Σαλβαδόρ Αγιέντε – Η ουτοπία ενός ηρωικού ιδεαλιστή

Ας μας πουν οι εραστές μιας τέτοιας κυβέρνησης, σε ποια χώρα έγινε μια τέτοια πολιτική εναλλαγή και αν αυτή κατάφερε τελικά να επιβιώσει και να μην έλθουν τα πράγματα ξανά προς τα πίσω. Έτσι δεν έγινε με την κυβέρνηση της “επανάστασης των γαρυφάλλων στην Πορτογαλία”, με την κυβέρνηση των σοσιαλιστών του ηρωικού ιδεαλιστή Αλιέντε, με την κυβέρνησης των “Σαντινίστας” στη Νικαράγουα;

Σε ποιον ανήκουν αυτά τα λόγια; Ένα απλό γκουγκλάρισμα μπορεί να σας δώσει άμεσα την απάντηση. Μπορείτε να κάνετε όμως υπομονή ως το τέλος του κειμένου για να δείτε τη συνέχεια.

Ο Σαλβαδόρ (που σημαίνει Σωτήρης ή Σωτήρας) Αγιέντε γεννήθηκε σαν σήμερα το 1908 στο Βαλπαραΐσο της Χιλής. Καταγόταν από αστική οικογένεια και σπούδασε Ιατρική στην πρωτεύουσα Σαντιάγκο. Ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη του Σοσιαλιστικού Κόμματος και συμμετείχε  ως Υπουργός Υγείας σε μια κυβέρνηση “Λαϊκού Μετώπου”, στα τέλη της δεκαετίας του 30′.

Το 1945 εκλέγεται για πρώτη φορά Γερουσιαστής. Διαγράφεται από το Σοσιαλιστικό Κόμμα γιατί είχε τη στήριξη του παράνομου ΚΚ Χιλής, όταν όμως το τελευταίο νομιμοποιείται, επιστρέφει ως υποψήφιος Πρόεδρος και χάνει μετά από σκληρή μάχη τις εκλογές του 1958. Το 1970 είναι εκ νέου υποψήφιος, με τη στήριξη σοσιαλιστών και κομμουνιστών και η συμμαχία της Λαϊκής Ενότητας βγαίνει πρώτη, έχοντας μικρό προβάδισμα από το δεξιό υποψήφιο.

Χάρη στην υποστήριξη των Χριστιανοδημοκρατών, καταφέρνει να σχηματίσει κυβέρνηση με τη συμμετοχή τριών κομμουνιστών. Η Λαϊκή Ενότητα αυξάνει θεαματικά το ποσοστό της στις δημοτικές εκλογές της επόμενης χρονιάς, και βγαίνει ξανά πρώτη δύναμη, αλλά με σχετικά μειωμένες δυνάμεις, στις εκλογές του 1973.

Η πολιτική του περιλαμβάνει τη διακήρυξη μιας μορφής “λαϊκής δημοκρατίας” και “αναίμακτης επανάστασης”, που θα οδηγήσει σταδιακά τη Χιλή στο σοσιαλισμό, με μια σειρά δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Η οικονομική του πολιτική περιλαμβάνει ευρείες κρατικοποιήσεις, που θυμίζουν, τηρουμένων των αναλογιών, τη σημερινή μπολιβαριανή εξουσία στη Βενεζουέλα. Η πρόθεση της κυβέρνησης να κρατικοποιήσει τα ορυχεία χαλκού, βάζει τον Αγιέντε στο στόχαστρο των ΗΠΑ, και μιας ιμπεριαλιστικής επέμβασης με τη γνωστή “πετυχημένη” συνταγή.

Αφού αποτυγχάνουν οι τεχνητές κρίσεις και “λαϊκές εξεγέρσεις”, σειρά έχουν τα όπλα και το πραξικόπημα, με επικεφαλής τον Αουγκούστο Πινοτσέτ, τον επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο Πινοτσέτ τοποθετήθηκε εκεί από τον ίδιο τον Αγιέντε, αντικαθιστώντας το στρατηγό Πρατς, μετά την απόκρουση μιας απόπειρας πραξικοπήματος ενάντια στη νόμιμη κυβέρνηση, η οποία έδωσε στους εχθρούς της τα όπλα με τα οποία θα την ανέτρεπαν πραξικοπηματικά.

Όταν εκδηλώνεται το πραξικόπημα του Σεπτέμβρη του 73′, ο Αγιέντε αποφασίζει να μείνει στο Προεδρικό Μέγαρο της Μονέδα και να πέσει ηρωικά μαχόμενος για τις ιδέες του, απευθύνοντας στο λαό της Χιλής ένα συγκινητικό διάγγελμα.

Έχουν τη δύναμη και θα είναι σε θέση να μας κυριαρχούν, αλλά οι κοινωνικές διεργασίες δεν μπορούν να αφανιστούν, ούτε από την εγκληματικότητα, ούτε από την βία. Η ιστορία είναι δική μας και οι άνθρωποι φτιάχνουν την ιστορία.

Αυτά είναι τα τελευταία λόγια μου και είμαι βέβαιος ότι η θυσία μου δε θα είναι μάταιη, είμαι βέβαιος ότι, τουλάχιστον, θα είναι ένα ηθικό δίδαγμα που θα τιμωρήσει τα κακούργηματα, τη δειλία και την προδοσία.

Στη συνέχεια η Χιλή έγινε ένα από τα πρώτα πειραματόζωα του ΔΝΤ και της εφαρμογής σκληρών, αντιλαϊκών μέτρων, που τσάκιζαν τον εργαζόμενο λαό και τις κατακτήσεις του.

Ποια είναι όμως τα διδάγματα από την αντιφατική διαδρομή και το ηρωικό τέλος της κυβέρνησης του Αγιέντε; Μπορούν να συνοψιστούν στους στίχους του Βολφ Μπίρμαν -όταν ήταν ακόμα κομμουνιστής- που σημειώνει εύστοχα πως: “από στόμια βγαίνει η δύναμη και όχι από τα στόματα (…) Και αυτή είναι η πικρή αλήθεια της Unidad Popular”.

Μολονότι η Χιλή έδειχνε τα όρια ενός ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό και μιας “αναίμακτης σύγκρουσης” με τον ιμπεριαλισμό, το διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα δεν έβγαλε σωστά συμπεράσματα για τις νομοτέλειες της ταξικής πάλης και τη στρατηγική του με στόχο την επανάσταση. Κι αυτή είναι μια βασική αντίφαση, που απασχολεί αυτοκριτικά πρωτίστως τους κομμουνιστές, πέρα από την όποια κριτική στον Αγιέντε και τον “ουτοπικό σοσιαλισμό” του, για τον οποίο θυσιάστηκε. Δεν είναι ο χώρος εδώ για να αναπτυχθεί περαιτέρω το ζήτημα, μπορούμε όμως να σημειώσουμε με απλή αναφορά τις αντιφάσεις που υπήρχαν μεταξύ των διάφορων τάσεων του Σοσιαλιστικού Κόμματος και στις γραμμές της κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας, που αρχικά είχε την υποστήριξη των Χριστιανοδημοκρατών και ενός τμήματος της αστικής τάξης.

Πολύ σύντομα ωστόσο βρέθηκε εκ των πραγμάτων αντιμέτωπη με τον ιμπεριαλισμό και την επέμβασή του, μολονότι είναι αντικειμενικό πως δεν υλοποιούσε κάποιο επαναστατικό πέρασμα στη σοσιαλιστική κοινωνία. Τα όρια ανοχής των ΗΠΑ είναι τόσο στενά που απαιτούν πλήρη ευθυγράμμιση με τα συμφέροντά τους, και οτιδήποτε διαφορετικό -ιδίως σε εκείνο το δοσμένο ιστορικό πλαίσιο- δε θα γινόταν αποδεκτό. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός δεν μπορούσε να δεχτεί άλλη μία Κούβα -ή μια σύμμαχη χώρα- στο μαλακό υπογάστριο της Λατινικής Αμερικής που θα μπορούσε μάλιστα να λειτουργήσει ως θρυαλλίδα εξελίξεων.

Δύο ενδιαφέρουσες αναλυτικές μελέτες για την πείρα και τα διδάγματα της Χιλής μπορεί να διαβάσει κανείς στο αρχείο της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης -με κάποιες διαφορετικές αποχρώσεις ως προς επιμέρους εκτιμήσεις, με βάση και τις προγραμματικές επεξεργασίες του ΚΚΕ.

Το πρώτο άρθρο είναι του Δημήτρη Καλτσώνη, από ένα τεύχος του 2000, με τίτλο “η κυβέρνηση Αλιέντε στη Χιλή, 1970-1973“.
Και το δεύτερο είναι μια ανάλυση του Τάσου Τραβασάρου από το 2013, με τίτλο “Το ΚΚ Χιλής στην κυβέρνηση Λαϊκής Ενότητας. Διδάγματα για το σήμερα“, όπου το ενδιαφέρον είναι ότι εστιάζει στην κριτική της στρατηγικής και της πολιτικής του ΚΚ Χιλής.

Τα παραπάνω μας δίνουν την πάσα για την απάντηση στο κουίζ που βάλαμε στον πρόλογο. Τα λόγια αυτά ανήκουν στην Αλέκα Παπαρήγα, το Σεπτέμβρη του 2011, σε μια εποχή που επικρατεί κλίμα αισιοδοξίας, με τις απεργίες και τους ταξικούς αγώνες να δίνουν τον τόνο. Και ενώ μπαίνει ήδη επί τάπητος ο στόχος μιας “αριστερής κυβέρνησης” ως εναλλακτική και ζητούμενο, η Αλέκα σημειώνει “προφητικά” (δεν είναι όμως προφητεία, αλλά καρπός σωστής πολιτικής ανάλυσης, με τα κατάλληλα εργαλεία) στην ομιλία της στο Φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή στο Πάρκο Τρίτση.

Ας υποθέσουμε ότι πέφτει η κυβέρνηση, πράγμα που και εμείς το θέλουμε, και στη θέση της αναδειχτεί η κυβέρνηση των αυτοαποκαλούμενων “προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων” που φαντασιώνεται ότι θα διαπραγματευθεί τη μείωση του χρέους και θα καταργήσει το Μνημόνιο. Καταργώντας το Μνημόνιο και χωρίς να πειράξει την μονοπωλιακή ιδιοκτησία, το μόνο που θα πετύχει είναι τα μονοπώλια να ανασυνταχθούν και να πάρουν εκδίκηση, ο λαός ανέτοιμος και αποπροσανατολισμένος θα απογοητευθεί. Θα φουντώσει το γνωστό κίνημα της “κατσαρόλας”.

Ας μας πουν οι εραστές μιας τέτοιας κυβέρνησης, σε ποια χώρα έγινε μια τέτοια πολιτική εναλλαγή και αν αυτή κατάφερε τελικά να επιβιώσει και να μην έλθουν τα πράγματα ξανά προς τα πίσω.

Έτσι δεν έγινε με την κυβέρνηση της “επανάστασης των γαρυφάλλων στην Πορτογαλία”, με την κυβέρνηση των σοσιαλιστών του ηρωικού ιδεαλιστή Αλιέντε, με την κυβέρνησης των “Σαντινίστας” στη Νικαράγουα; Και μάλιστα σε μια περίοδο που ο διεθνής συσχετισμός δυνάμεων ήταν πολύ καλύτερος σε σχέση με το σημερινό και ο εσωτερικός συσχετισμός επίσης περιέκλειε δυναμική, που έμεινε αναξιοποίητη, αφού η εργατική τάξη δεν μπόρεσε ή δεν κλήθηκε να παίξει το ρόλο της.