Νέρωνας – Ένας αυτοκράτορας μεταξύ ιστορίας και τερατολογίας

Παρανοϊκός σφαγέας, εμπρηστής της Ρώμης, διώκτης των χριστιανών και μεγαλομανής επίδοξος καλλιτέχνης είναι λίγες μόνο από τις ιδιότητες με τις οποίες πέρασε στην ιστορία και στη συλλογική συνείδηση ο αυτοκράτορας Νέρων, ο τελευταίος εκπρόσωπος της λεγόμενης Ιουλιο-Κλαυδιανής δυναστείας, που βασίλεψε από το 54 ως το 68 μ.Χ.

Σύμφωνα με την ιστοριογραφική παράδοση, η λίστα των ανοσιοργημάτων του περιλαμβάνει τους εξής σημαντικότερους σταθμούς δολοφόνησε το 59 τη μητέρα του Αγριππίνα, με την οποία επίσης λέγεται πως είχε αιμομικτικό δεσμό, εξόρισε κι αργότερα δολοφόνησε την πρώτη σύζυγό του Οκταβία ενώ σκότωσε με κλωτσιές στην κοιλιά την δεύτερη σύζυγό του Ποπαία Σαββίνα. Λίγο μετά ευνούχισε έναν από τους εραστές του, τον Σπόρο και τον παντρεύτηκε με κάθε επισημότητα. Δολοφόνησε επίσης το δάσκαλό του, στωικό φιλόσοφο Σενέκα το 65, όπως και μια σειρά ακόμα φίλων και στρατητών του.

Το πρόβλημα με την αξιολόγηση αυτών των περιστατικών είναι ότι μας παραδίδονται από ιστορικούς που κάθε άλλο παρά φιλικά διακείμενοι ήταν προς το Νέρωνα, ενώ όλοι ανεξαιρέτως γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν χρόνια ή και πάνω από έναν αιώνα μετά το θάνατό του. Πρόκειται για τον Τάκιτο (55-120), που θεωρείται συγκριτικά ο αντικειμενικότερος μεταξύ των τριών, Ο Δίων Κάσσιος (163-230) και ο Σουετώνιος, μια πραγματικά διαβόητη κουτσομπόλα της αρχαιότητας, που υπήρξε αυλικός του Αδριανού και έζησε μεταξύ 70 και 140μ.Χ. Όλοι τους προέρχονταν από τη συγκλητική τάξη, για την οποία ο Νέρων αισθανόταν αποστροφή και επί ημερών του είχε χάσει τεράστιο μέρος της επιρροής και των προνομίων της, καλλιεργώντας εύλογα και στους απογόνους της το ίδιο μίσος προς τον αντισυγκλητικό αυτοκράτορα.

Προτομή του Νέρωνα

Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως ο Νέρων δε διέπραξε όσα του καταμαρτυρούνται από τους συγγραφείς, εξάλλου τα ειδεχθή εγκλήματα δεν ήταν κάτι άγνωστο στον τρόπο άσκησης εξουσίας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, περιλαμβανομένων κι όσων πολύ αργότερα ονομάστηκαν “Βυζαντινών”. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι φυσικά ο Κωνσταντίνος, τον οποίο η χριστιανική εκκλησία ανακήρυξε άγιο και “Μέγα”, παρότι σκότωσε γυναίκα και γιο, καθώς είχε ως αυτοκράτορας είχε την οξυδέρκεια να συνταχθεί με τους νικητές της ιστορίας, παρότι ακόμα τότε δε διαφαίνονταν ως τέτοιοι.

Ακόμα πάντως και οι ορκισμένοι εχθροί του όσο ζούσαν δε διαννοήθηκαν να αποδώσουν στο Νέρωνα το διασημότερο υποτιθέμενο έγκλημά του, δηλαδή την πυρπόληση της Ρώμης, με στόχο να διευκολύνει τα μεγαλεπήβολα σχέδια ανοικοδόμησής της. Εξίσου φανταστική είναι η ιστορία που τον ήθελε να παίζει τη λύρα του τραγουδώντας μπρος στη φλεγόμενη πόλη. Στην πραγματικότητα ο αυτοκράτορας τη στιγμή που ξέσπασε η πυρκαγιά – πιθανότατα από τυχαία αίτια – βρισκόταν στη γενέτειρά του, το Antium, επιστρέφοντας για να συντονίσει την κατάσβεσή της και την αποκατάσταση των ζημιών. Η ανοικοδόμηση που πράγματι ακολούθησε δεν ήταν δείγμα μεγαλομανίας, αλλά προσπάθεια να αποτραπούν στο μέλλον παρόμοια συμβάντα, όπως και έγινε. Γεγονός είναι από την άλλη ότι απέδωσε σε εμπρησμό των χριστιανών το συμβάν και εκτέλεσε αρκετούς εξ αυτών. Η κίνησή του αυτή ήταν αρκετή ώστε στη χριστιανική γραμματολογία να περάσει ως ένας από τους μεγαλύτερους διώκτες των χριστιανών, οι οποίοι πρόθυμα υιοθετούσαν αλλά και εμπλούτιζαν κάθε αρνητική φήμη γύρω από τον Νέρωνα, ανεξάρτητα από το βαθμό που ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Πάντως ο Νέρωνας δεν προχώρησε σε πιο εκτεταμένους διωγμούς κατά των Χριστιανών πριν ή μετά την πυρκαγιά, εξάλλου εκείνη την εποχή επρόκειτο για μια περιθωριακή, αν και θορυβώδη σέχτα, που σπάνια και μόνο σε τοπικό επίπεδο ανησυχούσε τις ρωμαϊκές αρχές. Υπάρχουν επιπλέον μαρτυρίες ότι πράγματι ορισμένοι χριστιανοί παρουσιάζονταν ως εμπρηστές της Ρώμης, την οποία ως διεφθαρμένη και παγανιστική εξίσωναν με τη βιβλική “Πόρνη Βαβυλώνα”, επιχαίροντας για την καταστροφή της που θεωρούσαν δίκαιη τιμωρία.

Αληθές είναι επίσης ότι ο Νέρων είχε μεγάλη ιδέα για το καλλιτεχνικό του ταλέντο, ως ηθοποιού, τραγουδιστή και κιθαριστή, συκοφαντία ωστόσο ότι υποχρέωνε με τη βία τους υπηκόους του να τον ακούνε ή ότι ήταν παντελώς ατάλαντος. Ιστορική ήταν η περιοδεία τους σε σειρά ελληνικών πόλεων το 66-67, όπου εμφανίστηκε σε γιορτές και αγώνες, παίρνοντας μέρος και στους Ολυμπιακούς. Είναι σαφές ότι οι πρωτιές που κέρδισε ως αρματοδρόμος και καλλιτέχνης δεν οφειλόταν ακριβώς σε αξιοκρατική επιλογή, από την άλλη οι ελληνικές πόλεις στη λεγόμενη ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας, δηλαδή της νότιας Ελλάδας, είχαν κάθε λόγο να θέλουν να ευχαριστήσουν τον αυτοκράτορα που από τα Ίσθμια διακήρυξε την “ελευθερία” των ελληνικών πόλεων της περιοχής, δηλαδή την φοροαπαλλαγή τους. Καθώς η Αχαΐα ήταν συγκλητική επαρχία, η κίνηση αυτή σήμαινε πως πλέον οι συγκλητικοί θα έχαναν αυτούς τους φόρους, κάτι που τους εξόργισε ακόμα περισσότερο.

Ο Πίτερ Ουστίνοφ ως Νέρων στο “Quo vadis” (1951)

Το ενδιαφέρον και η εγγύτητα του Νέρωνα με το λαό της αυτοκρατορίας ήταν κάτι που η αριστοκρατία δεν μπορούσε να του συγχωρήσει. Άνοιξε τους κήπους του ανακτόρου του για να στεγάσει άστεγους, διασφάλισε την προμήθεια του λαού με τρόφιμα και έλαβε μέτρα προστασίας από επιδημίες. Μοίραζε συχνά χρήματα στην “πλέμπα” (plebs) και προχώρησε σε σειρά νομικών και φορολογικών μεταρρυθμίσεων, ενώ και η νομισματική μεταρρύθμιση στοχοποίησε τα προνόμια της συγκλητικής τάξης. Πολιτικά δεν ήταν καθόλου ανόητος, αλλά αντίθετα έδειξε τόσο στρατιωτικές, όσο και πολιτικές ικανότητες. Δεν μπόρεσε ωστόσο να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα που είχαν αρχίσει να συσσωρεύονται τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του, ενώ και η παραμέληση των ρωμαϊκών λεγεώνων θα του στοίχιζε ακριβά. Την άνοιξη του 68 ταραχές άρχισαν να ξεσπούν στην αυτοκρατορία, καθώς στις επαρχίες σειρά λεγεώνων άρχισε να αποστατεί, αγγίζοντας τελικά και την πραιτοριανή φρουρά, δηλαδή την ίδια τη σωματοφυλακή του αυτοκράτορα. Η σύγκλητος τον ανακύρηξε εχθρό του κράτους, κι ο ίδιος προσπάθησε να δραπτεύσει, αλλά εντοπίστηκε από στρατιώτες και πείστηκε από τους συνοδούς του να αυτοκτονήσει σαν σήμερα πριν 1950 χρόνια. Σε πιο πρόσφατα χρόνια, την εικόνα του Νέρωνα ως του αρχετυπικού σαδιστή αυτοκράτορα αναβίωσε η ταινία “Quo vadis” με τον Πήτερ Ουστίνοφ στο ρόλο του Νέρωνα, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πολωνού συγγραφέα Χέρνι Σιενκίεβιτς, που έλαβε μάλιστα νόμπελ λογοτεχνίας για το έργο το 1905. Ανεξάρτητα από τις όποιες λογοτεχνικές του αρετές, το βιβλίο είναι καρπός καθολικής προπαγάνδας και μικρή σχέση έχει με την αποτύπωση της ιστορικής αλήθειας.

Δύσκολες Νύχτες