Έβαλντ Βασίλιεβιτς Ιλιένκοφ: “Το Μαύρο Κουτί της νοημοσύνης”

«…Ο νους, η νοημοσύνη, διαμορφώνεται γενικά μόνο στη διάρκεια της διεργασίας κατά την οποία αφομοιώνεται ατομικά η πνευματική κουλτούρα που δημιουργήθηκε από την εργασία όλων των προηγούμενων ανθρώπινων γενεών […] Επομένως, η πρώτη προϋπόθεση για την εκπαίδευση του νου είναι η ανοιχτή πρόσβαση –για όλους– σε όλους τους θησαυρούς του πνευματικού πολιτισμού…».

«…η προσωπικότητα γεννιέται, προκύπτει (και όχι εκδηλώνεται!) στο χώρο της πραγματικής αλληλεπίδρασης δύο τουλάχιστον ατόμων […] και όχι στη φυσιολογία του εγκεφάλου […] ούτε στα βάθη της μυστηριωδώς απρόσιτης υπαρξιακής μονάδας…».

«…Δεν είναι ο Άνθρωπος που χρησιμοποιεί τη Μηχανή, τη δύναμη και την ισχύ της, αλλά η Μηχανή χρησιμοποιεί τον Άνθρωπο, καταναλώνοντας τη ζωντανή σάρκα του […] Με άλλα λόγια, το πρόβλημα είναι να επιστραφεί στον Άνθρωπο η χαμένη του δύναμη πάνω στον κόσμο των μηχανών…».

                                                                                              (αποσπάσματα από το βιβλίο)

Ήταν εφικτό από τη δεκαετία του ’60 (συζήτηση ανοιχτή ήδη από αυτή του ’40) όχι μόνο να διεισδύσει κανείς στις πηγές της νόησης, αλλά και να αποκωδικοποιήσει το «μαύρο κουτί» της τεχνητής νοημοσύνης; Ποιος είναι, άραγε, ο πραγματικός κίνδυνος, η υποδούλωση της φυσικής στην τεχνητή νοημοσύνη ή η αυτοϋποδούλωση της πρώτης στους εκμεταλλευτικούς μηχανισμούς; 

Ο σπουδαίος και καθ’ όλα ξεχωριστός Σοβιετικός φιλόσοφος Έβαλντ Ιλιένκοφ, ένας πραγματικός μάστορας της διαλεκτικής σκέψης, με το γνωστό του γλαφυρό και γνήσια εκλαϊκευτικό, «λογοτεχνικά» φιλοσοφικό και διαλογικό ύφος ξεκλειδώνει σ’ αυτή τη συλλογή πέντε διαχρονικά επίκαιρων άρθρων του ‒για πρώτη φορά μεταφρασθέντων και εκδοθέντων στα ελληνικά με τη μορφή βιβλίου‒ τα «μυστικά» της συγκρότησης του νου.

Καταθέτοντας ζωντανές αποδείξεις από την ίδια την επιστημονική έρευνα, ιχνηλατεί τους όρους γέννησης της ανθρώπινης νοημοσύνης και προσωπικότητας, τον ουσιαστικό ρόλο της επιστήμης της ψυχολογίας, ενώ ταυτόχρονα, με ακαταμάχητα επιχειρήματα και απολαυστικά σαρκαστικό τρόπο, αφοπλίζει τις φυσιοκρατικές και βιοκοινωνικές θεωρίες.

Ο Ιλιένκοφ είχε την ικανότητα την ίδια στιγμή να εμβαθύνει, από μαρξιστικές θέσεις, την κριτική του ματιά στους διαχρονικά πιο σημαντικούς εκπροσώπους μεγάλων φιλοσοφικών ρευμάτων (Χέγκελ, Καντ, Σπινόζα, Φίχτελ, Σέλινγκ) και να περιδιαβαίνει όλους τους χώρους της παγκόσμιας διανόησης και τέχνης (από το Μότσαρτ και τον Μπετόβεν μέχρι τον Γκόγια και το Ρέμπραντ κι από τον Πούσκιν και τον Μπαλζάκ μέχρι τον Στανισλάφσκι και τον Μπέργκμαν), για να προσδώσει μια σπάνια παραστατικότητα και ελκτική δύναμη στην ανάλυσή του.

Μια φιλοσοφική πυξίδα, ειδικά για τους νέους, στο πέλαγος της αναζήτησης της ουσίας της ζωής και της επαναστατικής αλλαγής του κόσμου.

Το βιβλίο-συλλογή άρθρων του Έβαλντ Β. Ιλιένκοφ Το Μαύρο Κουτί της νοημοσύνης κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΕΝΤΟΣ και διατίθεται σε όλα τα βιβλιοπωλεία.

Μια διαλεκτική φιλοσοφική «ραψωδία» 

που έρχεται απ’ το παρελθόν για να φωτίσει το μέλλον.

Το Μαύρο Κουτί της νοημοσύνης

Κατηγορία: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Έτος Έκδοσης: 2025

Σελίδες: 208

Διαστάσεις: 14×21

ISBN:  978-960-614-042-6

Έβαλντ Βασίλιεβιτς Ιλιένκοφ

Ο Έβαλντ Βασίλιεβιτς Ιλιένκοφ γεννήθηκε στο Σμολένσκ στις 18 Φεβρουαρίου 1924, στην οικογένεια του Β. Π. Ιλιένκοφ, συγγραφέα τιμημένου με το βραβείο Στάλιν, και της δασκάλας Ε. Ι. Ιλιένκοβα. 

 Το 1928 η οικογένεια μετοίκησε στη Μόσχα. Τον Ιούνιο του 1941 ο Ιλιένκοφ αποφοίτησε από το σχολείο μέσης εκπαίδευσης Αρ. 170 της Μόσχας και το Σεπτέμβριο εισήλθε στη Φιλοσοφική Σχολή του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας, Λογοτεχνίας και Ιστορίας της Μόσχας «Ν. Γ. Τσερνισέφσκι» (МИФЛИ). Μαζί με το Ινστιτούτο, μετοίκησε στο Ασγκαμπάτ την περίοδο Οκτωβρίου-Νοεμβρίου του 1941, όπου συνέχισε τις σπουδές του. Το Δεκέμβριο του 1941 όλες οι σχολές του МИФЛИ έγιναν μέρος του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, το οποίο επίσης μεταφέρθηκε στο Ασγκαμπάτ. Τον Ιούλιο του 1942 το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας μεταφέρθηκε στο Σβερντλόφσκ.

 Τον Αύγουστο του 1942 ο Ιλιένκοφ κλήθηκε στον Κόκκινο Στρατό και κατατάχθηκε στη Σχολή Πυροβολικού της Οδησσού «Μ. Β. Φρούνζε», στην περιοχή Σβερντλόφσκ. Μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή τον Οκτώβριο του 1943, με τον βαθμό του υπολοχαγού, μετατέθηκε στο Δυτικό Μέτωπο και στη συνέχεια στο 2ο και 1ο Μέτωπο της Λευκορωσίας. Διοίκησε μια διμοιρία πυροβολικού, πήρε μέρος στις μάχες στο προγεφύρωμα του Σαντομιέρζ και πολέμησε μέχρι το Βερολίνο, όπου γιόρτασε την Ημέρα της Νίκης. Για τη στρατιωτική ανδρεία που επέδειξε του απονεμήθηκε το παράσημο του Πατριωτικού Πολέμου, Β΄ βαθμού, καθώς και μετάλλια. Μετά το τέλος του πολέμου υπηρέτησε στη σοβιετική στρατιωτική αποστολή στη Γερμανία μέχρι τον Αύγουστο του 1945.

  Από τον Αύγουστο του 1945 μέχρι το Φεβρουάριο του 1946, οπότε και αποστρατεύθηκε, ο Ιλιένκοφ εργάστηκε ως λογοτεχνικός συνεργάτης στο τμήμα πυροβολικού της εφημερίδας Κράσναγια Ζβέζντα στη Μόσχα. Μετά από αυτό, συνέχισε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας και τον Απρίλιο του 1950 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ). Η επιλογή της κατεύθυνσης του επιστημονικού έργου του Ιλιένκοφ επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, καθηγητή Μπ. Στ. Τσερνισόφ. Αργότερα, ο Ιλιένκοφ είχε στενή συνεργασία με τον ακαδημαϊκό Μπ. Μ. Κέντροφ, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, το διευθυντή του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας Π. Β. Κοπνίν, τους Κοσμήτορες της Σχολής Ψυχολογίας του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας Α. Ν. Λεόντιεφ, Π. Ια. Γαλπέριν, Β. Β. Νταβίντοφ. 

 Τον Ιούνιο του 1950 αποφοίτησε με άριστα και με σύσταση για μεταπτυχιακό στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας στο τμήμα Ιστορίας της Ξένης Φιλοσοφίας. Στο μεταπτυχιακό έγινε επιβλέπων καθηγητής του ο Τ. Ι. Όιζερμαν. Το 1953 ο Ιλιένκοφ υπερασπίστηκε τη διατριβή του με θέμα Μερικά ζητήματα υλιστικής διαλεκτικής στο έργο του K. Μαρξ «Κριτική της πολιτικής οικονομίας», η οποία επηρέασε τον προσδιορισμό της διαλεκτικής λογικής ως κατεύθυνσης της μαρξιστικής-λενινιστικής φιλοσοφίας. 

 Μετά την αποδέσμευση από τη διδασκαλία, ο Ιλιένκοφ συνέχισε το έργο του στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ. Το 1956 ολοκλήρωσε το έργο «Η διαλεκτική του αφηρημένου και του συγκεκριμένου στην επιστημονική και θεωρητική σκέψη». Το βιβλίο εκδόθηκε το 1960 με τον τίτλο Η διαλεκτική του αφηρημένου και του συγκεκριμένου στο Κεφάλαιο του Μαρξ και το 1961 ο Έβαλντ Ιλιένκοφ έλαβε τη θέση του ανώτερου ερευνητή. Την ίδια χρονιά, από το Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ του ανατέθηκε να εργαστεί στο προσχέδιο του προγράμματος του ΚΚΣΕ, στο τμήμα «Ζητήματα Επιστήμης και Δημόσιας Εκπαίδευσης».

 Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1960 ο Ιλιένκοφ συμμετείχε στη δημιουργία της Φιλοσοφικής Εγκυκλοπαίδειας ως συγγραφέας. Στη διαδικασία της εργασίας για το δεύτερο τόμο, έγινε ο επιμελητής της ενότητας «Διαλεκτικός Υλισμός». Σε αυτόν τον τόμο δημοσιεύτηκαν επτά άρθρα του. Στον ίδιο τόμο αυτής της έκδοσης, το φθινόπωρο του 1962, δημοσιεύτηκε το διάσημο άρθρο του Ιλιένκοφ «Ιδεατό». Την περίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου του 1964 ο Ιλιένκοφ συμμετείχε στις εργασίες του Διεθνούς Εγελιανού Συνεδρίου στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας.

 Το 1965, το Προεδρείο της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ απένειμε στον Ιλιένκοφ το βραβείο «Ν. Γ. Τσερνισέφσκι» «για τη σειρά εργασιών για την ιστορία και τη θεωρία της διαλεκτικής».

 Συμμετέχει στο VI Διεθνές Εγελιανό Φιλοσοφικό Συνέδριο στην Πράγα. Το 1968 το βιβλίο του «Περί ειδώλων και ιδεατών» εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Πολιτιζντάτ και στις 26 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς υπερασπίστηκε τη διδακτορική του διατριβή Σχετικά με τη φύση της νόησης (με βάση την ανάλυση της γερμανικής κλασικής διαλεκτικής). Το Σεπτέμβριο του 1970 συμμετείχε στο Διεθνές Φιλοσοφικό Συνέδριο στο Βερολίνο (ΓΛΔ).

 Το 1974 εκδόθηκε η μονογραφία του Διαλεκτική Λογική. Δοκίμια ιστορίας και θεωρίας, που θεωρείται από τους ερευνητές ως το κύριο ιστορικό και φιλοσοφικό έργο του Ιλιένκοφ. Την άνοιξη του 1976 συνέγραψε το βιβλίο «Διαλεκτική του Ιδεώδους». Από το 1975 μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Ιλιένκοφ διηύθυνε επιστημονικό σεμινάριο στη Σχολή Ψυχολογίας του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, μετά από πρόσκληση του κοσμήτορα A. N. Λεόντιεφ.

 Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Ιλιένκοφ έδινε μεγάλη προσοχή στα ζητήματα της παραγωγικής δύναμης της φαντασίας, της δημιουργικής φαντασίας (συμπεριλαμβανομένης της σχέσης με τα θέματα της αισθητικής δραστηριότητας και της τέχνης).

Ήταν εφικτό από τη δεκαετία του ’60 (συζήτηση ανοιχτή ήδη από αυτή του ’40) όχι μόνο να διεισδύσει κανείς στις πηγές της νόησης, αλλά ταυτόχρονα να αποκωδικοποιήσει το «μαύρο κουτί» της τεχνητής νοημοσύνης; Ποιος είναι, άραγε, ο πραγματικός κίνδυνος, η υποδούλωση της φυσικής στην τεχνητή νοημοσύνη ή η αυτοϋποδούλωση της πρώτης στους εκμεταλλευτικούς μηχανισμούς; Ο διαλεκτικός υλισμός πάντα πρόσφερε τα μεθοδολογικά εργαλεία για διορατικές και καίριες απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα. 

Ο σπουδαίος και καθ’ όλα ξεχωριστός Σοβιετικός φιλόσοφος Έβαλντ Ιλιένκοφ, πρωτομάστορας της διαλεκτικής σκέψης, με το γνωστό του γλαφυρό και γνήσια εκλαϊκευτικό, «λογοτεχνικά» φιλοσοφικό και διαλογικό ύφος, ξεκλειδώνει σ’ αυτή τη συλλογή διαχρονικά επίκαιρων άρθρων του ‒για πρώτη φορά μεταφρασθέντων και εκδοθέντων στα ελληνικά με τη μορφή βιβλίου‒ τα «μυστικά» της συγκρότησης του νου, στηριγμένος στη μαρξιστική αντίληψη περί της κοινωνικής ουσίας του ανθρώπου.

Καταθέτοντας ζωντανές αποδείξεις από την ίδια την επιστημονική έρευνα, ιχνηλατεί τους όρους γέννησης της ανθρώπινης νοημοσύνης και προσωπικότητας, τον ουσιαστικό ρόλο της επιστήμης της ψυχολογίας, ενώ ταυτόχρονα, με ακαταμάχητα επιχειρήματα και απολαυστικά σαρκαστικό τρόπο, αφοπλίζει τις φυσιοκρατικές και βιοκοινωνικές θεωρίες. 

Μια διαλεκτική φιλοσοφική «ραψωδία»

που έρχεται απ’ το παρελθόν για να φωτίσει το μέλλον.

(Από το οπισθόφυλλο)