Προκαθορισμένες πορείες (Το όνειρο ως μαύρη τρύπα στο σχέδιο του συστημικού χρόνου)

Η ιστορία του Οιδίποδα είναι μια από τις πιο γνωστές των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών. Ίσως αυτό οφείλεται στα φρικιαστικά περιστατικά που αναφέρει ο μύθος. Ίσως στην τραγικότητα που ακολούθησε τα παιδιά του και κυρίως την Αντιγόνη, στην οποία ανήκει ίσως η πιο γνωστή ομώνυμη τραγωδία. Όλη όμως η τραγωδία βασίζεται σε ένα απόλυτα ειρωνικό γεγονός, σε ένα γεγονός το οποίο οριακά θα μπορούσε να ήταν φάρσα: ο Οιδίποδας δε θα είχε ξεκινήσει το ταξίδι του προς τη Θήβα, δε θα είχε κάνει τίποτα από αυτά που τον οδήγησαν στο να δολοφονήσει τον πατέρα του, να κοιμηθεί με τη μάνα του και τελικά να βγάλει τα μάτια του. 

Σε κάποια σκηνή στην αρχή της ταινίας Matrix, ο πρωταγωνιστής Neo επισκέπτεται την Προφήτη, η οποία σε κάποιο σημείο της συζήτησής τους του λέει “δεν πειράζει για το βάζο”. Ο πρωταγωνιστής αναρωτιέται “ποιο βάζο” και όπως γυρίζει να κοιτάξει ρίχνει ένα βάζο που βρίσκεται πίσω του. Όπως σωστά επισημαίνει η προφήτης, αυτό που θα τον απασχολήσει αργότερα είναι αν θα είχε ρίξει το βάζο χωρίς τη δική της παρέμβαση. Είναι άραγε αυτό μοίρα; Ή ένα προκαθορισμένο μονοπάτι το οποίο έχουν δημιουργήσει ορισμένοι, θεοί, προγράμματα, αφεντικά, ώστε να μπορούν να ελέγχουν ακόμα και κάθε απρόβλεπτη κίνηση των υπολοίπων; 

Ο Οιδίποδας χωρίς το χρησμό θα είχε μείνει στην Κόρινθο, δε θα είχε δολοφονήσει κανέναν – πιθανότατα. Και ο πατέρας του χωρίς τον χρησμό δε θα είχε διώξει τον Οιδίποδα, ξεκινώντας την αλληλουχία των γεγονότων. Ο Οιδίποδας έχει μάτια αλλά δε βλέπει στην ουσία το μονοπάτι που ο ίδιος θέλει να ακολουθήσει. Είναι στην ουσία τυφλός που αναγκάζεται να υπακούει στις βουλές και στα σχέδια άλλων. Αντίστοιχο ρόλο έχουν διαδραματίσει στο παρελθόν θρησκευτικοί ηγέτες, καθοδηγητές, πολιτικοί ταγοί, προσπαθώντας να ελέγξουν τη μάζα και πολύ επιτυχημένα πάνω σε αυτό η παράσταση “Οιδίπους χ2” χτίζει ένα ψυχεδελικό σκηνικό, ένα όνειρο μέσα σε όνειρο, όπου ο Οιδίποδας προσπαθεί να δει πραγματικά. 

Αυτό υπηρετεί συμβολικά και η τύφλωση του, βγάζει τα μάτια του ώστε να μη βλέπει τον δρόμο που του επιβάλλουν και τα έργα που περιέχει. Αντίστοιχα και ο Neo, κάποια στιγμή στο κλείσιμο της τριλογίας, τυφλώνεται και αυτό είναι το σημείο όπου πραγματικά μπορεί να διακρίνει το σχέδιο των προγραμμάτων, των μηχανών και να ξεκαθαρίσει το δρόμο που θέλει να χαράξει. Η διαφορά με τον στερεοτυπικό Οιδίποδα είναι πως δεν αφήνεται στο μονοπάτι όπου του άφησαν, αλλά τολμά να συνεχίσει στο δικό του. Και αυτό πετυχαίνει η παράσταση: Δείχνει έναν Οιδίποδα ο οποίος περνά ανάμεσα στα στερεότυπα, τις προφητείες, το υπερφυσικό, και προσπαθεί να βρει την αλήθεια ταξιδεύοντας νοητά στο χρόνο, σαν μια ιδιότυπη μορφή του Interstellar, με μαύρη τρύπα το όνειρο. 

Είναι το όνειρο μια μορφή καμπύλωσης της πραγματικότητας; Είναι η προσπάθεια να δούμε την εξέλιξη εναλλακτικών σεναρίων από το μέλλον ή το παρελθόν; Ίσως να μην έχει καμία σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι πως το όνειρο είτε με μάτια κλειστά είτε με ανοιχτά είναι κάτι που διαμορφώνεται χωρίς τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες του συστήματος. Και αυτό έχει μεγάλη αξία. 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης