονται στο θέατρο επιχειρήσεων του Γράμμου, πλην δυο διλοχιών της 670ης Μονάδας, να διασπάσουν την εχθρική διάταξη και να ελιχθούν στους χώρους Βίτσι – Σινιάτσικο.»

Από την πλευρά του Βιτσίου Πολυάνεμος – Ιεροπηγή – Άγιος Δημήτριος, θα εξασφάλιζαν τον ελιγμό τα τμήματα της 18ης Ταξιαρχίας και η Ταξιαρχία που είχε φτάσει από την Ανατολική Μακεδονία-Θράκη. Με βάση το σχέδιο του ελιγμού, έγινε η κατανομή των μονάδων σε φάλαγγες και καθορίστηκαν τα δρομολόγια εξόρμησης και πορείας των τμημάτων του ΔΣΕ.

Η κατανομή των δυνάμεων προέβλεπε ότι ο ελιγμός έπρεπε να γίνει:

Πρώτη Φάλαγγα: 103η Ταξιαρχία, 16η Ταξιαρχία ή Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ και το πυροβολικό της 670ης Μονάδας υπό ενιαία διοίκηση.

Δεύτερη Φάλαγγα: Η 107η Ταξιαρχία, η 14η Ταξιαρχία, σχηματισμοί και πυροβολικό ΔΜ, δυο διλοχίες της 670ης υπό ενιαία διοίκηση.

Στις 20 Αυγούστου 1948, με εξαιρετική ταχύτητα και μυστικότητα, όλα τα τμήματα του ΔΣΕ στο Γράμμο συγκεντρώθηκαν στους χώρους εξόρμησης για την πραγματοποίηση του ελιγμού έτσι όπως καθόριζε η διαταγή του ΓΑ.

Το κύριο χτύπημα, για να ανοίξει ο δρόμος προς το Βίτσι, θα δινόταν στην Αλεβίτσα. Η 16η Ταξιαρχία του ΔΣΕ στις 23 η ώρα της 20.8.1948, ενήργησε αποφασιστικά, κεραυνοβόλα, με πάντζερ, χειροβομβίδες, αυτόματα όπλα στην Γκίνοβα και, μέσα σε 15 λεπτά, κατέστρεψε τις 4 σειρές των οχυρωμάτων – πολυβολείων του στρατού. Έτσι, άνοιξε ένας διάδρομος για το πέρασμα των μονάδων του ΔΣΕ στο Βίτσι. Η 107η Ταξιαρχία εκδήλωσε επίθεση στις 20.30΄ στα αντερείσματα της Αλεβίτσας.

Το κατόρθωμα του ανοίγματος δεν ήταν αναίμακτο. Τα τμήματα του ΔΣΕ που ενήργησαν κεραυνοβόλα είχαν 25 νεκρούς και 125 τραυματίες.

Το πέρασμα των μονάδων άρχισε στις 00.30΄ της 21ης Αυγούστου 1948. Στις 5.30΄ το πρωί, οι επικεφαλείς της φάλαγγας έφθασαν στα υψώματα Πολυανέμου και το απόγευμα, στις 15.00΄, τα τμήματα βρίσκονταν στον Αγ. Δημήτριο – Ιεροπηγή. Ο κυβερνητικός στρατός και τα επιτελεία του αιφνιδιάστηκαν από τη γρήγορη διέλευση του ελιγμού.

Η κυβέρνηση των Αθηνών προσπάθησε να παραπλανήσει την κοινή γνώμη λέγοντας ότι, δήθεν, τα τμήματα του ΔΣΕ πέρασαν στην Αλβανία. Γρήγορα, όμως, αναδιπλώθηκε, όταν έμαθε για το σπάσιμο του κλοιού και για τις τεράστιες απώλειες που είχε ο κυβερνητικός στρατός στην Γκίνοβα και στην Αλεβίτσα.

Ο Γεωργίου Κοσμάς, που διετέλεσε αρχηγός του ΓΕΣ, γράφει ότι οι νεκροί του στρατού στη μάχη του Γράμμου, το 1948, ήταν 5.185. Από αυτούς, οι 430 ήταν αξιωματικοί. Οι τραυματίες ήταν 18.089, από αυτούς οι 1.096 ήταν αξιωματικοί.

Με αυτόν το μεγάλο και πετυχημένο στρατηγικό ελιγμό έληξε η 70ήμερη μεγάλη μάχη του Γράμμου. Αυτός ο ελιγμός έδειξε τη μαχητικότητα, την ικανότητα, τη δύναμη και την αποφασιστικότητα των μαχητών και αξιωματικών του λαϊκού ΔΣΕ. Ο αντίπαλος «χάρη στην αναπάντεχη γι’ αυτόν ηρωική αντίσταση των ανδρών μας, υποχρεώθηκε να ρίξει στη μάχη όλες τις εφεδρείες του… χάρη στην τεράστια υπεροχή του… προχωρούσε, χωρίς όμως ούτε μια μοναδική φορά να μπορέσει να αποκόψει και να εκμηδενίσει ή αιχμαλωτίσει τμήμα μας».

Ο Νίκος Μπελογιάννης, που βρισκόταν στο Γράμμο όταν ακόμα διεξαγόταν η μεγάλη μάχη στη Βόρειο Πίνδο, έγραφε: «Ένα βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της μάχης του Γράμμου είναι η μεγάλη διαφορά σε έμψυχο και άψυχο υλικό ανάμεσα στους 2 αντιπάλους. Οι ξένοι ιμπεριαλιστές έδωσαν στο μοναρχοφασισμό άφθονα κανόνια και αεροπλάνα… η διαφορά αυτή εκμηδενίζεται από την ηθικοπλαστική υπεροχή των μαχητών και στελεχών του ΔΣΕ που σήμερα γράφουν στο Γράμμο τις λαμπρότερες σελίδες της ιστορίας μας, πολεμώντας για την καινούργια Ελλάδα της Λαϊκής Δημοκρατίας.»

Εννοείται ότι οι απώλειες των τμημάτων του ΔΣΕ στη μεγάλη μάχη του Γράμμου δεν ήταν λίγες.

Στην Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ τον ΚΚΕ (25.8.48) υπογραμμίζεται: «Οι μαχητές στην Πίνδο κάναν στο ακέραιο το καθήκον τους. Οι διοικητές και οι πολιτικοί επίτροποι (έχουμε εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες αξιωματικούς και πολιτικούς επίτροπούς που πολέμησαν με ηρωισμό και μυαλό) φάνηκαν άξιοι της αποστολής τους.»

Στη συνέχεια, η Απόφαση λέει: «Μέσα στη φωτιά της μάχης στη Βόρεια Πίνδο, το στρατόπεδό μας, για να σταματήσει το αίμα που χυνόταν, δε δίστασε να επαναλάβει ότι θα δεχόταν κάθε έντιμη δημοκρατική συνεννόηση που θα εξασφάλιζε στο λαό και στον τόπο την ησυχία και την ειρήνη»· τότε οι αντίπαλοί μας είπαν «ότι αυτό ήταν η αδυναμία μας» και συνέχισαν να χτυπούν το λαϊκό κίνημα.

Οι μαχητές και οι αξιωματικοί του ΔΣΕ έδωσαν το 1948 στο Γράμμο μια 70ήμερη σκληρή μάχη με έναν αντίπαλο που είχε μεγάλη υπεροχή σε έμψυχο και άψυχο υλικό και εξοπλισμένο σαν τον αστακό με τα πιο σύγχρονα αμερικανοαγγλικά όπλα. Άνδρες και γυναίκες, μαχητές και αξιωματικοί του ΔΣΕ, άντεξαν και έδειξαν την ηθική υπεροχή τους γιατί κάνανε αγώνα δίκαιο για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και για μια νέα λαϊκή εξουσία κατά του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού, κατά των αντιδραστικών δυνάμεων, κατά του νεοφασισμού, ενάντια στη βία και την τρομοκρατία. Ο αγώνας τους ήταν αγώνας λαϊκής αντίστασης στα μεταπολεμικά σχέδια του ιμπεριαλισμού. Το παράδειγμα των υπερασπιστών τον Γράμμου αποτελεί πλούσια παρακαταθήκη, είναι παράδειγμα φρονηματισμού στην πάλη και αντίσταση. Η αυτοθυσία των μαχητών και αξιωματικών στο Γράμμο το 1948 γέμισε τον πίνακα τιμής των νεκρών του ΔΣΕ, αυτών που έδωσαν τη ζωή τους για μια δημοκρατική, ανεξάρτητη, σοσιαλιστική Ελλάδα.

Νίκου Κυρίτση, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Βασικοί σταθμοί του αγώνα (β’ εκδ.), Μελέτες ΚΜΕ, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006