Τι είναι η κοινωνική επανάσταση;

ΡΩΤΑΤΕ; ΑΠΑΝΤΑΜΕ  03

Τι είναι η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ;

Ας υποθέσουμε ότι ξέρουμε τι είναι επανάσταση. 

Γιατί όμως γίνονται αυτές;

Πάμε να δούμε. 

Η κοινωνική επανάσταση

Στη φύση τίποτα δεν παραμένει στάσιμο, τα πάντα εξελίσσονται. 

Όλα τα υλικά φαινόμενα ακολουθούν μια προοδευτική ανάπτυξη. 

Άλλοτε αυτή πραγματοποιείται με βαθμιαίες αργές αλλαγές, που δεν αλλάζουν την ποιότητα του φαινομένου, που το μεταβάλλουν σταδιακά, αλλά δεν τροποποιούν την ουσία του.

Άλλοτε όμως η εξέλιξη λαμβάνει βίαιη μορφή, όπου η ανάπτυξη πραγματοποιεί ένα «επαναστατικό άλμα», τροποποιώντας ριζικά την ποιότητα των πραγμάτων και αλλάζοντας την ουσία τους.

Τις δύο μορφές εξέλιξης, την αργή βαθμιαία και την ποιοτική επαναστατική, τις συναντάμε παντού στη φύση. Πάρτε για παράδειγμα το έμβρυο. Μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, αυτό αρχίζει να αλλάζει βαθμιαία, είτε μέσα στο αυγό (εάν πρόκειται για πτηνά), είτε στον αμνιακό σάκο (εάν μιλάμε για θηλαστικά).

Στο τέλος όμως θα συμβεί μια βίαιη «επαναστατική» αλλαγή. Το τσόφλι του αυγού θα σπάσει ή ο αμνιακός σάκος θα διαρραγεί, και θα προβάλλει το νεογέννητο, αλλάζοντας ουσιαστικά την πρότερη εμβρυακή του κατάσταση. 

Το νεογέννητο αποτελεί συνέχεια του εμβρύου αλλά διαφέρει ποιοτικά από αυτό.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις ανθρώπινες κοινωνίες. Εδώ συναντάμε τις κοινωνικές επαναστάσεις, δηλαδή τα επαναστατικά άλματα της κοινωνικής εξέλιξης, που με βίαιο τρόπο αλλάζουν τον ίδιο τον χαρακτήρα της κοινωνίας, την ίδια την ουσία της. Μιλάμε φυσικά για το πέρασμα από ένα οικονομικό σύστημα σε ένα άλλο.

Η ανθρωπότητα στην ιστορία της έχει δημιουργήσει πέντε οικονομικά συστήματα.

Το πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα, μια κοινωνία δίχως κοινωνικές τάξεις και εξουσίες.

Το δουλοκτητικό σύστημα, όπου η κοινωνία διασπάστηκε σε τάξεις, τους δούλους και τους δουλοκτήτες, ενώ εμφανίστηκε το κράτος και η εξουσία.

Το φεουδαρχικό σύστημα, όπου στην κοινωνία κυριάρχησαν οι τάξεις των φεουδαρχών και των δουλοπάροικων αγροτών, και στην πορεία τής εξέλιξης η τάξη των αστών. 

Το καπιταλιστικό σύστημα, όπου τον πρωτεύοντα ρόλο παίζουν η αστική τάξη  και η τάξη των εργατών ή προλεταρίων.

Το σοσιαλιστικό-κομμουνιστικό σύστημα, όπου τον κυρίαρχο ρόλο έχει η εργατική τάξη, η οποία αναλαμβάνει το καθήκον να οικοδομήσει μια κομμουνιστική κοινωνία δίχως τάξεις και εξουσίες.

Το κάθε κοινωνικό-οικονομικό σύστημα αποτελεί και έναν διαφορετικό τρόπο παραγωγής αγαθών, με διαφορετικά εργαλεία, με διαφορετικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους που βρίσκονται στην παραγωγή, και φυσικά με διαφορετική κοινωνική τάξη που κάθε φορά κατέχει την εξουσία και τα μέσα παραγωγής.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι διαφορετικές σχέσεις ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής (που συναντάμε σε κάθε σύστημα), έχουν σαν αποτέλεσμα να δημιουργούνται ανάμεσα στους ανθρώπους διαφορετικές πολιτικές, ιδεολογικές και ηθικές σχέσεις.

Κατά τη διάρκεια της ζωής κάθε οικονομικού συστήματος συντελούνται αργές και βαθμιαίες αλλαγές που το εξελίσσουν διαρκώς. Με το πέρασμα των αιώνων αυτές οι αλλαγές συσσωρεύονται σε τέτοιο βαθμό που το σύστημα φθάνει στα όριά του και απαιτείται μια ποιοτική αλλαγή στον τρόπο παραγωγής. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται η ανάγκη η κοινωνία να περάσει σε ένα επόμενο και ανώτερο ποιοτικά κοινωνικό σύστημα.

(παρένθεση) 

Βέβαια το σοσιαλιστικό-κομμουνιστικό σύστημα που γνωρίσαμε στον εικοστό αιώνα, δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την εξελικτική του πορεία. Η αντεπανάσταση της αστικής τάξης κατάφερε να παλινορθώσει τον καπιταλισμό και να έχουμε ένα πισωγύρισμα. 

Η ιστορία όμως έχει δείξει ότι καμία τάξη δεν κατάφερε να πάρει και να διατηρήσει την εξουσία με την πρώτη προσπάθεια. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια και επανειλημμένες προσπάθειες για να το καταφέρουν. Και επειδή η κίνηση της ιστορίας υπακούει σε νομοτέλειες, είναι βέβαιο ότι οι προσπάθειες της εργατικής τάξης θα επαναληφθούν μέχρι να ευοδωθούν. 

(κλείνει η παρένθεση).

ΤΑΞΕΙΣ και ΤΑΞΙΚΗ ΠΑΛΗ

Σε κάθε ταξική κοινωνία συναντάμε αντιμαχόμενες κοινωνικές τάξεις που βρίσκονται σε μια συνεχή διαπάλη η οποία εκφράζεται είτε συγκαλυμμένα είτε φανερά. Στο τέλος, η ταξική πάλη καταλήγει σε κοινωνική επανάσταση.

Στο «κομμουνιστικό μανιφέστο» ο Ένγκελς και ο Μαρξ με επιστημονική ακρίβεια αναδεικνύουν ως κινητήρια δύναμη της ιστορίας την Ταξική Πάλη. Αποκαλύπτουν τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η ταξική πάλη για την εξέλιξη της ιστορίας, σημειώνοντας ότι «η ιστορία όλων των ως τώρα κοινωνιών είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων».

Η μαρξιστική-λενινιστική θεωρία, αφού μελέτησε την πείρα από την ταξική πάλη και τις επαναστάσεις που συνέβησαν στο διάβα της ανθρώπινης ιστορίας, απέδειξε ότι αυτές είναι που κινούν την κοινωνική πρόοδο. Μάλιστα ο Μαρξ αποκαλούσε τις επαναστάσεις «ατμομηχανές της Ιστορίας».

Θα αναρωτηθείτε, και με το δίκιο σας: Είναι υποχρεωτικό στις ταξικές κοινωνίες να υπάρχει η ταξική πάλη;

Το κάθε οικονομικό-κοινωνικό σύστημα χαρακτηρίζεται από τις παραγωγικές δυνάμεις που χρησιμοποιεί η κοινωνία για να παράγει τα αγαθά της, και τις ισχύουσες σχέσεις παραγωγής. 

Για παράδειγμα στο δουλοκτητικό σύστημα οι παραγωγικές δυνάμεις ήταν τα απλοϊκά εργαλεία της εποχής και οι δούλοι που πρόσφεραν την εργασία τους, ενώ οι σχέσεις παραγωγής είναι η σχέση που υπήρχε ανάμεσα στα αφεντικά δουλοκτήτες και τους δούλους εργαζόμενους.

Αντίστοιχα στον καπιταλισμό, παραγωγικές δυνάμεις είναι όλα τα σύγχρονα «εργαλεία», όπως οι μηχανές ή οι υπολογιστές, και οι εργαζόμενοι που τα χρησιμοποιούν. 

Οι σχέσεις παραγωγής είναι αυτές που προκύπτουν από τη χρήση της μισθωτής εργασίας που κάνουν οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, και των εργατών που τα λειτουργούν.

Επομένως αντιλαμβανόμαστε ότι τις παραγωγικές δυνάμεις τις αποτελούν τα μέσα παραγωγής (που με τη βοήθειά τους παράγονται τα υλικά αγαθά), και οι άνθρωποι (δηλαδή η εργατική τους δύναμη), που βάζουν σε κίνηση αυτά τα μέσα παραγωγής. Έτσι,  χάρη σε μια ορισμένη παραγωγική πείρα και τριβή στη δουλειά που υπάρχει σε κάθε εποχή, οι κοινωνίες πραγματοποιούν την παραγωγή των υλικών αγαθών.

Παρατηρούμε όμως ότι σε κάθε ταξικό οικονομικό σύστημα, αναγκαστικά υπάρχει μια σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν τα μέσα παραγωγής (δηλαδή της τάξης των ιδιοκτητών) και της τάξης που εργάζεται σε αυτά. Ο δούλος βρίσκεται ενάντια στον δουλοκτήτη, ο δουλοπάροικος ενάντια στον φεουδάρχη και ο εργάτης ενάντια στον καπιταλιστή.

Όταν ένα ταξικό κοινωνικό σύστημα κάνει την εμφάνισή του, οι συγκρούσεις μεταξύ εκμεταλλευτών και εκμεταλλευομένων δεν είναι εμφανείς. Αρχικά το πλήθος των δούλων ή των μισθωτών, είναι πολύ μικρό ώστε να μπορέσουν να αντιδράσουν μαζικά. Όσο όμως αναπτύσσεται το σύστημα και ωριμάζει, τόσο η τάξη των εκμεταλλευομένων μεγαλώνει, με αποτέλεσμα η ταξική πάλη ολοένα να εντείνεται. Όταν δε το σύστημα φτάσει στην πλήρη ωριμότητα, δηλαδή όταν οι σχέσεις παραγωγής έχουν κυριαρχήσει σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τότε η ταξική πάλη παίρνει τη μορφή γενικευμένων εξεγέρσεων και επαναστάσεων.

Για παράδειγμα, όταν άρχισαν οι κοινωνίες να χρησιμοποιούν δούλους στην παραγωγή, οι δούλοι δεν μπορούσαν να αντιδράσουν έντονα. Αλλά όταν το σύστημα έφθασε στα όρια του, τότε που οι δούλοι ήταν εκατομμύρια, τότε που η παραγωγή δεν μπορούσε να αυξηθεί παραπέρα, τότε οι εξεγέρσεις τους έγιναν πολύ συχνές.  Είχε φτάσει πλέον η εποχή όπου οι κοινωνικές αντιθέσεις είχαν οξυνθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε η κοινωνία έπρεπε να προχωρήσει σε μια βαθιά και ποιοτική αλλαγή στον τρόπο παραγωγής, δηλαδή σε μια Κοινωνική Επανάσταση.

Συνεπώς γίνεται ξεκάθαρο ότι το υλικό υπόβαθρο της ταξικής πάλης, η οικονομική της βάση, είναι όχι απλά η πάλη ενάντια στην εκμετάλλευση, αλλά κάτι βαθύτερο. 

Η ταξική πάλη είναι αποτέλεσμα από τη μια της σύγκρουσης που απορρέει μεταξύ της ανάγκης για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, και από την άλλη, του παλιού ξεπερασμένου συντηρητικού συστήματος των σχέσεων παραγωγής. 

Για παράδειγμα, στο τέλος του δουλοκτητικού συστήματος, οι δούλοι δεν ενδιαφερόντουσαν να εξελίξουν τα εργαλεία και την τεχνολογία που αφορούσαν την παραγωγή, εφόσον δεν θα είχαν κανένα όφελος για να το κάνουν. Ούτε όμως και οι δουλοκτήτες ενδιαφερόντουσαν, αφού, αντί να ξοδεύουν πόρους για ανακάλυψη νέων εργαλείων, τους αρκούσε απλά να βάζουν περισσότερους δούλους να δουλεύουν. 

Έτσι η παραγωγή δεν μπορούσε να αναπτυχθεί παραπέρα. Το ίδιο το δουλοκτητικό σύστημα, δηλαδή οι σχέσεις παραγωγής που επικρατούσαν, αποτελούσαν εμπόδιο στο να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις. Για να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις έπρεπε να απελευθερωθούν μαζικά οι δούλοι και να γίνουν ελεύθεροι αγρότες. Δηλαδή να αλλάξουν οι επικρατούσες σχέσεις παραγωγής. 

Επομένως η ταξική πάλη όχι μόνο δεν μπορούσε να υποχωρήσει αλλά όσο ωρίμαζε το σύστημα, νομοτελειακά οξυνόταν.

(Όποιος ισχυρίζεται ότι η πάλη των τάξεων μπορεί να καταργηθεί, δεν έχει ιδέα για τις νομοτέλειες που κινούν τις κοινωνικές εξελίξεις). 

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ

Η επαναστατική αλλαγή στην Ευρώπη για το πέρασμα από την Δουλοκτησία στην Φεουδαρχία, άρχισε να συντελείται μετά τον 5ο αιώνα μχ. Μπορεί εκείνη την εποχή οι εξεγέρσεις των δούλων να ήταν συνεχείς, αλλά οι δούλοι δεν κατόρθωσαν να οργανωθούν σε «τάξη» και να διεκδικήσουν την εξουσία. Στο τέλος καταστράφηκαν και οι δύο τάξεις και την εξουσία κατέλαβε η νεοσχηματισθείσα τάξη, η τάξη των γαιοκτημόνων.

Αντίθετα στην πορεία εξέλιξης του φεουδαρχικού συστήματος, κατάφερε να σχηματιστεί μια αρκετά ισχυρή τάξη, η Αστική Τάξη, η οποία συγκρούστηκε επιτυχώς με τους φεουδάρχες και τελικά κατέκτησε την εξουσία. Την αστική τάξη την αποτελούσαν τα στρώματα των εμπόρων, οι ιδιοκτήτες εργαστηρίων, οι πλοιοκτήτες και άλλοι επαγγελματίες των πόλεων, που στο πέρασμα των χρόνων συσσώρευαν αρκετό πλούτο. Τον πλούτο που συγκέντρωναν άρχισαν να τον μετατρέπουν σε «κεφάλαιο» και να τον  χρησιμοποιούν για αγορά μισθωτής εργασίας.

Τον 17ο αιώνα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες μεγάλο μέρος της παραγωγής γινόταν πλέον με καπιταλιστικό τρόπο (δηλαδή αγορά εργατικής δύναμης από τους ιδιοκτήτες καπιταλιστές και παραγωγής υπεραξίας από τους μισθωτούς εργαζόμενους). Όμως οι φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής, που απέτρεπαν τους δουλοπάροικους να πάνε στις πόλεις και να μετατραπούν σε μισθωτούς εργάτες, έμπαιναν εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη.

Έτσι η αστική τάξη συγκροτεί τα κόμματά της, και αρχίζει τη συνειδητή πολιτική δράση. Με τις επαναστατικές ιδέες που προωθεί (όπως αυτές του Διαφωτισμού), κατορθώνει να κινητοποιήσει μεγάλα τμήματα αγροτών, μικροϊδιοκτητών αλλά και των προλετάριων που είχε στη δούλεψή της,  και να συγκρουστεί με την τάξη των φεουδαρχών. 

Πολυαίμακτες ήταν οι αστικές επαναστάσεις. Στην Αγγλία (με τον Κρόμβελ), τη Γαλλία (με σύνθημα Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη), την Ολλανδία, την Ιταλία, τη Γερμανία, στην Αμερική, την Ελλάδα, τη Ρωσία, την Κίνα, παντού, σε ολόκληρη την υδρόγειο.

Η ιστορία των αστικών επαναστάσεων, αποκαλύπτει πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό συντελέστηκε με το ξαφνικό τράβηγμα των λαϊκών και εργαζόμενων μαζών στην επαναστατική δράση. 

Κάτι ανάλογο αναμένεται να συμβεί και στην εποχή μας όπου οι καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις δυσκολεύουν αφάνταστα την αβίαστη ανάπτυξη των μέσων παραγωγής. Η εργατική τάξη, ως η τάξη που υφίσταται την καπιταλιστική εκμετάλλευση και η μόνη που έχει κάθε συμφέρον από την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας,  αποτελεί τον φορέα των επερχόμενων επαναστατικών αλλαγών.

Για το λόγο αυτό οι σύγχρονοι ιδεολογικοί εκπρόσωποι της αστικής τάξης, φοβούμενοι τις προλεταριακές επαναστάσεις που αναμένονται, δεν αρκούνται απλώς να αντιπαρατίθενται με κάθε τρόπο στις σοσιαλιστικές επαναστάσεις που γνωρίσαμε. Προχωράνε ακόμα παραπέρα συκοφαντώντας και διαστρεβλώνοντας τις πιο ριζοσπαστικές παραδόσεις των δικών τους επαναστάσεων, όπως της Αγγλικής αστικής Επανάστασης του 1648, ή της αντίστοιχης Γαλλικής του 1789 με επιθέσεις ενάντια στους ηγέτες της Ροβεσπιέρο και Μαρά. 

Ακόμα και από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 προσπαθούν να αποκρύψουν τον κοινωνικό της χαρακτήρα (όπου η τάξη των αστών έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση και την κήρυξή της), προβάλλοντας μόνο τον εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα της. Επιπλέον, για τον εμφύλιο που υπήρξε κατά την διάρκεια τής επανάστασης (από το 1823 έως το 1831), πράγμα που επιβεβαιώνει τον κοινωνικό της χαρακτήρα, τα σχολικά βιβλία δεν λένε σχεδόν τίποτα.

ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ

Στις κοινωνικές επαναστάσεις μπορούμε να διακρίνουμε δύο διαδικασίες. 

Η μία αφορά την ΠΟΛΙΤΙΚΗ επανάσταση, όπου η επαναστατημένη τάξη κατακτάει την πολιτική εξουσία γκρεμίζοντας την εξουσία της κυρίαρχης τάξης. 

«Το πέρασμα της κρατικής εξουσίας από τα χέρια μιας τάξης στα χέρια μιας άλλης, είναι το πρώτο, το κύριο, το βασικό γνώρισμα της επανάστασης…» Β.Ι.Λένιν

Η δεύτερη όμως διαδικασία αποτελεί το κυρίως μέρος της επανάστασης και αφορά την ΑΛΛΑΓΗ των ΣΧΕΣΕΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ και όλων των κοινωνικών σχέσεων που υπήρχαν μέχρι τότε.

Ο αγώνας για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια και να χρειαστούν αρκετές προσπάθειες έως την τελική επικράτηση της επαναστατημένης τάξης. Για παράδειγμα στη Γαλλία, η πρώτη φάση της επανάστασης διήρκεσε από το 1789 έως το 1799, ενώ η Ελληνική επανάσταση του 1821, μόλις το 1844 κατάφερε να ψηφιστεί το πρώτο σύνταγμα του Ελληνικού κράτους.

Αυτό συμβαίνει επειδή οι κυρίαρχες τάξεις δεν είναι διατεθειμένες να παραδώσουν την εξουσία τους αμαχητί, να «πεθάνουν» οικειοθελώς και να αποσυρθούν από το κοινωνικό προσκήνιο. 

Αυτό το έχει αποδείξει τόσο η ιστορία των αστικών όσο και των προλεταριακών επαναστάσεων. Η φεουδαρχική τάξη πρόβαλλε λυσσαλέα αντίδραση στη διάρκεια των αστικών επαναστάσεων, και στη συνέχεια η αστική τάξη με τη σειρά της προσπάθησε να πνίξει στο αίμα τις προλεταριακές επαναστάσεις. 

Η δεύτερη όμως διαδικασία των κοινωνικών επαναστάσεων είναι πολύ αργή και χρειάζονται αρκετές δεκαετίες για να αλλάξουν πλήρως οι σχέσεις παραγωγής. 

Στη διάρκειά της πρέπει να αλλάξουν τα ήθη του κόσμου και η νοοτροπία του. Κι αυτό δεν επιτυγχάνεται με «ένα νόμο κι ένα άρθρο», αλλά με συνεχή και επίμονη προσπάθεια. Χρειάζονται να περάσουν μερικές γενιές ανθρώπων ώστε οι νοοτροπίες αιώνων να αλλάξουν ριζικά.

Οι καπιταλιστικές σχέσεις είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της φεουδαρχίας. Δεκάδες χρόνια πριν τις αστικές επαναστάσεις είχαν αρχίσει να εμφανίζονται οι πρώτες μανιφακτούρες και η μισθωτή εργασία. Έτσι, μετά την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας σε κάθε κράτος, ήταν σχετικά εύκολο να επικρατήσουν οι νέες σχέσεις παραγωγής και οι νέες κοινωνικές σχέσεις. Εξάλλου οι λαοί είχαν συνηθίσει στην ύπαρξη εκμεταλλευτικών συστημάτων.

Όμως οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις έχουν να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο πρόβλημα. Οι Σοσιαλιστικές Σχέσεις Παραγωγής είναι αδύνατο να εμφανιστούν μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, οπότε η κοινωνία δεν έχει αρχίσει να εξοικειώνεται με τη νέα κατάσταση. 

Μόνο όταν η εργατική τάξη πάρει την πολιτική εξουσία αρχίζουν να οικοδομούνται οι σοσιαλιστικές σχέσεις, με συνέπεια οι αντιδράσεις στο νέο τρόπο παραγωγής να παραμένουν ισχυρές για μεγάλο διάστημα. 

Το διάστημα που απαιτείται για να εδραιωθούν οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής και να αλλάξει η νοοτροπία του λαού, είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που χρειάστηκαν η φεουδαρχία και ο καπιταλισμός. 

Επιπλέον πρέπει να αλλάξει ριζικά ο τρόπος ζωής μας, αφού για αιώνες οι άνθρωποι έχουν μάθει να δουλεύουν για το κέρδος και να αποδέχονται την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. 

Ο σοσιαλισμός αναλαμβάνει όχι μόνο να οικοδομήσει τις Κομμουνιστικές Σχέσεις Παραγωγής αλλά να φτιάξει και τον καινούργιο άνθρωπο που θα λειτουργεί αλτρουιστικά και θα ενεργεί με βάση το συλλογικό όφελος. 

Μπορεί αυτό να φαντάζει δύσκολο, αλλά είναι αναγκαίο για την ίδια την ύπαρξη της ανθρωπότητας. 

Να είσαστε καλά

Γιάννης Βεντούρας

Εικόνα: Λεπτομέρεια μνημείου του Λένιν στην Κριμαία