Αναθεωρώντας τον ιστορικό αναθεωρητισμό – Τι ΔΕΝ είναι η “Πειθαρχική Μεραρχία 999”

Υπήρχαν τελικά αντιφασίστες στον ναζιστικό στρατό Κατοχής; Πόσο πειθαρχούσαν στον Χίτλερ τα μέλη της “Πειθαρχικής Μεραρχίας”; Εκ-τίμησαν τη στάση τους οι Σύμμαχοι; Πόσα μνημεία στήθηκαν μεταπολεμικά προς τιμήν τους; Και πώς μπορεί να ταχθεί στη σωστή πλευρά της ιστορίας, όταν προδίδει την πατρίδα του στον πόλεμο και αυτομολεί;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτουμε στον Φώτη Μιχαλόπουλο, εκ των σεναριογράφων της ταινίας “Πειθαρχική Μεραρχία 999”, που ξεκινά να προβάλλεται σήμερα στον κινηματογράφο “Τριανόν” και πιάνει ένα σχετικά άγνωστο -για την ακρίβεια επιμελώς αποσιωπημένο- ιστορικό κεφάλαιο. Την ηρωική στάση και δράση των αντιφασιστών Γερμανών που βρέθηκαν στον ελλαδικό χώρο και αυτομόλησαν στο πλευρό της Αντίστασης.

Η συνέντευξη φωτίζει αρκετά ενδιαφέροντα σημεία, προβάλλοντας κυρίως τι ΔΕΝ είναι αυτή η δουλειά και γιατί δε μοιάζει με κάτι άλλο αντίστοιχο. Και η θέαση της ταινίας θα σας πείσει για του λόγου το ασφαλές.

-Τι είναι η ταινία “Πειθαρχική Μεραρχία 999“;

Θα προτιμούσα να πούμε αρχικά τι δεν είναι. Δεν είναι ταινία μυθοπλασίας αλλά ντοκιμαντέρ, που περιέχει όμως και κάποιες δραματοποιημένες σκηνές. Επίσης δεν αποτελεί θεματικά το αντίστοιχο κάποιας άλλης κινηματογραφικής παραγωγής, καθώς για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο αποτυπώνεται συνεκτικά η ιστορία των αυτόμολων Γερμανών στρατιωτών στον ελλαδικό χώρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Επιπλέον δε διακρίνεται από ακαδημαϊκή προσέγγιση του θέματος, παρά τον όγκο των επιστημονικά τεκμηριωμένων στοιχείων που παρατίθενται και τη συμβολή ιστορικών και συγγραφέων. Κεντρικό άξονα του έργου αποτελούν οι αφηγήσεις των ίδιων των δρώντων αντιφασιστών Γερμανών (μέσα από αρχειακό υλικό, καθώς η χρονική απόσταση από τα γεγονότα δεν επέτρεψε να βρίσκονται εν ζωή), οι γραπτές τους μνήμες αλλά και οι καταγεγραμμένες μαρτυρίες των ελάχιστων επιζώντων Ελλήνων αντιστασιακών, όπως και αυτές των άμεσων απογόνων τους σε Ελλάδα και Γερμανία.

-Σε μια εποχή έντονου ιστορικού αναθεωρητισμού, πώς ασχοληθήκατε με ένα θέμα εν πολλοίς άγνωστο; Πώς ξεκινήσατε;

Παράλληλα με άλλες αρχειακές έρευνες, πέσαμε -στην κυριολεξία- επάνω σε σπαράγματα μνήμης αυτής της άγνωστης ιστορικής σελίδας. Ήδη από το 2016, μας φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον να αναδείξουμε, με πρωτοβουλία του σκηνοθέτη Κώστα Σταματόπουλου, κύριου συντελεστή και ψυχή του ντοκιμαντέρ, αυτή την πτυχή του παρελθόντος. Ας πούμε πως προσπαθήσαμε να “Αναθεωρήσουμε τον Αναθεωρητισμό”, καθώς η μνήμη των αυτόμολων θάφτηκε ή παραποιήθηκε σε Ελλάδα και Ευρώπη, λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων στον μεταπολεμικό κόσμο.

-Δυσκολίες αντιμετωπίσατε ή κάνατε έναν περίπατο σε γνωστά ιστορικά μονοπάτια;

Κάθε άλλο! Γεγονότα αποσιωπημένα, ελλιπείς, μη επιβεβαιωμένες ή παρερμηνευμένες πληροφορίες, δυσκολία ανεύρεσης τεκμηρίων επιζώντων πρωταγωνιστών ή απογόνων, υπήρξαν εμπόδια που μόνο με επιμονή και μεράκι μπόρεσαν να ξεπεραστούν. Ιδιαίτερα πολύτιμη αποδείχτηκε η συμβολή μεταναστών και πολιτικών προσφύγων στη Γερμανία, καθώς και αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης στη χώρα μας.

-Γιατί 999άρηδες και όχι κάποιο άλλο νούμερο; Και γιατί χαρακτηρίστηκε πειθαρχική αυτή η μεραρχία; Τι έκαναν αυτοί οι στρατιώτες του Γ΄ Ράιχ, τέλος πάντων;

Λοιπόν, ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει την επιλογή του αριθμού της Πειθαρχικής Μεραρχίας. Υπάρχουν περισσότερες από μια εκδοχές για τη σημασία της. Επικρατέστερη είναι ότι το 999 ήταν ο τελευταίος αριθμός που επιτρεπόταν να φέρει μια μονάδα πεζικού. Κάποιοι εικάζουν ότι η επιλογή του δείχνει το κυνικό “χιούμορ” των Ναζί καθώς ήταν ο αριθμός επειγουσών κλήσεων της Σκότλαντ Γιαρντ. Σε κάθε περίπτωση, οι “εξόριστοι της δημόσιας σφαίρας” εξορίστηκαν υποτιμητικά, και αριθμητικά, ως οι έσχατοι των στρατευμένων και μόνο όταν το καθεστώς χρειάστηκε να αναπληρώσει τις μεγάλες απώλειες του ανατολικού μετώπου.

-Δηλαδή δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί Ναζί; Μήπως δεν ήταν και όλοι οι Ναζί Γερμανοί; Πού κρύβονταν-ξεφύτρωσαν τόσοι αντιφασίστες; Και όταν λέμε «ανάξιοι για όπλα», πήραν δηλαδή πολιτικό Ι5;

Χωρίς να παραβλέπουμε το γεγονός πως τεράστια μάζα του γερμανικού πληθυσμού συστρατεύτηκε -ακούσια ή εκουσίως- με το καθεστώς, δε θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο των αυτομολήσεων αν δεν ρίξουμε μια ματιά στις δεκαετίες του ’20 και του ’30. Η Γερμανία της Βαϊμάρης χαρακτηριζόταν από έντονες κοινωνικές συγκρούσεις. Όχι, ο Χίτλερ δεν έκανε περίπατο. Ένα πολύ δυνατό εργατικό κίνημα πάλεψε και μάτωσε, κυριολεκτικά, στο δρόμο. Οι πρωταγωνιστές μας λοιπόν δεν ξεφύτρωσαν από το πουθενά αλλά στην πλειοψηφία τους υπήρξαν παιδιά της δημοκρατίας της Βαϊμάρης και των οδοφραγμάτων του 1919, κλείστηκαν σε φυλακές και σε φριχτά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μην ξεχνάμε άλλωστε, οι πρώτοι “φιλοξενούμενοι” αυτών των τιμωρητικών δομών ήταν πολιτικοί κρατούμενοι, προτού ακολουθήσουν οι άλλες κατηγορίες διωκόμενων (φυλετικές, θρησκευτικές, σεξουαλικού προσανατολισμού κλπ). Για παράδειγμα ο επικεφαλής και εκτελεσμένος της προδομένης εξέγερσης στην Αμαλιάδα το καλοκαίρι του 1944, κομμουνιστής Χέρμαν Μπότε, υπήρξε ο νεότερος αιρετός σε όλη τη Γερμανία στις εκλογές για το δημοτικό συμβούλιο του Μπράουνσβαϊγκ την 1η Μαρτίου 1931. Έχουμε την τιμή να παρουσιάσουμε στην ταινία την προσωπική μαρτυρία της εγγονής του, καθώς παραβρέθηκε και στα αποκαλυπτήρια του μνημείου της Αμαλιάδας.

-Αποκαλυπτήρια; Πόσα ήδη τοποθετημένα αντιφασιστικά μνημεία επισκεφτήκατε για τις ανάγκες των γυρισμάτων;

Πραγματικά κανένα! Για τον απλό λόγο πως μέχρι τον Οκτώβρη του 2024 δεν υπήρχε κάποιο μνημείο τιμής για αυτούς τους ανθρώπους, ενώ αντίθετα κατά καιρούς ακούμε για νεοφασιστικές προκλήσεις νοσταλγών στα επίσημα γερμανικά στρατιωτικά νεκροταφεία, τα οποία και συντηρούνται επιμελώς. Από την άλλη πλευρά, τους αντιφασίστες τούς παράχωσαν έξω από τους χώρους ταφής σαν απόκληρους και προδότες. Έτσι λοιπόν συμπεριλάβαμε σε μια ταινία φόρου τιμής και μνήμης το στήσιμο ενός τέτοιου μνημείου για τους εκτελεσμένους στην Αμαλιάδα.

-Πώς και δέχτηκε Γερμανούς ο ΕΛΑΣ στις γραμμές του;

Εδώ ας απαντήσει ο αυτόμολος Χάιντς Στάγιερ, κραυγάζοντας μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα των συμπατριωτών του: «Κανένας δεν μπορεί να μου αφαιρέσει την τιμή. Σε κανέναν δεν αρέσει να πεθαίνει, αλλά πρέπει να πεθάνω για την ελευθερία της Γερμανίας και της Ελλάδας. Αυτή είναι η τιμή μου!».

Παρά τη δικαιολογημένη καχυποψία για τους αυτόμολους (μην υποτιμάμε τις διαβρωτικές ικανότητες της Γκεστάπο και των ναζιστικών μυστικών υπηρεσιών), οι αυτόμολοι κατάφεραν μαζί με το Κεντρικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ να συντονίσουν τις δυνάμεις τους και με κοινή τους απόφαση να συγκροτήσουν το καλοκαίρι του ’44 την AKFD, δηλαδή την Αντιφασιστική Επιτροπή Ελεύθερη Γερμανία στον ελλαδικό χώρο. Αρχικά, οι Γερμανοί αντιφασίστες ενσωματώθηκαν άμεσα στις μεραρχίες του ΕΛΑΣ και δεν ήταν οργανωμένοι σε ειδικές, ανεξάρτητες, γερμανικές αντάρτικες μονάδες. Σύντομα, ωστόσο, προχώρησαν στην ίδρυση οργάνωσης, εμπνευσμένοι από τη δημιουργία της Εθνικής Αντίστασης για μια Ελεύθερη Γερμανία (NKFD) των αντιφασιστών Γερμανών στρατιωτών και αξιωματικών στο Ανατολικό Μέτωπο. Η επίσημη σύσταση της AKFD έλαβε χώρα στις 10 Αυγούστου 1944, ενώ παράλληλα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του ΕΑΜ “Ελεύθερη Ελλάδα” μια γερμανόφωνη “Έκκληση προς όλους τους Γερμανούς στρατιώτες στην Ελλάδα” για ενεργό αγώνα κατά της Βέρμαχτ του Χίτλερ. Η AKFD αναγνωρίστηκε με τηλεγράφημα από τη διοίκηση της NKFD στη Μόσχα. Εδώ δε μιλάμε για μια παθητική αντίσταση στο ναζισμό αλλά για ενεργή συμμετοχή μέσω προκηρύξεων προς τους στρατευμένους της Βέρμαχτ στη γερμανική γλώσσα, δολιοφθορές, αποτροπή καταστροφών κατά την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων αλλά ακόμα και συμμετοχή τους σε μάχες κατά των κατακτητών.

-Δεν είχε δηλαδή ο ΕΛΑΣ εθνικιστικό πρόσημο και προτάγματα, όπως κατηγορείται «εξ αριστερών»;

Πάντως ο συνδεδεμένος με τον ΕΛΑΣ βερολινέζος κομμουνιστής, Βέρνερ Ίλμερ, δε δίστασε να βροντοφωνάξει πριν την εκτέλεσή του: “Εργάστηκα για τις ιδέες μου και πεθαίνω για αυτές. Ζήτω ο κομμουνισμός”. Προδότης της χώρας του λοιπόν, πατριώτης ή διεθνιστής;

Ο Β’ ΠΠ εκτός του ιμπεριαλιστικού και εθνικού του χαρακτήρα, αναδείχτηκε σε Αντιφασιστικό αγώνα, που όμως έκρυβε μέσα του και τον σπόρο της κοινωνικής απελευθέρωσης, καθώς οι κοινωνίες -όχι όλες στον ίδιο βαθμό- διχάστηκαν, παίρνοντας τη μορφή ενός “πανευρωπαϊκού εμφυλίου πολέμου”. Το “βασίλειο” της Ελευθερίας αντιπαρατέθηκε πολλές φορές με την “πατρίδα” του Εξαναγκασμού. Κατά αυτό τον τρόπο οι Γερμανοί αντιφασίστες διακρίθηκαν για τον διεθνισμό τους, την άρνηση της ναζιστικής βαρβαρότητας αλλά και τον πατριωτισμό τους, καθώς μέσα στη φωτιά του πολέμου οραματίζονταν μια νέα Γερμανία.

-Μήπως το ντοκιμαντέρ είναι ένα ακόμα πλυντήριο του αμαρτωλού γερμανικού – ναζιστικού παρελθόντος;

Θα έλεγα πως αντιθέτως πήραμε τα “απόνερα” αυτού του ξεπλύματος που προωθείται τα τελευταία χρόνια και τα αναδείξαμε, με άξονα την αιώνια πάλη του ανθρώπου απέναντι στην καταπίεση, το σκοτάδι, τον εξευτελισμό της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης.

-Φανταζόμαστε πως οι Βρετανοί δέχτηκαν με ενθουσιασμό τους αυτόμολους της Βέρμαχτ, καθώς ενδυναμωνόταν έτσι το συμμαχικό στρατόπεδο.

Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Διαβλέποντας την τεράστια άνοδο του ΕΑΜικού κινήματος, ο βρετανικός παράγοντας απαίτησε οι αυτόμολοι να παραδοθούν στις συμμαχικές δυνάμεις, έτσι ώστε να μη στελεχωθεί ο ΕΛΑΣ με εμπειροπόλεμους και ιδεολογικά καταρτισμένους μαχητές. Μάλιστα όσοι έκαναν το λάθος να καταλήξουν στους Άγγλους, βρέθηκαν κάτω από δυσχερέστατες συνθήκες αιχμάλωτοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ακόμα και στην έρημο της Βόρειας Αφρικής. Ενώ οι ναζιστές της Βέρμαχτ έχαιραν ενός κάποιου σεβασμού, οι αντιφασίστες προπηλακίζονταν, ακόμα και δολοφονούνταν από τους συμπατριώτες τους, που τους θεωρούσαν προδότες, κάτω από τα αδιάφορα βλέμματα των Συμμάχων.

-Η Ελλάδα όμως τους χρωστούσε χάρη…

Όσοι Γερμανοί αυτόμολοι παρέμειναν μετά την Απελευθέρωση στην Ελλάδα, ακολούθησαν τη μοίρα των ηττημένων μετά το Δεκέμβρη του ’44. Τιμωρήθηκαν, απειλήθηκαν, θεωρήθηκαν απάτριδες και υπονομευτές. Αυτοί που έπαιξαν το κεφάλι τους απέναντι στο φασισμό, κατέληξαν αποδιοπομπαίοι από το μεταπολεμικό κράτος της “εθνικοφροσύνης”.

-Αφού η Γερμανία και η Ευρώπη άλλαξαν σελίδα το ’45, γιατί πιάνετε τη διαδρομή τον 999άρηδων στον χρόνο, σε βάθος δεκαετιών μετά από τα γεγονότα;

Ποια λέξη θα ταίριαζε περισσότερο εδώ; Σιωπή, περιθωριοποίηση, απαξίωση, εχθρότητα, διακρίσεις… Η ταινία δε σταματά την αφήγησή της στον τερματισμό του πολέμου. Διερευνά την τύχη των αντιφασιστών και στα δύο γερμανικά κράτη. Κι ενώ στην ΓΛΔ (DDR) οι αυτόμολοι βρίσκουν τη θέση τους στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στη Δυτική διατηρούνται -έστω και χωρίς πρακτική εφαρμογή- νόμοι περί λιποταξίας και προδοσίας που καταργούνται επίσημα μόλις το 2009…

-Ποιον αφορούν όλα αυτά σήμερα που δεν ζει σχεδόν κανείς πρωταγωνιστής και αυτόπτης μάρτυρας;

Η ταινία δε θέλει να φωτίσει μόνο μια άγνωστη ιστορία ανθρώπων που θυσιάστηκαν στο όνομα της Αξιοπρέπειας, της Κοινωνικής Απελευθέρωσης και στην τελική διάλεξαν την πραγματικά σωστή πλευρά της Ιστορίας. Το βλέμμα της περιδιαβαίνει το σήμερα, μια εποχή που τα αβγά του φιδιού γίνονται όλο και πιο διάφανα, που η κυρίαρχη αφήγηση απαξιώνει τους αγώνες ενάντια στον φασισμό, που γίνονται ολοένα και εντονότερες οι προσπάθειες σχετικοποίησης ή ακόμα και εξαγνισμού της βαρβαρότητας, μια περίοδο που τα “γεράκια” του πολέμου βαφτίζονται “υπερασπιστές της δημοκρατίας”.

-Σήμερα που τρέμει η γη και επελαύνει ο φασισμός, δεν είναι ντεμοντέ η Αντιφασιστική Νίκη και το μήνυμά της; Με μια φράση γιατί να έρθει κάποιος να δει αυτή την ταινία;

Ίσως τον βοηθήσει να αναπτύξει αντανακλαστικά ενάντια στην τυραννία, σαν αυτά που είχε ο αντιφασίστας σκύλος του αυτόμολου μαχητή Hans-Λεωνίδα Schüller. Θα δείτε περισσότερα και στην ταινία.

-Τι επιπλέον θα μπορούσε να διαβάσει σχετικά το κοινό, εφόσον βρει ενδιαφέρον το ντοκιμαντέρ;

Μα φυσικά όση από την βιβλιογραφία είναι διαθέσιμη στο αναγνωστικό κοινό. Ας παραθέσουμε ενδεικτικά κάποια:

-ΤΟ ΜΠΛΕ ΔΕΛΤΙΟ. Οι «πολεμικώς ανάξιοι» στη Βέρμαχτ – Αντιστασιακοί Αντιφασίστες στις τάξεις του Κατακτητή 1942-1945. Εκδόσεις: MEMORIA

-Hans-Peter Klausch, οι 999άρηδες – Οι μονάδες Ανεπιθύμητων της Βέρμαχτ και η συμβολή τους στον αντιφασιστικό αγώνα (1942-1945), εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

-Χαράλαμπος Κ. Αλεξάνδρου, Αυτόμολοι της Βέρμαχτ στο 54ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ, Το ΧΧΙ./999 Ποινικό Τάγμα στη Μαγνησία, Αθήνα 2020

-Δημήτρης Μάντζαρης, ΕΑΜ Λέσβου: ηττημένοι νικητές, 2023

-Βογιατζής Θανάσης, Τα ΕΑΣΑΔΙΑ – Μέρες δωσιλογισμού στον Βόλο, Σύγχρονη Εποχή, 2017

Από τις 15 Μαΐου στον κινηματογράφο «Τριανόν»
Κοδριγκτώνος 21, Αθήνα 104 34

Τηλ. κρατήσεων: 210 821 5469
Ντοκιμαντέρ – 2K – Έγχρωμο & Ασπρόμαυρο –
Διάρκεια: 91′ – Έτος παραγωγής: 2025

Συμμετέχουν

Prof. Dr. Johannes Tuchel, Galonska Heidi, Dr. Gärtner Wolfgang, Rondholz Eberhard, Τσιόκος Γιώργος, Γιούσιος Γιώργος, Μάντζαρης Δημήτρης, Αλεξάνδρου Χαράλαμπος, Λυμπερόπουλος Κώστας, Λοχοβίτης Χαράλαμπος, Παπαγιαννακόπουλος Βλάσσης, Κόκκινος Νίκος, Andre, Χρηστάκος Αντώνης, Χανδρινός Λεωνίδας, Πουρζιτίδου Βαΐτσα, Σαβόγλου Γιώργος

Παρουσιάζονται: Schulz Erwin, Pirker August, Reinhardt Gerhard

Συντελεστές:
Σκηνοθεσία: Κώστας Σταματόπουλος
Σενάριο: Φώτης Μιχαλόπουλος, Κώστας Σταματόπουλος
Ιστορικός Σύμβουλος: Θεόφιλος Διαμάντης
Παραγωγοί: Παναγιώτης Κακαβιάς, Κατερίνα Μπεληγιάννη
Παραγωγή: Παναγιώτης Κακαβιάς – Kfilms
Φωτογραφία: Σέργιος Κολισίκας, Χρήστος Δούρος
Μοντάζ: Γιώργος Διδυμιώτης, Αντιγόνη Νουφαρίτση
Μουσική: Κλείτος Κυριακίδης

Πρόγραμμα προβολών:

Πέμπτη 15/5 – 20:30

Παρασκευή 16/5 – 19:30 & 21:15

Σάββατο 17/5 – 19:30 & 21:15

Δευτέρα 19/5 – 19:30 & 21:15

Τρίτη 20/5 – 19:30 & 21:15

Τετάρτη 21/5 – 19:30 & 21:15

tickets : https://www.more.com/gr-el/tickets/cinema/trianon/