Η πανδημία και η κρυφή γοητεία της αποκάλυψης (όταν η ελπίδα πέθανε τελευταία)

Αδιέξοδο νυχτερινό σα βαλσάκι σ’ ένα φιλμ εμπορικό (εσωτερική διαδρομή, ωχρά σπειροχαίτη) 

Η πανδημία των τελευταίων χρόνων αποτυπώθηκε ως ένα τρομακτικό γεγονός στις συλλογικές συνειδήσεις. Και σε μεγάλο βαθμό υπήρξε όντως: lockdown, ωράριο κυκλοφορίας, μηνύματα για να πετάξεις τα σκουπίδια, καταστολή και άλλα διάφορα που την παραμικρή σχέση δεν έχουν με τη δημόσια υγεία. Αυτό είναι η μια διάσταση που αφορά το κέρδος. Υπάρχει και μια άλλη διάσταση που αφορά την ψυχολογία των μαζών. 

Πριν την περίοδο της πανδημίας μια από τις πιο γνωστές τηλεοπτικές σειρές ήταν το The walking dead, μια σειρά που περιγράφει μια διαλυμένη κοινωνία μετά από την εμφάνιση ζωντανών νεκρών (κοινώς ζόμπι) και ένα από τα πιο γνωστά ηλεκτρονικά παιχνίδια, το fallout, το οποίο αφορά μια κοινωνία μετά από πυρηνικό ολοκαύτωμα. Ένα άλλο αντίστοιχο των προηγούμενων video game ήταν και το last of us, το οποίο πρόσφατα μεταφέρθηκε και στη μικρή οθόνη. Το παράδοξο είναι πως αντίστοιχες post apocalyptic υποθέσεις ήταν δημοφιλείς και μετά την πανδημία, παρότι την περίοδο αυτή ζούσαμε στην πραγματικότητα ενός τύπου δυστοπία. 

Πώς άραγε κάτι το οποίο προκαλεί τόσο έντονα αρνητικά συναισθήματα στην καθημερινότητα, άγχος, τρόμο, αβεβαιότητα, ταυτόχρονα είναι και τόσο ευχάριστο και επιθυμητό όταν μεταφέρεται στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας; Τι ακριβώς το κάνει αρεστό σε μεγάλο κομμάτι ανθρώπων (μεταξύ των οποίων και στον γράφοντα); Ένα κοινό που έχουν αυτές οι αφηγήσεις είναι η πλήρης κατάρρευση της κοινωνίας, όπου μαζί με τον πολιτισμό καταρρέουν (τουλάχιστον αρχικά) και οι κοινωνικές ανισότητες. Τα αδιέξοδα πλέον είναι κοινά για όλους. Αυτό όσο τρομακτικό και αν ακούγεται είναι απελευθερωτικό, και πολλές φορές φαντάζει και ως η μοναδική ελπίδα σε ένα σύστημα που λειτουργεί προς όφελος λίγων και εις βάρος πολλών. 

Αυτός είναι και ο λόγος της διαχρονικής απήχησης της Αποκάλυψης του Ιωάννη, τα τελεολογικά κείμενα προσφέρουν εκτός από αρκετό τρόμο και μια αίσθηση δικαίωσης των καταπιεζόμενων και απελπισμένων. Είναι πραγματικά απογοητευτικό να ζεις σε μια πραγματικότητα όπου ένας κόσμος με ζόμπι, φονικούς ιούς ή πυρηνικές καταστροφές φαντάζει πιο γοητευτικός, ελεύθερος και δίκαιος. Και εκτός απογοητευτικό είναι και μάταιο καθώς όπως αποδείχθηκε και στην πρόσφατη πανδημία (και όπως εύστοχα είχε σκιαγραφήσει ο Ρομέρο στο Dawn of the dead), όσες καταστροφές και αν έρθουν οι ανισότητες παραμένουν μαζί με την τάση του συστήματος να εκμεταλλεύεται ακόμα και τις μαζικές καταστροφές είτε για την παραγωγή κέρδους είτε για την περαιτέρω χειραγώγηση των μαζών. 

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή τα μέτρα δημόσιας υγείας δεν είναι μηνύματα για να βγεις από το σπίτι, όπως και κοινωνική ιατρική δεν είναι οι αλά καρτ συγκρότηση και χρήση επιτροπών ειδικών που άλλοτε θέλουν μάσκες και άλλοτε όχι και άλλοτε τους ενοχλεί η πολυκοσμία σε πορείες αλλά όχι ο συνωστισμός στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η διαχείριση που οδήγησε σε όλα αυτά, στα σκόιλ ελικίκου και στους νεκρούς εκτός ΜΕΘΟΡΙΟ δεν υπηρετούσαν ένα σχέδιο αντιμετώπιση μιας ανθρωπιστικής κρίσης, αλλά ένα σχέδιο παραγωγής κέρδους. Πανδημία ήρθε λοιπόν, κοντά στην αποκάλυψη ήρθαμε τελικά, αλλά το σύστημα δεν έπεσε και οι ανισότητες είναι ακόμα εδώ. Άλλη μια (κρυφή) ελπίδα που ήρθε και έφυγε γρήγορα. Και είναι κρίμα να έχουμε τέτοιες ελπίδες. Είναι αναντίστοιχο των αγώνων μας και των θυσιών μας, και των δυνατοτήτων μας. Και πιο ουτοπικό από ότι φαίνεται από την ελπίδα σε ένα  νέο κόσμο που δε θα προκύπτει από εξωτερικά (;) αίτια, αλλά θα είναι εφικτός από εσωτερικές διαδρομές και αλλαγές. 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης