Ιώ Τσοκώνα – “Μια μέρα με τον Θαλή” (Εικονογράφηση: Ιάσων Ανδριανός)

Στον χώρο της Λογοτεχνίας για παιδιά και εφήβους κυκλοφόρησε πρόσφατα το πρώτο βιβλίο, απ’ όσο γνωρίζω, για τη ζωή, το έργο, τις απόψεις και τις επιστημονικές επιτεύξεις ενός φιλοσόφου, όπως ήταν ο Θαλής ο Μιλήσιος. Αυτό το βιβλίο είναι που επιχειρώ να παρουσιάσω εδώ. 

Σύντομη βιογραφία-εργογραφία της συγγραφέα και εκτίμηση για το έργο της – πρόταση 

Η συγγραφέας του, Ιώ Τσοκώνα, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ζει στην Αθήνα. Είναι συγγραφέας των εξής βιβλίων: Στα χρόνια του Κιοσέμ Σουλτάν, Εκδ. ΑΙΩΡΑ, 2017, Έγκλημα στον Ιανό, Εκδ. ΤΣΟΥΚΑΤΟΥ, 2018, Το Πέρα των Ελλήνων, Εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 22021, Μια μέρα με τον Θαλή, Εκδ. Ε. ΡΩΣΣΗ, 2024. Έχει μεταφράσει από και προς τα τούρκικα βιβλία λογοτεχνίας και δοκίμια, καθώς και υπότιτλους ταινιών, διαφημίσεων κ.ά. 

Πρόκειται για μια ταλαντούχα λογοτέχνιδα, συγγραφέα και μεταφράστρια, η οποία εργάζεται με συνέπεια, φαντασία, αλλά και με ρεαλιστική προσέγγιση στα κείμενά της. Αυτό το αποδεικνύει και στο παρόν βιβλίο, κατάλληλο για παιδιά των μεγαλύτερων τάξεων του Δημοτικού, αλλά και του Γυμνασίου. Ένα βιβλίο, το οποίο προτείνω να διαβάσουν προηγουμένως οι γονείς των παιδιών, αλλά και οι εκπαιδευτικοί τους, ώστε να μπορούν στη συνέχεια να συζητήσουν μαζί τους για το περιεχόμενο του βιβλίου και να δώσουν σ’ αυτά κάποιες προεκτάσεις ή να εμβαθύνουν σε  γνωστικό και ιδεολογικό επίπεδο, ανάλογα με τις δυνατότητες και ικανότητες που έχει ο κάθε γονιός ή εκπαιδευτικός.

Η υπόθεση του βιβλίου:

Η συγγραφέας, με απλό και κατανοητό λόγο, με αφηγηματική δεινότητα, με σύντομους και γοργούς διαλόγους, με παιδαγωγική ευαισθησία, με χιούμορ ενίοτε, με επιστημονική γνώση του αντικειμένου που διαπραγματεύεται, με λογική και ορθολογιστική σκέψη, κατορθώνει να μεταδώσει στον μικρό αναγνώστη της κάποια στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Θαλή του Μιλήσιου, ενός από τους Επτά Σοφούς της Αρχαιότητας, ο οποίος κατατάσσεται στους Προσωκρατικούς Φιλοσόφους. 

Πρόσωπα του αφηγήματος (1):

Ιάσονας, μαθητής της ΣΤ΄ τάξης Δημοτ. Σχολείου

Αίας, μαθητής, ο μικρότερος αδερφός του Ιάσονα

Δασκάλα του Ιάσονα

Μητέρα των δυο αδερφών, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου

Γιαγιά, κάτοικος της Αρχαίας Μιλήτου

Παλικάρι, κάτοικος της Αρχαίας Μιλήτου

Φιλητάς, ψαράς, κάτοικος της Αρχαίας Μιλήτου

Θαλής ο Μιλήσιος

Κασσιόπη, οικονόμος στο σπίτι του Θαλή 

Η υπόθεση του συγκεκριμένου αφηγήματος διαρθρώνεται ως εξής, σε τρία μέρη:

α. Η αναφορά της δασκάλας του Ιάσονα στην Αρχαία Μίλητο και στη ζωή του Θαλή,

β. Η ενημέρωση του Ιάσονα, στον αδερφό του, για τα όσα έμαθε στο σχολείο για τη Μίλητο και τον φιλόσοφο Θαλή,

γ. Η συζήτηση της μητέρας με τα δύο παιδιά της και

δ. Η αναζήτηση του Ιάσονα και του Αίαντα στο διαδίκτυο πληροφοριών για τη Μίλητο και τον Θαλή, καθώς και η φανταστική περιπλάνηση των δυο αδερφών στη Αρχαία Μίλητο, η συνάντησή τους με τον Θαλή και το μάθημα που δέχτηκαν απ’ αυτόν.  

Φυσικά, η δασκάλα του Ιάσονα δεν θα μπορούσε να αναλύσει στους μαθητές της όλες τις φιλοσοφικές, επιστημονικές αντιλήψεις του Ίωνα φιλοσόφου, ούτε όλα τα επιτεύγματά του σε πρακτικό κοινωνικό επίπεδο. Η ηλικία των παιδιών, στα οποία απευθύνεται κάθε εκπαιδευτικός, δημιουργεί περιορισμούς εξαιτίας της δυνατότητας αντίληψης του παιδιού με βάση τις προσλαμβάνουσες της συγκεκριμένης ηλικίας του. Η δασκάλα έδωσε κάποιες σημαντικές πληροφορίες για τον Θαλή στους μαθητές της και επιπρόσθετα στον Ιάσονα, στη μεταξύ τους συζήτηση, μετά το πέρας του μαθήματος. Κι αυτό γιατί ο Ιάσονας, που ήταν ένα περίεργο, καλλιεργημένο πνευματικά παιδί για την ηλικία του, λόγω του οικογενειακού περιβάλλοντος όπου μεγάλωνε, έμεινε στην αίθουσα διδασκαλίας μετά τη λήξη των μαθημάτων, με σκοπό να εκμαιεύσει από τη δασκάλα του και άλλες πληροφορίες για τον Θαλή και να λύσει κάποιες από τις πολλές απορίες που είχε, όπως ακριβώς έχουν ορισμένα ανήσυχα πνεύματα από την παιδική ηλικία τους, ακόμη.

Στο σπίτι τους, ο Ιάσονας θέλησε να μυήσει τον μικρότερο αδερφό του, Αίαντα, στην ιστορία για τον Θαλή και να τον ενημερώσει για κάποια από τα επιτεύγματά του στην Αρχαιότητα. Ο Αίαντας, βέβαια, δεν βρίσκονταν βέβαια στο ίδιο γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκοινωνικό εξελικτικό στάδιο ανάπτυξης  με τον αδερφό του. Ορισμένα θέματα δεν μπορούσε να τα κατανοήσει επακριβώς. Εκείνος, όμως, με υπομονή και παραδείγματα προσπαθούσε να του εξηγήσει ό,τι δεν κατανοούσε. Ο Ιάσονας είχε αφομοιώσει ό,τι τους είχε πει η δασκάλα του και παρείχε στον αδερφό του ένα πλήθος πληροφοριών, αναδεικνύοντας και τις μνημονικές ικανότητές του. 

Το ίδιο βράδυ τα δυο παιδιά ζήτησαν από τη μητέρα τους πρόσθετες πληροφορίες για την Αρχαία Μίλητο, τους Αρχαίους Ίωνες και τον Θαλή. Εκείνη, ως Καθηγήτρια Πανεπιστημίου, γνώριζε πολλά για τα συγκεκριμένα θέματα, με αποτέλεσμα να τους ενημερώσει, να τους επεξηγήσει και να τους προβληματίσει, παρεμβάλλοντας πληροφορίες και κανόνες για το πώς πρέπει να μελετούμε τα ιστορικά θέματα, για την έννοια της προόδου και της κοινωνικής και επιστημονικής εξέλιξης, για την αξία της ιστορικής γνώση μας, για τη ζωή και τα επιτεύγματα των προγόνων μας, για θέματα υγιεινής διατροφής.

Η αναζήτηση των δυο αδερφών στο διαδίκτυο αργά τη νύχτα, κρυφά από τους γονείς τους, οι οποίοι υποτίθεται ότι τους έβαλαν για ύπνο, τους οδήγησε σε διάφορες ακόμη πληροφορίες, αλλά και «σε μια εικονική αναπαράσταση της Μιλήτου» και… εδώ χρησιμοποιείται έντεχνα «ποιητική αδεία» από τη συγγραφέα η παραμυθιακή εκδοχή της συνέχειας της αφήγησής της: τα δυο αδέρφια βρίσκονται στην Αρχαία Μίλητο, αναζητούν τον Θαλή, τον βρίσκουν και παίρνουν από αυτόν ένα πολύ ωραίο μάθημα, εντελώς βιωματικό με απλές θεωρητικές πληροφορίες, αλλά κυρίως γνώσεις πρακτικού κοινωνικού και επιστημονικού χαρακτήρα.   

Θέματα:

Η Δασκάλα αναφέρθηκε στα εξής θέματα: 

α. Η άποψη του Θαλή για τα «πνευματικά δικαιώματα», όπως γράφει η Ιώ Τσοκώνα, τις αναφορές που θα λέγαμε που οφείλουν να κάνουν οι συγγραφείς, οι μελετητές και οι απλοί άνθρωποι στην πηγή απ’ όπου αντλούν την κάθε πληροφορία ή γνώση, τον φιλόσοφο, τον συγγραφέα, τον ιστορικό, τον επιστήμονα κ.ο.κ., 

β. Ο ρόλος των βιογράφων, των «δοξογράφων», οι οποίοι κατέγραφαν τη ζωή και το έργο των φιλοσόφων, στην Ελλάδα, κατά την Αρχαιότητα (Διογένης Λαέρτιος, Αέτιος, Πρόκλος, Σιμπλήκιος κ.ά.),

γ. Η πρωτοποριακή φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη του και

δ. Η περηφάνια που πρέπει να νιώθουμε εμείς οι νεότεροι για αυτούς τους σημαντικούς ανθρώπους, όπως ήταν ο Θαλής ο Μιλήσιος.

Ο Ιάσονας μετέφερε στον Αίαντα τις εξής πληροφορίες, που είχε λάβει ήδη από τη Δασκάλα του, με πολλά παραδείγματα και με παιχνιώδη τρόπο:

α. Η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού και μαγνητισμού, όπως τις αντιλαμβάνονταν σε πρακτικό επίπεδο ο Θαλής και τις αποδείκνυε εμπειρικά,

β. Οι πετυχημένες πολιτικές εφαρμοσμένες αντιλήψεις του Θαλή, με τις τεχνικές γνώσεις του και

γ. Η πρόβλεψη του Θαλή για την έκλειψη ηλίου στα 585 π. Κ.Χ. (2)

Η Μητέρα αναφέρθηκε στα εξής θέματα:

α. Οι αρνητικές ενίοτε απόψεις των μεταγενέστερων για τους προγόνους τους,

β. Η ορθή κριτική των μεταγενέστερων για τους προγόνους τους, με καλή ιστορική γνώση για τις προηγούμενες εποχές,

γ. Η σημασία και η αξία της προόδου, ως αντίληψη για τις περαιτέρω εξελίξεις της κοινωνίας, 

δ. Η αναγκαιότητα επαίνου των εκπαιδευτικών για τις σωστές επιλογές τους στη θεματολογία της διδασκαλίας τους,

ε. Η αξία της υγιεινής διατροφής των παιδιών και

στ. Η Ιστορία της Αρχαίας Μιλήτου και ιστορικές αναφορές στο αρχαίο Μαντείο της Ιωνίας «Τα Δίδυμα», στον Ιππόδαμο, τον πατέρα της Πολεοδομίας.

Ο Φιλητάς πληροφόρησε τα δυο παιδιά για τα εξής θέματα:

α. Ένα περιστατικό που αφορούσε τον Θαλή με τον χρυσό τρίποδα (του Απόλλωνα) και

β. Ένα άλλο περιστατικό αναφέρεται στο πώς ο Θαλής έγινε πλούσιος με τα ελαιοτριβεία της Μιλήτου και της Χίου.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος αναφέρθηκε στα εξής:

α. Ο έπαινος του Θαλή προς τα δυο παιδιά για τη θέληση που είχαν για μάθηση,

β. Η διχοτόμηση ενός κύκλου σε δύο ίσα ημικύκλια,

γ. Δύο τεμνόμενες ευθείες δημιουργούν τέσσερις γωνίες (Οι κατά κορυφή γωνίες δύο ευθειών που τέμνονται είναι ίσες)

δ. Στα ισοσκελή τρίγωνα οι γωνίες της βάσης τους είναι ίσες, 

ε. Οι εγγεγραμμένες γωνίες τριγώνου σε ημικύκλιο είναι ορθές,

στ. Η δημιουργία τριγώνων με την κάθετο ράβδο στην άμμο,

ζ. Το ηλιακό ρολόι,

η. Η μέτρηση του ύψους της πυραμίδας του Χέοπα,

θ. Η μέτρηση της απόστασης ενός πλοίου από την ακτή

ι. Διάφορα γνωμικά του Θαλή, 

ια. Αρνητική δήλωση του Θαλή για τις δεισιδαιμονίες,

ιβ. Το θεώρημα του Θαλή,

ιγ. Παρατηρήσεις και διαπιστώσεις του Θαλή για αστρονομικά θέματα κ.ά. 

Βέβαια, δεν ήταν δυνατό, ν’ αναφερθούν όλα τα επιτεύγματα του Θαλή (προσπάθεια για την εξήγηση των σεισμών, των ηλιοστασίων, του ετερόφωτου της σελήνης κ.ά.)

Ιώ Τσοκώνα

ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΛΗ

Εικονογράφηση: Ιάσων Ανδριανός

Εκδόσεις Ε. ΡΩΣΣΗ, Αθήνα 2024, σχ. 0,21 Χ 0,15 εκατ., σελ. 64

Αναφορές – Θέσεις – Προβληματισμοί – Προτάσεις:

 Με αφορμή την έκδοση αυτού του αξιόλογου βιβλίου, σκέφτηκα να διατυπώσω κάποιες παιδαγωγικές σκέψεις και προτάσεις, που έχουν κοινωνιολογικό, φιλοσοφικό και επιστημονικό περιεχόμενο. Σκοπός μου είναι να κρίνω καλοπροαίρετα περαιτέρω το παρόν βιβλίο και να ζητήσω από τη συγγραφέα του έναν διάλογο, ο οποίος θα βοηθήσει γενικότερα, αλλά και την ίδια για τη συγγραφή και άλλων παρόμοιου περιεχομένου βιβλίων για άλλους Αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους, αλλά και τις Εκδόσεις Ε. Ρώσση, αλλά και όσους λογοτέχνες για παιδιά ασχοληθούν στο μέλλον με τη συγγραφή τέτοιου περιεχομένου βιβλίων, πολύ χρήσιμων για την εξέλιξη της παιδικής και εφηβικής σκέψης και για την πρό(σ)κληση παιδιών και εφήβων σε περαιτέρω αναζητήσεις, ερευνητικές πρακτικές και δημιουργικές ενασχολήσεις. Άλλωστε, αυτά είναι τα παιδαγωγικά ζητούμενα για κάθε παιδαγωγό είτε τον επιστήμονα εκπαιδευτικό είτε  τον ενημερωμένο, ανήσυχο και προβληματισμένο προοδευτικό γονιό.

Ο σκοπός και γενικότερα η στοχοθεσία τέτοιου είδους βιβλίων για παιδιά δεν είναι να μάθει ο μικρός αναγνώστης Φιλοσοφία, αλλά να συνειδητοποιήσει τι είναι η φιλοσοφική σκέψη και αναζήτηση, να μάθει στοιχειώδεις γνώσεις για τη ζωή και το έργο των σημαντικότερων σοφιστών και φιλοσόφων της Αρχαίας Ελλάδας, της Αναγέννησης και του 19ου αιώνα, ιδεαλιστών και υλιστών και κυρίως να μάθει να εξετάζει όλα τα θέματα με λογική, κριτική και κυρίως με διαλεκτική σκέψη.(3) Αυτά είναι ζητούμενα και απαιτούν σημαντική γνώση από τον κάθε συγγραφέα, εκπαιδευτικό και γονιό, για να επιτελέσει σωστά τον κοινωνικό και παιδαγωγικό ρόλο του. Ούτε η συγγραφέας του παρόντος βιβλίου είχε ως στόχο της να ενημερώσει τους μικρούς αναγνώστες της για τη ζωή και το πολυδιάστατο έργο του ιδρυτής της Ιωνικής Φυσικής Φιλοσοφίας, Θαλή τον Μιλήσιο, τον μαθηματικό, τον φυσικό, τον μηχανικό, τον μετεωρολόγο, τον βιολόγο, τον «πολιτικό». Επιθυμεί να τους ενημερώσει για κάποια περιστατικά της ζωής του και για ορισμένες πτυχές της φιλοσοφικής, επιστημονικής, κοινωνικής δράσης του και των τεχνικών επιτευγμάτων  του.

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι προσεγγίζουν την αλήθεια με ορθολογιστική αντίληψη, αλλά ως πανθεϊστές συγχέουν τη φύση με τους θεούς, δίνοντας προνόμια στις υποθέσεις τους για τη φύση και τη δημιουργία του κόσμου. Έτσι, πλησιάζουν κατά πολύ την αθεΐα, αφού δίνουν προτεραιότητα στην επιστημονική έρευνα και στα υλικά επιτεύγματά της. Εντάσσονται σ’ ένα φιλοσοφικό σύστημα που ονομάζεται «υλοζωισμός ή ολοψυχισμός». Ο Θαλής και οι υπόλοιποι Ίωνες Φυσικοί Φιλόσοφοι, αλλά και ορισμένοι Σοφιστές, ορισμένοι Ελεάτες (γ.π. ο Ξενοφάνης) –με κάποιες διαφορές μεταξύ τους– όμως, με την ίδια φιλοσοφική και υλιστική επιστημονική αντίληψη, ξεπερνούν και απορρίπτουν μεταφυσικές, θρησκευτικές, μυστικιστικές και μυθολογικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις και προσπαθούν με τις περιορισμένες γνώσεις της εποχής τους να προσδιορίσουν την προέλευση του κόσμου και να εξηγήσουν φιλοσοφικά και επιστημονικά τα φυσικά φαινόμενα, καθώς και να δώσουν πρακτικές λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα. Έβαλαν τα θεμέλια της επιστημονικής έρευνας και μελέτης των ζητημάτων που αφορούν τη φύση και το σύμπαν, την κοινωνία και τον άνθρωπο, σε λογική και υλιστική βάση και διαφορετική θεώρηση από τους προηγούμενους φιλοσόφους. Ορισμένοι, μάλιστα, όπως γ.π. ο Ηράκλειτος και άλλοι υλιστές Φιλόσοφοι, και όχι μόνο της Σχολής της Εφέσου με τη Διαλεκτική Φιλοσοφία της, έβαλαν τα πρώτα θεμελιώδη στοιχεία στη φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη, αλλά και στην κοσμοθεωρία, για ν’ αναπτυχθεί αργότερα σε σημαντικό βαθμό ο Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός (Κ. Μαρξ – Φρ. Ένγκελς – Βλ. Ίλ. Λένιν). (4)

Ποιοι ήταν οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι; Εντελώς πρόχειρα και συνοπτικά (5) θα πούμε ότι ήταν αυτοί που πίστευαν στους θεούς, η δε σκέψη τους περιφέρονταν κυρίως γύρω από μύθους και ανυπόστατες, μεταφυσικές και θεολογικές μυστικιστικές δοξασίες: Σωκράτης ο Αθηναίος (469-399),(6) Πλάτωνας ο  Αθηναίος (427-347), Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης (384-322) (με διαφοροποιήσεις και με κάποια στοιχεία διαλεκτικής), Ορφικοί, Πυθαγόρας ο Σάμιος (580-496) και Πυθαγόριοι, Στωικοί (με κάποιες διαφοροποιήσεις),  Νεοπλατωνιστές, Γνωστικοί (7) κ.ά. 

Ποιοι ήταν οι υλιστές φιλόσοφοι; Αυτοί που έθεσαν τις φιλοσοφικές αντιλήψεις τους στην υπηρεσία της επιστημονικής έρευνας, αν και τότε βρίσκονταν στα σπάργανα. Προσπάθησαν δε να θεμελιώσουν μια νέα κοσμοθεωρία βασισμένη σε υλιστική φυσιοκρατική, κοινωνική και επιστημονική βάση (8): Θαλής ο Μιλήσιος (περίπου 625-546), Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-547), Αναξιμένης ο Μιλήσιος (585-525), Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (570-480), Ηράκλειτος ο Εφέσιος (περίπου 544-περίπου 484), Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (500-428), Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης (490-420, περίπου), Λεύκιππος ο Αβδηρίτης (ή ο Μιλήσιος) (5ος αι.), Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (460-370 ή 360), Ίππων ο Σάμιος (5ος-4ος αι.), Διογένης ο Απολλωνιάτης (460-5ος αι.), Αρχέλαος ο Αθηναίος (490-420), Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (495-435), Επίκουρος ο Σάμιος (341-270) κ.ά. Προσπάθησαν κυρίως να δώσουν απαντήσεις στο κοσμολογικό πρόβλημα. Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί από τους υλιστές φιλοσόφους στην Αρχαία Ελλάδα, διώχτηκαν και εξορίστηκαν, γιατί απλούστατα αμφισβητούσαν τις θεογονικές καταβολές του ανθρώπινου είδους και με τη σκέψη τους, αλλά και με τις επιστημονικές ανακαλύψεις τους έθεταν έμμεσα ζητήματα αμφισβήτησης για τα κοινωνικά ειωθότα της εποχής τους, ακόμη και για τον ρόλο του  ιερατείου, καθώς και για τον ρόλο της δουλοκτητικής και φεουδαρχικής  εξουσίας. Αρκετοί από τους υλιστές φιλοσόφους και σοφιστές ήταν άθεοι (ίσως όχι ακριβώς όπως εμείς σήμερα θεωρούμε έναν άθεο ή άθρησκο ή αθεϊστή) (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Ηράκλειτος, Δημόκριτος, Στίλπων, Ξενοφάνης κ.ά.) ή είχαν αντιθρησκευτικές ιδέες (Θρασύμαχος κ.ά.) ή άλλοι δεν ήταν ούτε ακραιφνείς υλιστές ούτε όμως και ορθόδοξοι ιδεαλιστές, γ.π. ο Παρμενίδης ο Ελεάτης (515-470, περίπου) ή άλλοι από υλιστές στη συνέχεια έγιναν ιδεαλιστές: γ.π. ο Εμπεδοκλής.

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι «αρνήθηκαν το υπερφυσικό και δίδασκαν πως δεν υπάρχει στον κόσμο παρά μια ύλη αιώνια που αποτελείται από άτομα», πίστευαν στον υλικό κόσμο και υπέθεσαν την καταγωγή του από κάποιο υλικό στοιχείο (ο Θαλής από το νερό, ο Αναξίμανδρος από το άπειρον, ο Αναξιμένης και ο Διογένης ο Απολλωνιάτης από τον αέρα, ο Ηράκλειτος από τη φωτιά κ.ο.κ.)  

Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία όλων των βαθμίδων ότι στην Αρχαία Ελλάδα, άλλοι άνθρωποι πίστευαν στο Δωδεκάθεο και σε άλλες θεότητες και άλλοι ήταν άθεοι ή δεν αποδέχονταν ότι θεοί δημιούργησαν το σύμπαν, τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα. 

Έτσι, με αυτές τις διαμετρικά αντίθετες θέσεις, ιδέες και απόψεις, αναπτύσσεται σταδιακά η διαλεκτική σκέψη του γεμάτου με απορίες ανήσυχου παιδιού, ρωτώντας τον δάσκαλο, τον καθηγητή, τον γονιό του: γιατί μερικοί άνθρωποι ήταν άθεοι; γιατί ήταν υλιστές; Πού και γιατί πίστευαν; Γιατί δεν πίστευαν στους θεούς του Ολύμπου; Υπάρχουν σήμερα άθεοι και υλιστές; 

Το ζήτημα είναι αν ο εκπαιδευτικός και ο γονιός διαθέτει την κατάλληλη γνώση, έχει δηλ. μορφωτική επάρκεια για να ενημερώσει τα παιδιά, να τους εξηγήσει, να τους δώσει τις σχετικές, ορθές επιστημονικά, πληροφορίες. Η Τεχνική Νοημοσύνη είναι δυνατό να βοηθήσει, αν και οι απαντήσεις της είναι «δίκοπο μαχαίρι», παραπλανητικές, ορισμένες φορές, αποπροσανατολιστικές, αφού αρχικά δίνουν πληροφορίες συμβατές με την αστική/καπιταλιστική ιδεολογία και έτσι χρειάζεται να τεθούν στην Τ.Ν. περαιτέρω διευκρινιστικές ερωτήσεις κ.ο.κ. Βέβαια, κάποιος που έχει γνώση και μέθοδο σκέψης και ερμηνείας των φυσικών και κοινωνικών ζητημάτων, είναι δύσκολο να παραπλανηθεί. Θεωρώ ότι μια προσεκτική και λελογισμένη χρήση του ChatGPT, θα μπορούσε να βοηθήσει. 

Οι παραπάνω διαφορές που επισημαίνουμε μεταξύ των ιδεαλιστών και υλιστών φιλοσόφων είναι εντελώς σχηματικές, διότι όλοι αυτοί οι φιλόσοφοι είχαν μια πλατύτερη αντίληψη των κοσμολογικών, πολιτικών, επιστημονικών και θεολογικών ζητημάτων και ως εκ τούτου πρέπει ο καθένας να μελετηθεί ιδιαίτερα, ώστε να δούμε πού συγκλίνουν και πού αποκλίνουν, πού πρωτοτυπούν, πού επιτυγχάνουν και δημιουργούν τεχνολογικά και με πρακτικές εφαρμογές, πού θεολογούν πού και πότε συγκρούονται οι ιδέες τους. Απαιτείται ιδιαίτερη μελέτη για τον κάθε φιλόσοφο και τούτο είναι χρήσιμο να μάθει και να κατανοήσει το κάθε παιδί ότι γ.π. το παρουσιαζόμενο βιβλίο για τον Θαλή δεν το πληροφόρησε για όσα ιστορικά θέματα γνωρίζουμε γι’ αυτόν τον φιλόσοφο, παρά μόνο κάποιες πτυχές του έργου του. Άρα, έχει να μάθει και πολλά άλλα για τη ζωή και το έργο του Θαλή και από άλλα βιβλία, όσο θα μεγαλώνει και θα σπουδάζει. Αυτό ισχύει και για τις ιδέες και το έργο κάθε άλλου φιλοσόφου ή κάθε άλλης ιστορικής προσωπικότητας.   

Ο κάθε συγγραφέας, αφού μελετήσει τον Διαλεκτικό και Ιστορικό Υλισμό (υπάρχει ένα πλήθος αξιόλογων εκλαϊκευμένων βιβλίων σχετικών με αυτό το κεφαλαιώδες επιστημονικό ζήτημα) και βιβλία της Ιστορίας της Φιλοσοφίας (9), μπορεί ασφαλέστερα και αντικειμενικότερα να συγγράψει βιβλία για τη ζωή και το έργο Αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων, αλλά και Φιλοσόφων μεταγενέστερων εποχών, χρησιμοποιώντας όμως –και αυτό έχει σημασία– την επιστημονική μέθοδο και θεωρία του Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού, την οποία ο ίδιος θα προσαρμόσει ανάλογα, εφόσον απευθύνεται σε παιδιά ή εφήβους. Δηλαδή, όπως είναι αυτονόητο, άλλα στοιχεία, πληροφορίες και γνώσεις θα δώσει στα παιδιά των μεγαλυτέρων τάξεων του Δημοτικού και στους προεφήβους του Γυμνασίου και άλλες στους εφήβους του Λυκείου. Σημασία έχει στα λογοτεχνικά κείμενα ή στα βιβλία γνώσεων να παρέχονται γνώσεις αντίθετης ιδεολογίας, όπως μας τις παραδίνει η Ιστορία, ώστε τα αντίθετα να στέκονται αφορμή για συγκρουσιακές ενέργειες στον εγκέφαλο των παιδιών και εφήβων, οι οποίες δημιουργούν αναμφίβολα προβληματισμούς και συγχρόνως πολλές απορίες και ευκαιρία για περαιτέρω μάθηση. Δημιουργούν επίσης αμφιβολίες, αναταράξεις και τελικά αναζητήσεις. Δεν πρέπει να φοβόμαστε τι θα πουν, διαβάζοντας αυτά τα βιβλία κάποιοι αμαθείς ή ημιμαθείς συντηρητικοί και αντιδραστικοί γονείς. Εμάς πρέπει πρωτίστως να μας ενδιαφέρει η αντικειμενική γνώση της Ιστορίας, στηριζόμενοι στις πηγές, και χρησιμοποιώντας την παραπάνω επιστημονική μεθοδολογία, να βοηθήσουμε τα παιδιά να μάθουν και να κατανοήσουν την αληθινή Ιστορία και όχι την παραχαραγμένη για πολιτικούς λόγους από επιτήδειους αναθεωρητές Ιστορικούς. 

Περαιτέρω εκτιμήσεις για το βιβλίο – Προτάσεις 

Η συγγραφέας στο τέλος του παρόντος βιβλίου παρέχει στους αναγνώστες της –μάλλον σε ενήλικες– πλούσια και σημαντική Βιβλιογραφία, χρήσιμη γι’ αυτούς που επιθυμούν να μελετήσουν περαιτέρω φιλοσοφικά και ιστορικά κείμενα, προς όφελος της αγωγής των μαθητών ή των παιδιών τους.

Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια για την υπέροχη εικονογράφηση του βιβλίου στον Ιάσωνα Ανδριανό (τον πρωταγωνιστικό ήρωα του αφηγήματος), ο οποίος έχει αναμφισβήτητα ταλέντο, με την ευχή να συνεχίσει με την εικονογράφηση και άλλων βιβλίων, βελτιώνοντας συνεχώς την αισθητική και καλλιτεχνική του ικανότητα.

Οι Εκδόσεις Ε. Ρώσση μας πρόσφεραν ένα θαυμάσιο βιβλίο από κάθε άποψη και ελπίζουμε ν’ αποτελέσει την απαρχή μιας σειράς παρόμοιου περιεχομένου βιβλίων και για άλλους Αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους (γ,π. για τους Αναξιμένη, Αναξαγόρα, Αναξίμανδρο, Πρωταγόρα, Λεύκιππο, Ηράκλειτο, Δημόκριτο, Επίκουρο, Ξενοφάνη κ.ά.) 

Έχω μια πρόταση προς το συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο: 

Μαζί με το πεζό αφηγηματικό κείμενο να συνυπάρχει και η μεταφορά του κειμένου σε θεατρικό λόγο, ώστε να έχουν τη δυνατότητα Σύλλογοι Γονέων και Εκπαιδευτικών, αλλά και επαγγελματικοί θίασοι, ν’ ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις. Είναι αυτονόητο ότι ένα παιδί που έχει διαβάσει το λογοτεχνικό κείμενο, θα μάθει και θ’ αφομοιώσει περισσότερα πράγματα και πολύ καλύτερα, όταν παρακολουθήσει μια θεατρική παράσταση ή ακόμη καλύτερα και πιο ουσιαστικά όταν το ίδιο θα συμμετέχει ως ηθοποιός σε σχολική παράσταση έργων για τη ζωή και το έργο Αρχαίων Ελλήνων ή ξένων Φιλοσόφων.   

Και τέλος θέλω να προτείνω στους αναγνώστες μου να διαβάσουν μια αξιόλογη συνέντευξη που έδωσε η Ιώ Τσοκώνα στον Κώστα Στοφόρο. Θα τη βρουν στο διαδίκτυο με τίτλο: 

Ιώ Τσοκώνα: Μια μέρα με τον Θαλή

Κώστας Στοφόρος, 4.10.2024

Παραπομπές:

1.Η πρότασή μου, την οποία έχω ξανακάνει αρκετές φορές, ισχύει: Οι συγγραφείς και οι εκδότες να φροντίζουν ώστε να αναγράφονται στην αρχή του κάθε αφηγήματος, διηγήματος, νουβέλας ή μυθιστορήματος τα «ΠΡΟΣΩΠΑ» που αναφέρονται στα κείμενα, όπως ακριβώς έχει καθιερωθεί στα θεατρικά κείμενα. Αν, βέβαια, είναι πάρα πολλά τα πρόσωπα, ας αναγράφονται τα πρωταγωνιστικά, αυτά που εμφανίζονται περισσότερες φορές έτσι, ώστε ο αναγνώστης ν’ ανατρέχει στις πρώτες σελίδες του βιβλίου για να διευκρινίσει ποιο ακριβώς είναι το τάδε πρόσωπο, ποια ιδιότητα έχει, τη σχέση έχει με άλλα πρόσωπα κ.ο.κ. 

2.Πριν την Κοινή Χρονολόγηση (π.Κ.Χ.)

3.Κοίτα Μ. Ρόζενταλ – Π. Γιούντιν, Φιλοσοφικό Λεξικό, Εκδ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗΣ, Αθήναι 1963, σελ. 95-99 και άλλα σχετικά με το θέμα δημοσιεύματα και βιβλία.  

4.Κοίτα Μ. Ρόζενταλ – Π. Γιούντιν, Φιλοσοφικό Λεξικό, Εκδ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗΣ, Αθήναι 1963, σελ. 538-561 και άλλα σχετικά με το θέμα δημοσιεύματα και βιβλία. Στις παραπάνω σελίδες του λεξικού αναφέρονται και άλλα θέματα σχετικά με τον Διαλεκτικό Υλισμό: Ύλη, Υλισμός, Υλισμός αυθόρμητος, Υλισμός Γαλλικός του ΙΗ΄ αι., Ιστορικός Υλισμός, Μεταφυσικός Υλισμός, Μηχανιστικός Υλισμός, Οικονομικός Υλισμός, Φιλοσοφικός Μαρξιστικός Υλισμός, Χυδαίος Υλισμός) 

5.Γιατί πρόχειρα; Διότι τα θέματα αυτά απαιτούν περαιτέρω μελέτη και αναλυτική περιγραφή και ερμηνεία. Από παιδαγωγική άποψη, θα πρέπει και τα παιδιά να διδαχθούν ότι ενώ διάβασαν ένα βιβλίο γ.π. για τη ζωή και το έργο του Θαλή του Μιλήσιου, εντούτοις έχουν πολλά ακόμη να μάθουν γι’ αυτόν τον φιλόσοφο, έναν από τους Εφτά Σοφούς της Αρχαιότητας, και για όλους τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, για τους επτά σοφούς της Αρχαιότητας, για την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία κ.ο.κ. Εδώ τονίζω την αναγκαιότητα και το καθήκον γονιών και εκπαιδευτικών ν’ αναπτύξουν και να καλλιεργήσουν στα παιδιά τη φιλομάθεια, τη φιλαναγνωσία και την ερευνητική αγάπη και ικανότητα.   

6.Ο Σωκράτης κατηγορήθηκε ως άθεος, ενώ έχουμε ιστορικές μαρτυρίες ότι μάλλον αυτό δεν ίσχυε. Απαιτείται ιδιαίτερη μελέτη για το έργο του και τις φιλοσοφικές ιδέες του. 

7.Οι Νεοπλατωνιστές και οι Γνωστικοί έζησαν μετά την Κοινή Χρονολόγηση (μ.Κ.Χ.)

8.Όλοι αυτοί οι φιλόσοφοι έζησαν π.Κ.Χ.

9.Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ. Μ. ΓΙΟΦΤΣΟΥΚ – Τ. Ο. Ι. ΖΑΕΡΜΑΝ – Ι. ΣΙΣΙΠΑΝΟ, Παγκόσμια Ιστορία της Φιλοσοφίας (δύο τόμοι), Εκδ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ, Γιάνη Κορδάτου, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, Εκδ. ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ, Χ, Θεοδωρίδη, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ Της «ΕΣΤΙΑΣ». Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε., Π.Π. Παναγιώτου, Οι Ίωνες προσωκρατικοί στοχαστές, Εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ – Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων, Εκδ. ΖΗΤΡΟΣ, Θεσ/νίκη 2012, Σωτήρης Φωκ. Γλυκοφρύδης, 6ος π.Χ. αιώνας. Η αρχή της μετακύλησης των Ιδεών σε Ανατολή και  Δύση, Εκδ. ΑΛΚΥΩΝ κ.ά.