Μίλος Φόρμαν-Έφυγε ο σκηνοθέτης της “Φωλιάς του κούκου”

Χτες μαθεύτηκε πως έφυγε την προηγούμενη μέρα από τη ζωή σε ηλικία 86 ετών ο μεγάλος και πολυβραβευμένος Τσέχος σκηνοθέτης Μίλος Φόρμαν, που μας έδωσε μερικές από τις χαρακτηριστικότερες ταινίες του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, στη διάρκεια μιας σπουδαίας καριέρας στη χώρα του, όσο και στις ΗΠΑ.

Γεννήθηκε στην τότε ενιαία Τσεχοσλοβακία το 1932, και είδε σε μικρή ηλικία τους γονείς του, τον Εβραίο καθηγητή Ρόμπερτ Φόρμαν και την προτεστάντρια νοικοκυρά μητέρα του να συλλαμβάνονται από την Γκεστάπο, οι οποίοι πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. Μεγάλωσε με συγγενείς και φίλους των γονιών του, ενώ ως ενήλικας πια έμαθε ότι ο βιολογικός του πατέρας ήταν ένας επίσης Εβραίος αρχιτέκτονας. Μετά το γυμνάσιο φοίτησε ως οικότροφος στο Ποντεμπράντυ, με συμμαθητή των Βάτσλαβ Χάβελ, πρωτεργάτη της ανατροπής του σοσιαλισμού στην Τσεχοσλοβακία και τελευταίο πρόεδρο της ενωμένης χώρας. Εκεί ήρθε σε επαφή με το θέατρο, ενώ επηρεάστηκε έντονα από τις ταινίες του Τσάρλυ Τσάπλιν, του Μπάστερ Κήτον και του Ρόμπερτ Φορντ.  Σπούδασε στη φημισμένη Ανώτερη Σχολή Κινηματογράφου της Πράγας και έκανε τα πρώτα του βήματα το β’ μισό της δεκαετίας του ’50 ως σεναριογράφος και βοηθός σκηνοθέτη.

Ο Φόρμαν στα γυρίσματα της “Φωλιάς του Κούκου” 1975

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 έγινε ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του Τσεχικού Νέου Κύματος, που είχε επηρεαστεί σημαντικά από το γαλλικό Cinéma vérité. H ταινία του “Μαύρος Πέτρος” (1964), η ιστορία ενός απροσάρμοστου εφήβου, κι ακόμα περισσότερο “Οι έρωτες μιας ξανθιάς” (1965), με θέμα τον έρωτα μιας εργάτριας κι ενός μουσικού,  του άνοιξαν την πόρτα σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και του έδωσε τη δυνατότητα να ταξιδέψει για πρώτη φορά στις ΗΠΑ. Οι τσεχικές του ταινίες θεματολογικά επικεντρώνονται στη ζωή και τα πάθη της εργατικής τάξης και παρουσιάζουν μια κατά βάση θετική εικόνα για τη σοσιαλιστική καθημερινότητα, χωρίς να λείπουν και σατιρικά στοιχεία, όπως “Φωτιά, Πυροσβέστες” (1967), με επίκεντρο τα στραβά που συμβαίνουν σε μια γιορτή της πυροσβεστικής.

Η ταινία θεωρήθηκε αντικυβερνητική και απαγορεύτηκε μετά το 1969. Στη διάρκεια της επέμβασης του συμφώνου της Βαρσοβίας στην Πράγα το 1968 εκείνος βρισκόταν στο Παρίσι, για να συμφωνήσει για την πρώτη του αμερικανική ταινία. Οι ιθύνοντες του στούντιο για το οποίο εργαζόταν ισχυρίστηκαν πως ο Φόρμαν είχε εξέλθει παράνομα από τη χώρα, κι εκείνος προτίμησε να μην επιστρέψει, αλλά να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ, της οποίας την υπηκοότητα έλαβε λίγα χρόνια αργότερα. Εκμεταλλευόμενη τη διάσταση του Φόρμαν με το σοσιαλιστικό καθεστώς, οι ΗΠΑ υπέβαλαν ως επίσημη υποψηφιότητα της χώρας την πρώτη αμερικανική ταινία του σκηνοθέτη “Taking off” στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών.

Amadeus

Η απόλυτη καθιέρωση στο αμερικανικό κινηματογραφικό στερέωμα ήρθε με τη θρυλική ταινία “Στη φωλιά του κούκου”, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ken Kesey και το θεατρικό του Dale Wasserman, ταινία που έλαβε τα πέντε σημαντικότερα Όσκαρ, επίτευγμα που έχει επαναληφθεί μόνο τρεις φορές στην ιστορία του θεσμού. Μεταξύ των βραβείων ήταν εκείνο της σκηνοθεσίας για το Φόρμαν, καθώς και α’ αντρικού ρόλου για την εμβληματική ερμηνεία του Τζακ Νίκολσον στο ρόλο του υπότροπου κατάδικου Ραντλ ΜακΜέρφι που μεταφέρεται από αγροτική φυλακή σε ψυχιατρείο, όπου τίθεται επικεφαλής ασθενών ενάντια στην αυταρχική προϊστάμενη νοσοκόμα και τις τυρρανικές μεθόδους της.

Οι επόμενες ταινίες του, Hair (διασκευή του ομώνυμου μιούζικαλ 1979) και Ragtime είχαν σημαντική αποδοχή από την κριτική, αλλά όχι από το κοινό. Αντιθέτως η ταινία Amadeus (1984) μια μυθοπλαστική βιογραφία του Μότσαρτ, έσπασε τα ταμεία και παράλληλα βραβεύτηκε με 8 Όσκαρ. Από τις μετέπειτα ταινίες του, γνωστότερη είναι η “Υπόθεση Λάρυ Φλιντ”, με θέμα τη δίκη του ομώνυμου εκδότη πορνογραφικού εντύπου. Καλές κριτικές απέσπασε και η ταινία “Άνθρωπος στο Φεγγάρι” με πρωταγωνιστή τους διάσημους κωμικούς Τζιμ Κάρεϋ και Ντάνυ ντε Βίτο. Λιγότερο ενθουσιωδώς έγινε δεκτό το δράμα εποχής “Τα φαντάσματα του Γκόγια” με τη Νάταλι Πόρτμαν και το Χαβιέ Μπαρδέμ.

Οι αμερικανικές ταινίες του Φόρμαν επικεντρώνονται γύρω από απροσάρμοστους ήρωες, συχνά καλλιτέχνες, που δυσανασχετούν από τις κοινωνικές συμβάσεις. Σε κάποιες από τις ταινίες του ο σκηνοθέτης αναλάμβανε και μικρούς κυρίως ρόλους, κάτι που έκανε και σε ταινίες άλλων, όπως του βραβευμένου ηθοποιού και σκηνοθέτη Έντουαρντ Νόρτον στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο “Πιστά Ερωτευμένοι”το 2000.

Δύσκολες Νύχτες