Κούβα και ΓΛΔ: Μια σχέση αγάπης πάνω σε εργοστάσια και πορτοκάλια

H Κούβα, το μικρό νησί της Καραϊβικής, ήταν για πολλούς Ανατολικογερμανούς ένα εξωτικό όνειρο. H Κουβανική Επανάσταση συγκίνησε τα πλήθη της ΓΛΔ και οι κυβερνήσεις των δύο χωρών ανέπτυξαν από τα πρώτα χρόνια στενή συνεργασία, ιδιαίτερα μετά την επιβολή του αμερικανικού εμπάργκο που ώθησε το Φιντέλ Κάστρο να αναζητήσει στενότερες συμμαχίες στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Από τις πρώτες συνεισφορές της ΓΛΔ στο νησί της Επανάστασης ήταν η προσφορά τεχνογνωσίας στη δημιουργία της Αστυνομίας και των Μυστικών Υπηρεσιών. Το σύστημα υγείας και παιδείας επίσης διαμορφώθηκε με επιρροές από την Ανατολική Γερμανία, καθώς δάσκαλοι κι επιστήμονες άρχισαν να καταφτάνουν στη χώρα, συμβάλλοντας στην εξάλειψη του αναλφαβητισμού στο νησί μέσα σε λίγο χρόνια, αλλά και στην επίτευξη μιας από τις υψηλότερες κατά κεφαλήν αναλογίες γιατρών άνα κάτοικο στον κόσμο. Παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις που διατηρούσε η τότε ηγεσία της χώρας υπό τον Βάλτερ Ούλμπριχτ, όπως φαίνεται από εσωτερικό κυβερνητικό έγγραφο του 1963, όπου ο Κάστρο περιγράφεται ότι “δεν εκκινεί παρά ανεπαρκώς από την οικονομική πραγματικότητα και τείνει σε τολμηρά πειράματα”, την ίδια χρονιά ο Κάστρο κλήθηκε για επίσκεψη στο Ανατολικό Βερολίνο, ως απάντηση της επίσκεψης του Τζων Κέννεντυ στο δυτικό τμήμα της πόλης την ίδια περίοδο, η οποία λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων του Κουβανού ηγέτη δεν πραγματοποιήθηκε τελικά σε εκείνη τη φάση.

Η στιγμή εκείνη έμελε να έρθει το 1972, ένα χρόνο μετά την άνοδο του Έριχ Χόνεκερ στο τιμόνι της ΓΛΔ. Οι δυο ηγέτες επισκέφτηκαν σειρά κρατικών επιχειρήσεων και βιομηχανιών. Στο χημικό εργοστάσιο της Λόινα, που το Μάρτη του 1921 κατά τη διάρκεια εξέγερσης στη Σαξωνία είχε καταληφθεί από εργάτες, ο Χόνεκερ χάρισε συμβολικά ένα από τα όπλα των επαναστατών στο Φιντέλ. Εκείνος ανταπέδωσε, μετονομάζοντας ένα ακατοίκητο νησί δυτικά του κόλπου των χοίρων “Νήσο Έρνστ Ταίλμαν”. Το 1975 μάλιστα, δυο δημοφιλείς τραγουδιστές της ΓΛΔ, ο Φρανκ Σέμπελ και η ισπανικής καταγωγής Αουρόρα Λακάσα, τραγούδησαν πάνω στο νησί ένα τραγούδι που γράφτηκε ειδικά για την ανατολικογερμανική τηλεόραση και την εκπομπής “Καθ’οδόν με μουσική-Κούβα”. Δυο χρόνια μετά την επίσκεψη του Κάστρο, είχε έρθει η σειρά του Χόνεκερ να πάει στην Αβάνα, όπου μεταξύ άλλων επιδόθηκε σε αγώνα ψαρέματος με τον Κουβανό ηγέτη, παρότι φαίνεται ότι αντιστάθηκε σθεναρά στην κατανάλωση των εξωτικών ψαριών της Καραϊβικής. Εκείνη τη χρονιά κυκλοφόρησε και το φωτογραφικό λεύκωμα “Κομπανιέρος. Στη σοσιαλιστική Αμερική”, όπου παρουσιάζονται στιγμιότυπα από την επίσκεψη της ανατολικογερμανικής αντιπροσωπείας στο νησί και σκηνές από την καθημερινότητα του κουβανικού λαού. Λιγότερο επιτυχημένη ήταν η προσπάθεια των αρχών της ΓΛΔ να καταστήσουν την Κούβα προορισμό μαζικού τουρισμού για τους κατοίκους της χώρας. Παρά τις προσπάθειες, με αποκορύφωμα την ίδρυση ειδικού ταξιδιωτικού πρακτορείου του 1973, οι διαθέσιμες θέσεις παρέμεναν περιορισμένες και το κόστος απρόσιτο για την πλειονότητα των πολιτών.

Έριχ Χόνεκερ και Φιντέλ Κάστρο στην Αβάνα (1974)

Οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών εντάθηκαν ακόμα περισσότερο, και Ανατολικογερμανοί μηχανικοί και σύμβουλοι υποστήριξαν τους Κουβανούς στη συγκρότηση υποδομών και βιομηχανιών, παραχωρώντας τους ολόκληρες μονάδες όπως για παράδειγμα τα τσιμέντα “Καρλ Μαρξ” στο Σιενφουέγος, που παραμένουν μέχρι σήμερα η μεγαλύτερη τσιμεντοβιομηχανία της Λατινικής Αμερικής, αλλά και εργοστάσια παραγωγής ενέργειας και ζάχαρης. Η ζάχαρη με τη σειρά της ήταν ένα βασικό εξαγωγικό προϊόν της Κούβας στη ΓΛΔ, μαζί με νικέλιο αλλά και δυσεύρετα λόγω κλίματος στη ΓΛΔ φρούτα, όπως πορτοκάλια (τα οποία δεν ήταν ωστόσο πολύ αγαπητά εξαιτίας της μεγάλης περιεκτικότητας σε κουκούτσια), μπανάνες και ανανάδες. Επιπλέον, η Κούβα έστειλε κατόπιν διακρατικών συμφωνιών περίπου τριάντα χιλιάδες εργαζόμενους στη ΓΛΔ, η οποία έπασχε από χρόνια έλλειψη εργατικών χεριών στη βιομηχανία. Με τη σειρά του ο κουβανικός προϋπολογισμός ευνοούνταν από την παρακράτηση που γινόταν στην αμοιβή των εργαζομένων. Αρκετοί από αυτούς τους μετανάστες εκπαιδεύτηκαν στην υφαντουργία, που δεν ήταν καθόλου αναπτυγμένη στο νησί. Αργότερα τους επιτράπηκε να στέλνουν μηχανές, ψυγεία κι άλλα οικιακά σκεύη στην πατρίδα τους. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Αβάνας Μανουέλ  Τόρρες Γκεμέιλ εξαίρει τη συμβολή των Κουβανών στη ΓΛΔ, τονίζοντας πως όχι μόνο έφεραν μαζί τους πολιτισμικές εντυπώσεις, αλλά αρκετοί από αυτούς τελείωσαν το πανεπιστήμιο στη ΓΛΔ, κι εργάζονται σήμερα ως λέκτορες, καθηγητές ή και πρυτάνεις πανεπιστημίων. ” Πράγματι οι περισσότεροι Κουβανοί της ΓΛΔ επέστρεψαν στη χώρα μετά τη γερμανική επανένωση το 1990 κι εμπλούτισαν με τις γνώσεις κι εμπειρίες τους την οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Οι Γερμανομαθείς μπορούν να παρακολουθήσουν εδώ ένα μικρό βίντεο με μαρτυρίες Κουβανών εργατών στη ΓΛΔ, όπου ξεχωρίζει η παρέμβαση του πρώτου ομιλητή, που τονίζει ότι έμαθε να είναι συνεπής στη Γερμανία, όταν στο πρώτο του ραντεβού με κοπέλα στη χώρα, εκείνος καθυστέρησε με αποτέλεσμα να μην τη βρει εκεί)

Κουβανοί εργάτες σε εργοστάσιο της ΓΛΔ σε συγκέντρωση υπέρ των σοβιετικών προτάσεων ειρήνης, 1983

Η διάλυση της ΓΛΔ και των υπόλοιπων κρατών της Κομεκόν (δηλ. του οικονομικού οργανισμού συνεργασίας των σοσιαλιστικών κρατών με επικεφαλής την ΕΣΣΔ), με τα οποία η Κούβα διεξήγαγε το 85% των εμπορικών συναλλαγών της, δε σήμανε μόνο ένα άμεσο τεράστιο πολιτικό και οικονομικό πλήγμα για τη χώρα, αλλά στη γερμανική περίπτωση και την ανακίνηση του ζητήματος του χρέους της Κούβας στην ενιαία πια Γερμανία. Μπορεί το καλοκαίρι του 1990 η τελευταία κυβέρνηση της ΓΛΔ υπό τον ντε Μαιζιέρ να είχε διαγράψει τα χρέη της ήδη μαστιζόμενης από τις συνέπειες των ανατροπών Κούβας προς τη χώρα, μετά την επανένωση ωστόσο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επέμενε αδιαπραγμάτευτα στην αποπληρωμή των χρεών. Μόλις το 2000 επήλθε τελικά συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών, κατά την οποία η Κούβα δεσμεύτηκε να πληρώσει 115 εκ. ευρώ στη Γερμανία, η οποία με τη σειρά της συμφωνούσε στην παραγραφή του μεγαλύτερου μέρους του υπόλοιπου χρέους.

Τα ίχνη της ΓΛΔ στη χώρα επιβιώνουν ως σήμερα, όπως σημείωνε πριν λίγα ο επί σειρά ετών πρέσβης της χώρας στην Κούβα, Χάιντς Λάγκερ μετά από μία από τις πολλές επισκέψεις του στο νησί. “Μπόρεσα να δω ο ίδιος, ότι σχεδόν όλες οι παραγωγικές μονάδες που δημιουργήθηκαν από τη ΓΛΔ ακόμα είναι σε λειτουργία, κι ότι οι κάτοικοι σε αυτές τις πόλεις μιλούν με συμπάθεια και μεγάλη εκτίμηση για την “Alemania Democratica”.