Η κόκκινη Ξάνθη του Μεσοπολέμου

Όσοι επισκέφτηκαν χτες το πάρκο του Παύλου Μελά, μπορεί να πέτυχαν δίπλα στο βιβλιοπωλείο της Σύγχρονης Εποχής ένα τραπεζάκι, όπου οι σύντροφοι από την Ξάνθη παρουσίαζαν μια ιστορική έκδοση της τοπικής οργάνωσης, με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Την ιστορία της “Κόκκινης Ξάνθης του Μεσοπολέμου”, του ισχυρού εργατικού κινήματος με βασικό άξονα τον καπνεργατικό κλάδο, και της αυξημένης επιρροής του ΚΚΕ στο νομό.

Στις πρώτες σελίδες συναντάμε δύο εύγλωττες αναφορές από ιστορικά ντοκουμέντα. Αρχικά ένα δημοσίευμα του αστικού τύπου, που εκθειάζει την πόλη για τα καπνά της, όχι όμως για τους καπνεργάτες και τους κομμουνιστές της -γιατί ουδέν καλό αμιγές κακού.

Η Ξάνθη έχει ένα μεγάλο καλό και ένα μεγάλο κακό.

Έχει τα ωραιότερα και πολυτιμότερα καπνά του κόσμου και τους χειρότερους κομμουνιστές του κόσμου. Ουδέν κακό αμιγές καλού.

Η ημέρα που την επισκέφθηκα ήτο η 1η Μαΐου. Πριν καν πλησιάσωμεν την πόλιν ηκούετο μέχρις ημών μια κραυγή ανεξήγητος κι όσο επλησιάζαμεν, τόσο η κραυγή εμεγάλωνε και ταυτόχρονα είδαμεν πλήθη κόσμου με κόκκινες σημαίες από τας οποίας έλειπε η ημισέληνος.

Ήσαν οι Κομμουνισταί της Ξάνθης οι οποίοι έξω από την πόλιν εόρταζαν με φωνές με κραυγές και με απειλάς την Πρωτομαγιάν. Επάνω εις τες κόκκινες σημαίες των από τας οποίας έλειπαν οι ημισέληνοι υπήρχαν επιγραφαί.

-Κάτω το αστικόν καθεστώς.
-Κάτω το κεφάλαιον.
-Κάτω ο στρατός.

Εφημερίδα “Ταχυδρόμος”, 9.5.1927

Ακολουθεί, στην επόμενη σελίδα, η άλλη όψη της ίδιας εικόνας, από μια αναφορά της ΚΟΜΕΠ.

Το τρίγωνο Σέρρες, Καβάλα, Ξάνθη, η ανατολική Μακεδονία και το δυτικό μέρος της Ελληνικής Θράκης είναι οι περιφέρειες στις οποίες το κόμμα μας διαθέτει τη μαζικώτερη απ’ οποιοδήποτε άλλο μέρος επιρροή, όπου έχουν γραφτεί λαμπρές επαναστατικές σελίδες του εργατικού κινήματος της χώρας μας, όπου έχουν σφυρηλατηθεί ατσαλένιοι δεσμοί ανάμεσα στο κόμμα μας και τη μάζα των εργαζομένων.

… στο τρίγωνο Σερρών, Καβάλας, Ξάνθης, όπου η επιρροή μας είναι σοβαρώτατη, όπου χιλιάδες εργαζομένων ακούν τι θα τους πει πάνω σε κάθε ζήτημα “ο οργανισμός”, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν το Κόμμα τους.

Ολοκληρώνουμε τη σύντομη παρουσίαση της έκδοσης -που λογικά θα μπορείτε να βρείτε και σήμερα στο χώρο του Φεστιβάλ- με τον πρόλογο της ΤΕ Ξάνθης του ΚΚΕ.

Στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Ξάνθης η ανάδειξη της τοπικής ιστορίας του ταξικού εργατικού κινήματος και κυρίως του πιο μαζικού, οργανωμένου τμήματός του, δηλαδή του καπνεργατικού, αναπόσπαστα δεμένης με την ιστορία της “συνείδησης” της εργατικής τάξης, του ΚΚΕ, συμβάλλει στην κατανόηση από τους εργαζόμενους και ιδιαίτερα τους νεότερους πώς μπορούν να πετύχουν τη βελτίωση της ζωής τους σήμερα, ανοίγοντας ταυτόχρονα τον δρόμο για την ανατροπή της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, για την οικοδόμηση της νέας σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής κοινωνίας.

Το βασικό αφήγημα των αστικών κομμάτων σήμερα είναι πως μέσα από τη “δίκαιη” ή “βιώσιμη” ανάπτυξη θα έρθει και η βελτίωση της ζωής των εργαζομένων. Λένε πως μέσα από τη στήριξη των επιχειρηματικών ομίλων είτε με φοροελαφρύνσεις είτε με απαλλαγές από ασφαλιστικές εισφορές είτε με επιδοτήσεις που θα οδηγήσουν σε άνοιγμα νέων επιχειρήσεων και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, θα μπορέσουν να δουν οι εργαζόμενοι να ανεβαίνει το βιοτικό τους επίπεδο. Σίγουρα, η πραγματικότητα που ζουν εκατοντάδες εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή μας και προχωρήσανε σε αθρόες προσλήψεις τα τελευταία χρόνια διαψεύδει από μόνη της αυτό το αφήγημα. Είναι γνωστές στην ξανθιώτικη κοινωνία οι άθλιες εργασιακές συνθήκες με κυρίαρχη την εντατικοποίηση, τα 4ωρα και τα 6ωρα, τους μισθούς των 240, 360, 500, 600 και 650 ευρώ, ανάλογα την επιχείρηση, τις ανθυγιεινές συνθήκες στα σύγχρονα εργασιακά κάτεργα. Την ίδια στιγμή που αυτοί οι επιχειρηματικοί όμιλοι μετράνε εκατοντάδες ή και χιλιάδες εργαζόμενους σε όλη τη χώρα ή και σε άλλες χώρες στις 4 άκρες του πλανήτη, βλέπουν τα κέρδη τους να αυξάνονται και να μεγεθύνονται, οι ίδιοι οι εργαζόμενοι και κυρίως οι νεότεροι παράγουν όλον αυτόν τον πλούτο, βλέπουν στον 21ο αιώνα να ζουν χειρότερα από τους γονείς τους.

Γυρνώντας πίσω, στις 2 πρώτες δεκαετίες ένταξης της Ξάνθης στο ελληνικό αστικό κράτος, με γλαφυρό τρόπο παρακολουθούν πώς κατόρθωσαν οι πρόγονοί μας να καταχτήσουν όλα εκείνα τα εργασιακά δικαιώματα που παίρνονται σήμερα πίσω ένα ένα. Πώς κατόρθωσαν να βελτιώσουνε τη ζωή τους, πώς καθετί που πήραν το πήραν με τον αγώνα τους, φωτίζοντας ταυτόχρονα το δρόμο για την νέα ιστορικά οργάνωση της κοινωνίας, τη σοσιαλιστική – κομμουνιστική.

Παράλληλα, μέσα από αυτήν την έκδοση, στοχεύουμε στην καταγραφή στιγμών της ταξικής πάλης στην Ξάνθη, “άγνωστες” στο ευρύ κοινό, χωρίς τις οποίες όμως η ιστορία της Ξάνθης κατά το Μεσοπόλεμο είναι το λιγότερο λειψή. Την ανάδειξη ηγετικών μορφών της εργατικής τάξης που πρέπει να βρουν τη θέση που τους αξίζει στην ιστορία της Ξάνθης, όπως ο Βασίλης Βερβέρης, από τους πρώτους γραμματείς της Κεντρικής Επιτροπής της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδας (ΚΟΕ), δυο φορές εκλεγμένος βουλευτής της εκλογικής περιφέρειας Ροδόπης (που περιελάμβανε την Ξάνθη) με τους συνδυασμούς Ενιαίο Μέτωπο Εργατών και Αγροτών (ΕΜΕΑ) τον Σεπτέμβρη του 1932 και Παλλαϊκό Μέτωπο τον Γενάρη του 1936, 2 φορές υποψήφιος Δήμαρχος Ξάνθης το 1929 και το 1934, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1934, παραδομένος από το μεταξικό καθεστώς στους φασίστες το 1941 και εκτελεσμένος από τους ναζί στο Χαϊδάρι στις 12 Δεκέμβρη του 1943. Κι όμως, ούτε ένας δρόμος, ούτε μία πλατεία δεν έχει το όνομα ενός ανθρώπου που συμβολίζει την Ξάνθη των καπνεργατών του Μεσοπολέμου. Στις παρακάτω σελίδες καταγράφεται σε μεγάλο βαθμό η ζωή, οι αγωνίες των “από κάτω” στην καπιταλιστική κοινωνία, των παραγωγών του πλούτου, της εργατικής τάξης. Εντυπωσιάζει η άγρια καταστολή που χρησιμοποίησε η αστική τάξη, με κορύφωση τη ματωμένη Τετάρτη της 13ης Ιούνη του 1928, με τους 4 νεκρούς εργάτες, για να μπορέσει να “τιθασεύσει” την εργατική τάξη. Από μόνη της αποτελεί πεδίο δόξης λαμπρό για τους ιστορικούς μελετητές να αναδείξουν τα μέσα – αστυνομία, στρατός, εξορίες, φυλακίσεις, κατασταλτικό νομοθετικό πλαίσιο, “κίτρινα” σωματεία, στυγνή εργοδοτική τρομοκρατία με black list και λοκ άουτ, φασιστικές συμμορίες ΕΕΕ, κ.α -που αξιοποίησε η αστική τάξη στην Ξάνθη με όλες τις μορφές αστικού κράτους και όλα τα αστικά κόμματα στη διακυβέρνηση για να καταπνίξει το ταξικό εργατικό κίνημα και το ΚΚΕ, ώστε να μπορέσει να ρίξει τα μεροκάματα, να βάλει τους καπνεργάτες να δουλεύουν ήλιο με ήλιο. Είναι ιστορική παρακαταθήκη πως το δόγμα “νόμος και τάξη” είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσει η αστική τάξη να τσακίζει τα εργασιακά δικαιώματα.

Η έκδοση αποτελεί μια πρώτη συγκροτημένη απόπειρα να παρουσιαστεί ολοκληρωμένα με χρονολογική σειρά η δράση των καπνεργατών αλλά και σε κάποιο βαθμό και των υπόλοιπων τμημάτων της εργατικής τάξης της Ξάνθης στον Μεσοπόλεμο. Μέσα από τις σελίδες της έκδοσης παρακολουθούμε την πραγματοποίηση σκληρών απεργιακών μαχών σχεδόν κάθε χρονιά. Πως βάση της δουλειάς του σωματείου είναι η Γενική Συνέλευση, το καπνομάγαζο και σε περιόδους ανεργίας η γειτονιά. Πώς επεξεργάζονταν οι καπνεργάτες ολοκληρωμένο πλαίσιο διεκδικήσεων. Την προσπάθεια των καπνεργατών να οικοδομήσουν πέρα από την ενότητα της τάξης και την κοινωνική συμμαχία με τους αυτοαπασχολούμενους της πόλης και τους καπνοπαραγωγούς. Την ενότητα της εργατικής τάξης ανεξάρτητα από θρησκεία, γλώσσα, πολιτιστική ταυτότητα. Την ιδιαίτερη έγνοια των νέων καπνεργατών για τους στρατευμένους καπνεργάτες, με υιοθέτηση συγκεκριμένου πλαισίου διεκδικήσεων.

Ακόμη, παρουσιάζεται μέσα από την παρέμβαση του Κόμματος στις εκλογικές μάχες (1923, 1926, 1932, 1933, 1935, 1936 και δημοτικές 1925, 1929 και 1934) όχι μόνο η επιρροή του στις πλατιές εργατικές μάζες της Ξάνθης που του δίνανε ποσοστά από 25-40% σε αυτές τις εκλογικές μάχες, αλλά και ο τρόπος δουλειάς, πώς αξιοποιούσε το ΚΚΕ τις εκλογές για το αστικό κοινοβούλιο για να προωθήσει τη στρατηγική του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανάδειξη της έκδοσης της τουρκόφωνης εφημερίδας “Γενή Ζιά” τη δεκαετία του ’20 και της τοπικής εφημερίδας “Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ” τη δεκαετία του ’30. Ξεχωρίζει η παρέμβαση του Κόμματος στη νεολαία με την ίδρυση το διάστημα Σεπτέμβρη – Οκτώβρη του 1923 Κομμουνιστικού Ομίλου Νέων. Ενδεικτική είναι η παρουσίαση του Α’ Εργατοαγροτικού Συνεδρίου Νέων το 1927.

Τα στοιχεία της έκδοσης αντλήθηκαν μέσα από το αρχείο του “Ριζοσπάστη” της περιόδου του Μεσοπολέμου, απ’ όπου είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των κειμένων που παρατίθενται αυτούσια, το αρχείο της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης (ΚΟΜΕΠ) του Μεσοπολεμου, τις εκδόσεις του αείμνηστου Ξανθιώτη ιστορικού Θωμά Έξαρχου αλλά και άλλες εκδόσεις που παρατίθενται στη βιβλιογραφία. Έχει συγκεντρωθεί πλούσιο υλικό, μέρος του οποίου παρουσιάζεται σε αυτήν την έκδοση.

Επιδιώκουμε να αποτελέσει έναυσμα για πιο ενδελεχή μελέτη της περιόδου του Μεσοπολέμου στην Ξάνθη από τη σκοπιά της πλειοψηφικής κοινωνικής δύναμης, της εργατικής τάξης, αλλά και όπλο στα χέρια των εργαζόμενων και των νέων που ψηλαφώντας τα ίχνη των προγόνων της τάξης τους θα ξαναβρούν το νήμα για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος, για την ενίσχυση του αγώνα για έναν κόσμο λέφτερο, ανοιχτό, γεμάτο ελπίδα, για τον σοσιαλισμό – κομμουνισμό.

Να αποτελέσει ερέθισμα για την προσέγγιση και το Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ (1918-1949) που εκδόθηκε μετά την ειδική πανελλαδική συνδιάσκεψη στις 23 Ιούνη του 2018, η οποία συζήτησε, ενέκρινε και διαμόρφωσε τα κείμενα στην τελική τους μορφή. Ως πρόγευση παραθέτουμε σε παράρτημα το κεφάλαιο 11 του Α2 Τόμου με τίτλο “Σύνοψη βασικών συμπερασμάτων από την πάλη του ΚΚΕ το Μεσοπόλεμο”.

Τέλος, η έκδοση είναι κι ένας φόρος τιμής σε όλους όσοι βάδισαν το δρόμο της ταξικής πάλης, υφιστάμενοι αμέτρητες θυσίες, δίνοντας ακόμα και τη ζωή τους. Τα ονόματα πολλών από αυτούς βρίσκονται στις παρακάτω σελίδες και ίσως κάποιοι να αναγνωρίσουν τους προγόνους τους.