Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Η δουλειά κάνει τους άντρες» («Το πλαστό το πασαπόρτι»)

Πίσω από τα τραγούδια, που «ταξιδεύουν» με κόντρα τον «καιρό» του χρόνου, εκτός από τις ιστορίες του πώς γράφτηκαν ή κυκλοφόρησαν, υπάρχει το ανθρώπινο αποτύπωμα των δημιουργών και ερμηνευτών τους. Δεν αποτελεί εξαίρεση το τραγούδι «Η δουλειά κάνει τους άντρες» (γνωστό και ως «Το πλαστό το πασαπόρτι» ή «Το πασαπόρτι») των Λευτέρη Παπαδόπουλου – Μάνου Λοΐζου.

Αν η αναγνώριση φάνηκε – δικαιωματικά – «γενναιόδωρη» με τους δυο δημιουργούς, αποδίδοντάς τους σε μεγάλο βαθμό τα «χρωστούμενα» για το έργο και την πορεία τους στην Τέχνη, δεν έχει συμβεί το ίδιο και με τον Δημήτρη Ευσταθίου, τον σπουδαίο λαϊκό καλλιτέχνη που σφράγισε με την ερμηνεία του το συγκεκριμένο τραγούδι, αλλά και πρόσθεσε το δικό του στιβαρό αγκωνάρι στο οικοδόμημα του λαϊκού μας τραγουδιού.

Ο δείκτης του χρόνου σημάδευε το 1968 όταν κυκλοφόρησε ο δίσκος βινυλίου 33 στροφών με τίτλο «Ο σταθμός». Ήταν ο πρώτος μεγάλος δίσκος (LP), που έβγαζε στην κυκλοφορία η δισκογραφική εταιρεία «ΜΙΝΟS», («Μίνως Μάτσας και Υιός»), αλλά και ο πρώτος ολοκληρωμένος δίσκος που «γεννήθηκε» από τη συνεργασία του συνθέτη Μάνου Λοΐζου με τον στιχουργό Λευτέρη Παπαδόπουλο.

Δείτε αφιέρωμα της Κατιούσα στον δίσκο «Ο σταθμός»:

Μάνος Λοΐζος – Ο σταθμός

Από τον δίσκο αυτό ξεχώρισαν και έγιναν μεγάλες επιτυχίες τα τραγούδια «Δελφίνι – δελφινάκι» και «Το παλιό ρολόι» με τη φωνή του Γιάννη Καλατζή, και ο λαϊκός ύμνος «Η δουλειά κάνει τους άντρες» με την εμβληματική ερμηνεία του Δημήτρη Ευσταθίου.

«Η δουλειά κάνει τους άντρες» – Δημήτρης Ευσταθίου: Πρώτη ηχογράφηση

Ήταν η πρώτη κυκλοφορία του τραγουδιού αυτού σε δίσκο, όμως όχι και η πρώτη παρουσίασή του στο κοινό. Έναν χρόνο νωρίτερα (1967) το «Η δουλειά κάνει τους άντρες» είχε ακουστεί για πρώτη φορά από την Ελένη Ροδά στην ταινία «Τρούμπα ‘67» του Γρηγόρη Γρηγορίου, ενώ μερικά χρόνια αργότερα θα κυκλοφορούσε και σε δίσκο βινυλίου 45 στροφών με τη φωνή της.

«Η δουλειά κάνει τους άντρες» – Η ερμηνεία της Ελένης Ροδά στην ταινία «Τρούμπα ‘67» του Γρηγόρη Γρηγορίου:

Ένας σεμνός και «αθόρυβος» εργάτης του λαϊκού μας τραγουδιού, υπήρξε ο λαϊκός τραγουδιστής, συνθέτης και παίχτης μπουζουκιού, Δημήτρης Ευσταθίου (1923-1996). Ένα άξιο τέκνο της θρυλικής γενιάς του ρεμπέτικου, που πορεύτηκε με συνέπεια και αξιοπρέπεια μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, παίζοντας και τραγουδώντας μέχρι το τέλος της ζωής του καλό λαϊκό τραγούδι, ενώ έγραψε και δικά του τραγούδια που ερμήνευσαν γνωστοί τραγουδιστές.

Συνεργάστηκε με δημιουργούς όπως οι Μάρκος Βαμβακάρης, Μίκης Θεοδωράκης, Βασίλης Τσιτσάνης, Γιάννης Παπαϊωάννου, Μπάμπης Μπακάλης, Απόστολος Χατζηχρήστος, Μανώλης Χιώτης, Άκης Πάνου, Απόστολος Καλδάρας, Βασίλης Βασιλειάδης, Κώστας Ψυχογιός, Μάνος Λοΐζος, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Πυθαγόρας, Κώστας Βίρβος, Γιώργος Μητσάκης, Λυκούργος Μαρκέας, Στέλιος Μακρυδάκης κ.ά., και με πλειάδα συναδέλφων του τραγουδιστών όπως οι Στέλλα Χασκίλ, Τάκης Μπίνης, Μαρίκα Νίνου, Σταύρος Τζουανάκος, Πρόδρομος Τσαουσάκης, Ρένα Ντάλμα, Στράτος Κύπριος, Γιώργος Χατζηαντωνίου, Χαρούλα Λαμπράκη, Καίτη Θεοχάρη, Λίτσα Διαμάντη, Μάνος Παπαδάκης, Μπάμπης Τσετίνης, Βαγγέλης Περπινιάδης, Ρία Νόρμα, Πίτσα Παπαδοπούλου, Στέλλα Χρυσικοπούλου κ.ά.

Αν προσέξει κανείς τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου θα κατανοήσει τον λόγο που στην εποχή τους χαρακτηρίστηκαν από πολλούς ως πρωτοποριακοί, ενώ παραμένουν επίκαιροι, καθώς καυτηριάζουν την βία που πηγάζει από την επιβολή του άντρα σε βάρος της γυναίκας (επιβολή που εκφράζεται εκείνη την εποχή και στους στίχους πολλών τραγουδιών) και τη γυναικεία ανισοτιμία στο κοινωνικό σύστημα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Το πλαστό το πασαπόρτι
σαν και την καρδιά σου μόρτη
σαν την κάλπικη καρδιά σου τη σκληρή

Μη βροντοχτυπάς τις χάντρες
η δουλειά κάνει τους άντρες
το γιαπί το πηλοφόρι το μυστρί

Ρημαδιό ζωή και σπίτι
απ’ τα χούγια σου αλήτη
που μετράς το αντριλίκι με βρισιές

Μη βροντοχτυπάς τα ζάρια
όσοι είναι παλικάρια
τη ζωή τους την περνούν στις σκαλωσιές

«Η δουλειά κάνει τους άντρες» – Δημήτρης Ευσταθίου: Μεταγενέστερη ηχογράφηση

Πριν κυκλοφορήσει το «Η δουλειά κάνει τους άντρες» ο Δημήτρης Ευσταθίου είχε ήδη «συναντηθεί» με την επιτυχία ένα χρόνο νωρίτερα, το 1967. Τότε με προτροπή του συνθέτη Βασίλη Βασιλειάδη ηχογραφεί το πρώτο του τραγούδι ως τραγουδιστής, το διαχρονικό χασάπικο «Στου Χαροκόπου και στην Καλλιθέα» (δεύτερη φωνή η Λίτσα Διαμάντη) που έγραψαν ο Πυθαγόρας (στίχοι) με τον Βασίλη Βασιλειάδη. Η επιτυχία του τραγουδιού αυτού ήταν τόσο μεγάλη που οι πωλήσεις ξεπέρασαν τον αστρονομικό για την εποχή αριθμό των 130.000 δίσκων, περισσότεροι ακόμα και από την θρυλική «Μαντουμπάλα» (ή «Μαντουβάλα») του μέγιστου λαϊκού βάρδου Στέλιου Καζαντζίδη που κρατούσε τα πρωτεία.

Μετά την κυκλοφορία του «Σταθμού», το «Η δουλειά κάνει τους άντρες» θα τυπωθεί με τη φωνή του Δημήτρη Ευσταθίου και σε δίσκο 45 στροφών, έχοντας στην άλλη όψη το «Κάθε που βραδιάζει» («Ο ένας πλάι στον άλλον»), ένα χασάπικο που οι στίχοι του (Μάρω Λοΐζου) θυμίζουν την ατμόσφαιρα των «Μοιραίων» του Κώστα Βάρναλη και που ο Ευσταθίου ερμηνεύει με τον Μάνο Παπαδάκη.

«Ο Μάνος Λοΐζος υπήρξε πολύ μεγάλος… Ήμουν ατυχής που είπα μόνο δυο τραγούδια του. Δεν είχα την τύχη να τραγουδήσω περισσότερα…» έχει πει ο Δημήτρης Ευσταθίου στην εκπομπή της ΕΤ2 «Στιγμές από το ελληνικό τραγούδι», που επιμελούνταν και παρουσίαζε τέλη δεκαετίας του 1980, αρχές δεκαετίας του 1990 ο Τάκης Κωνσταντακόπουλος. Για το «Η δουλειά κάνει τους άντρες» στην ίδια εκπομπή θα τονίσει: «Αυτό το τραγούδι ήταν ο σταθμός της καριέρας μου»…

Πρωτοχρονιά 1990. Ο Δημήτρης Ευσταθίου στην ΕΤ2 τραγουδάει (playback) τα δυο τραγούδια του Μάνου Λοΐζου:

Τέτοιες μέρες, Αύγουστο του 1996, έφυγε από τη ζωή ο Δημήτρης Ευσταθίου, σε ηλικία 73 ετών. «Κανείς και καμία απ’ όσους είχε στηρίξει και προωθήσει ο Ευσταθίου – χωρίς το παραμικρό αντάλλαγμα – δεν βρέθηκε στην κηδεία του για τον τελευταίο ασπασμό ή για το τελευταίο χειροκρότημα. Και δεν παραβρέθηκαν όλοι αυτοί οι ευνοηθέντες – όπως σωστά παρατήρησε φίλος του – γιατί γνώριζαν ότι θα απουσίαζαν οι κάμερες της τηλεόρασης» επισημαίνει ο Πάνος Γεραμάνης στο βιβλίο του «Η ζωή μου ένα τραγούδι» (εκδ. Καστανιώτη – προλογίζει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος) που είχε συνομιλήσει μαζί του μερικούς μήνες πριν ο Ευσταθίου φύγει από τη ζωή.

Είχε πει με σεμνότητα ο σπουδαίος Δημήτρης Ευσταθίου στον αξέχαστο Πάνο Γεραμάνη: «Ακόμη και σήμερα το “Πλαστό το πασαπόρτι” κρατάει σε μια κλίμακα παραπάνω από την ποιότητα, παραπάνω από το λαϊκό το συνηθισμένο, έχει αρχοντιά μέσα του. Οι στίχοι είναι του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Αυτά είναι τραγούδια κλάσεως, στέκονται σε οποιαδήποτε στιγμή, όπως και αν τα πεις». 

Σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα, η ίδια η ζωή – συνεχίζει να – τον δικαιώνει…

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν: «Η δουλειά κάνει τους άντρες» («Το πλαστό το πασαπόρτι») – Δημήτρης Ευσταθίου, Μάνος Λοΐζος, Λευτέρης Παπαδόπουλος

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια όχι… και από 26/10/2020 νέα ονομασία: Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Τι κι αν γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια, κάποια τραγούδια συνεχίζουν να  συγκινούν, να συντροφεύουν τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων, να εκφράζουν τις αγωνίες, τον πόνο και τα όνειρά τους, να εμπνέουν τους αγώνες τους.

Η στήλη, χωρίς να διεκδικεί το αλάθητο ή τον τίτλο του «ειδικού», «παίζει» τραγούδια που γράφτηκαν για τον έρωτα, την αγάπη, το μεροκάματο, τη μετανάστευση, τον αγώνα για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. Τραγούδια γραμμένα από ποιητές, αλλά κι από δημιουργούς που δεν διάβασαν ποτέ στη ζωή τους ποίηση… Ανασκαλεύοντας το παρελθόν και ψηλαφώντας την ιστορία τους, πότε γράφτηκαν, σε ποιες συνθήκες, από ποιους πρωτοτραγουδήθηκαν, ποιοι τα τραγουδούν στις μέρες μας.

Χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αποκλεισμούς, τραγούδια ελληνικά και «ξένα», με γνώμονα ότι, εκτός από το να θυμίζουν εικόνες από το παρελθόν, συναρπάζουν τις αισθήσεις, γεννούν συναισθήματα, εμπνέουν και συγκινούν σήμερα.

Τα χρόνια περνούν, τα τραγούδια ταξιδεύουν… Ακούστε τα όλα εδώ.