“Είσαι κομμουνιστής;” – Πώς ο Θάνος Μικρούτσικος πήγε στις ΗΠΑ χωρίς “πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων”

Τα πρώτα γενέθλια του Θάνου Μικρούτσικου χωρίς τον ίδιο είναι δύσκολα, πρώτα από όλα φυσικά για τους δικούς του ανθρώπους και μετά για τα εκατομμύρια των Ελλήνων που λάτρεψαν το έργο του. Εκτός από σπουδαίος συνθέτης, απέδειξε αρκετές φορές στη ζωή του και το ηθικό του ανάστημα, όπως στις αρχές της δεκαετίας ’80, όταν του παρουσιάστηκε μια επαγγελματική πρόταση στις ΗΠΑ. Για να ταξιδέψει, έπρεπε, όπως όλοι οι αιτούντες βίζα, να συμπληρώσει ένα έγγραφο στο οποίο να δηλώνει αν είναι αναρχικός, κομμουνιστής ή εγκληματίας. Η συνέχεια από το βιβλίο του Οδυσσέα Ιωάννου “Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος. Μια αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις”, εκδόσεις Πατάκη:

Το κεφάλαιο “Νέα Υόρκη” άνοιξε το 1980, όταν ένας Έλληνοαμερικανός τρίτης γενιάς, ο Ζαχ Μορφόγκεν, ο οποίος είχε υψηλή θέση στο περιοδικό TIME της Νέας Υόρκης, με κύριο αντικείμενο τη δημιουργία πολιτιστικών γεγονότων για λογαριασμό του περιοδικού, ήρθε στην Ελλάδα με σκοπό την υλοποίηση ενός concept για μία παράσταση που θα ανέβαινε στο Brodway. Είχε έρθει σε επαφή με το λογοτέχνη Αλέξανδρο Κοτζιά, με τον οποίο συνεργάστηκε στο λιμπρέτο και στους στίχους. Το έργο είχε τίτλο “Οι Αλέξανδροι” και το στόρι αφορούσε έναν Ελληνοαμερικανό που θα ερχόταν στην Ελλάδα για να γυρίσει μια ταινία για τον Μέγα Αλέξανδρο. Μέσα από τα γυρίσματα, ο σκηνοθέτης προσπαθούσε να συνθέσει τα κομμάτια της πραγματικής του ταυτότητας. Ζήτησε από το Ζυλ Ντασσέν, να το σκηνοθετήσει, αυτός όμως αρνήθηκε, λέγοντας πως δεν έχει τις ικανότητες να σκηνοθετήσει μιούζικαλ! Του ζήτησε, τουλάχιστον, να του προτείνει έναν Έλληνα συνθέτη για να γράψει μουσική και ο Ντασέν πρότεινε εμένα.

Δυσκολεύομαι ακόμα και αυτή τη στιγμή που μιλάμε να πιστέψω πως αρχικά ήμουν αρνητικός. Του ζήτησα να το σκεφτώ. Έχω μια συγκεκριμένη άποψη για τη μουσική και το τραγούδι και ήμουν πολύ αυστηρός σε ζητήματα αισθητικής. Δεν είχα μελετήσει το αμερικάνικο μιούζικαλ και το θεωρούσα ένα χαζοχαρούμενο τραγούδι για την αμερικανική αστική τάξη.

Ο Μορφόγκεν έφυγε στην Αμερική, περιμένοντας την απάντησή μου. Ο Ντασέν συνέβαλε τελικά στη θετική μου απάντηση, μιλώντας μου για την αμερικανική περίοδο του Κουρτ Βάιλ, χαλαρώνοντας τις αντιστάσεις μου. […] Απαντάω θετικά, αρχίζω να διαβάζω το λιμπρέτο και τους στίχους και γράφω τα πέντε πρώτα τραγούδια, με ερμηνευτή στο στούντιο το Βλάση Μπονάτσο. […]

Πρέπει λοιπόν να πάω στη Νέα Υόρκη. Παρουσιάζομαι στην αμερικάνικη πρεσβεία της Αθήνας για τη χορήγηση βίζας. Μου δίνουν να συμπληρώσω ένα χαρτί, το οποίο μεταξύ άλλων περιλάμβανε την εξής ερώτηση: “Είστε αναρχικός ή μέλος κομμουνιστικής οργάνωσης ή ναρκομανής ή δολοφόνος ή βιαστής;” (!). Εκείνο που με εξόργισε δεν ήταν μόνο η κάθε μία ερώτηση ξεχωριστά, αλλά το γεγονός πως τις είχαν εντάξει όλες στην ίδια, εξισώνοντας το βιαστή και το δολοφόνο με τον κομμουνιστή! “Δεν το υπογράφω”, λέω. “Δεν παίρνετε βίζα”, μου απαντάει μια ξανθιά κυρία. Επιστρέφω σπίτι και συντάσσω μια επιστολή που στέλνω σε όλες τις εφημερίδες. Πολλές τη δημοσίευσαν, αλλά η μεγάλη έκπληξη ήρθε από την Καθημερινή της Ελένης Βλάχου, η οποία την έβαλε στην πρώτη σελίδα!

Την ίδια μέρα της δημοσίευσης, μου τηλεφώνησαν από το Associated Press για να τους επιβεβαιώσω το γεγονός. Ήρθαν σπίτι και μου πήραν μία συνέντευξη, η οποία κυκλοφόρησε στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα ένας εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να βγει και να πει ότι είχε γίνει κάποιο λάθος. Νομίζω πως η άμεση αντίδραση των Αμερικανών είχε να κάνει με τη νωπή εντολή των πρόσφατων εκλογών στην Ελλάδα, που είχαν αναδείξει πρωθυπουργό τον Αντρέα Παπανδρέου – κόκκινο πανί για τους Αμερικάνους – και δεν ήθελαν να προκαλέσουν. Μου τηλεφώνησε ο πρέσβης στο σπίτι μου και, αφού ζήτησε συγγνώμη για την “παρεξήγηση”, μου έστειλε τη βίζα. Οι μόνοι που πετύχαμε να πάμε από την Ευρώπη δίχως να υπογράψουμε το επαίσχυντο κείμενο ήμαστε ο Ντάριο Φο κι εγώ.

Προσγειώνομαι στη Νέα Υόρκ, με πηγαίνουν σε μία μικρή αίθουσα του αεροδρομίου, όπου ένας θηριώδης μαύρος με ρωτάει: “Are you a communist?” και του απαντάω “I am composer!”. Στάθηκα τυχερός, γιατί ένας από τους παραγωγούς του μιούζικαλ, που με περίμενε στο αεροδρόμιο να με παραλάβει, ήταν μεγαλοδικηγόρος στη Νέα Υόρκη και είχε χρηματίσει και νομικός σύμβουλος του πρώην προέδρου Κάρτερ.