Ο κομμουνισμός θα έρθει ποτέ;

ΡΩΤΑΤΕ; ΑΠΑΝΤΑΜΕ  02

Ο κομμουνισμός θα έρθει ποτέ;

– Γιατί ρωτάς αν θα έρθει ο κομμουνισμός; Μα δεν είχε έρθει; Δεν τον είδαμε στην Ρωσία, την Κίνα, την Βουλγαρία και σε άλλες χώρες;

– Φίλε μου ο κομμουνισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα στο οποίο δεν θα υπάρχουν αφεντικά και υπάλληλοι, η κοινωνία δεν θα είναι χωρισμένη σε τάξεις ανάλογα με την οικονομική θέση του καθενός. Επίσης δεν θα υπάρχει το «κράτος» ενώ στη θέση του θα υπάρχει ένα σύστημα «αυτοδιεύθυνσης», δίχως στρατό, δικαστήρια, αστυνομία, εφορίες και άλλους τέτοιους καταπιεστικούς μηχανισμούς. Είδες εσύ σε αυτές τις χώρες να είχαν εξαλειφθεί τελείως οι διαφοροποιήσεις λόγω εισοδήματος; Είχαν καταργηθεί το κράτος, ο στρατός και τα υπόλοιπα; Δεν είχαν καταργηθεί. Συνεπώς δεν είχαν φτιάξει ακόμα «κομμουνισμό».

– Και τότε αυτές οι χώρες τι είχανε;

– Αυτές οι χώρες χαρακτηριζόντουσαν ως Σοσιαλιστικές. Ο σοσιαλισμός είναι ένα είδος πρώιμου κομμουνισμού, στην διάρκεια του οποίου η κοινωνία προσπαθεί  να ξεπεράσει σταδιακά τις παλιές σχέσεις παραγωγής, που ίσχυαν στον καπιταλισμό. Δηλαδή να πάψει η παραγωγή αγαθών με στόχο την πώληση και την αποκόμιση «κέρδους», και οι παραγωγικές μονάδες (όπως λόγου χάρη τα αγροκτήματα και οι βιομηχανίες), να περάσουν στα χέρια ολόκληρης της κοινωνίας. Αυτή η διαδικασία δεν γίνεται ούτε αμέσως ούτε αυτόματα. 

Επίσης το σοσιαλιστικό κράτος φροντίζει να διαμορφωθεί μια νέα νοοτροπία στους ανθρώπους, όπου ο κάθε ένας θα σκέφτεται τον διπλανό του, θα φροντίζει για την ανύψωση ολόκληρης της κοινωνίας και δεν θα νοιάζεται μόνο για το προσωπικό του όφελος. Όσο περισσότερα βήματα γίνονται προς αυτήν την κατεύθυνση, τόσο λέμε ότι εμβαθύνουν οι σοσιαλιστικές αλλαγές, τόσο προχωράει η επανάσταση, τόσο ερχόμαστε πιο κοντά στην κομμουνιστική κοινωνία.

-Μα γιατί λες ότι θα προχωράει η επανάσταση; Η επανάσταση δεν είχε γίνει το 1917 στην Ρωσία;

-Μην συγχέεις την «επανάσταση» με την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Επανάσταση δεν είναι μόνο να πάρεις τα όπλα και να κατακτήσεις την πολιτική εξουσία. Αυτό είναι μόνο η αρχή της επανάστασης. Μετά την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας ξεκινά το δυσκολότερο κομμάτι τής επανάστασης, δηλαδή η αλλαγή των σχέσεων παραγωγής και κυρίως η αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων και η δημιουργία ενός «νέου ανθρώπου» με υψηλά ιδανικά. Η όλη αυτή διαδικασία, για την δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου, που θα υψώσει τον άνθρωπο σε ανώτερο επίπεδο, είναι μακρόχρονη και πολύ δύσκολη. 

-Και πόσος χρόνος χρειάζεται για να ολοκληρωθεί η επαναστατική διαδικασία;

-Δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό όριο στο οποίο θα πρέπει να ολοκληρωθεί ο επαναστατικός μετασχηματισμός μιας κοινωνίας και το πέρασμά της στον κομμουνισμό. Ούτε ο Μαρξ, ούτε ο Ένγκελς, ούτε ο Στάλιν, ούτε ο Μάο, ούτε κανένας άλλος μπόρεσε ή μπορεί να θέσει ένα τέτοιο όριο. Αυτό είναι αδύνατον. Πάντα θα εξαρτάται από τις συνθήκες κάθε χώρας, και ταυτόχρονα θα εξαρτάται και από τις παγκόσμιες συνθήκες. Λογικά οι χώρες που θα αρχίσουν πρώτες την επαναστατική διαδικασία θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να την ολοκληρώσουν, ενώ αυτές που θα την αρχίσουν τελευταίες θα χρειαστούν λιγότερο.

Ο κομμουνισμός προϋποθέτει την κατάργηση του κράτους και των μηχανισμών του (στρατός, αστυνομία κλπ). Όσο θα υπάρχουν καπιταλιστικά (δηλαδή ιμπεριαλιστικά) κράτη στον κόσμο, καμία χώρα (ή μια ομάδα χωρών) δεν θα μπορέσει μόνη της  να διαλύσει το κράτος και τους μηχανισμούς της, επειδή θα δεχθεί επίθεση. Επομένως το εργατικό κράτος (το οποίο σαν κράτος είναι καταπιεστικό), θα υπάρχει μέχρι να αρχίσει η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στο συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα της υφηλίου. Αυτό όμως θα το κρίνουν εκείνες οι κοινωνίες και όχι εμείς.

Μην παραβλέπεις ότι η επαναστατική διαδικασία δεν είναι μόνο η αλλαγή των σχέσεων παραγωγής αλλά και το ξερίζωμα συνηθειών και αντιλήψεων που επί αιώνες καθορίζουν την συμπεριφορά των ανθρώπων. Δεν θα μιλήσω για το ξερίζωμα θρησκευτικών αντιλήψεων, αλλά για πιο απλά πράγματα. Θα σου δώσω ένα απλό παράδειγμα. Δανείζεσαι ένα βιβλίο από την δημόσια βιβλιοθήκη και ξεχνάς να το επιστρέψεις. Αυτό στην σημερινή μας κοινωνία δεν αποτελεί ηθικό πρόβλημα. Στην ανεπτυγμένη σοσιαλιστική κοινωνία (φυσικά και στην κομμουνιστική) είναι απαράδεκτο, επειδή σημαίνει ότι δεν σέβεσαι την κοινωνική περιουσία. Η δημιουργία του «νέου ανθρώπου» είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της επανάστασης.

-Εγώ νόμιζα ότι «επανάσταση» είναι να καταλαμβάνεις την εξουσία με τα όπλα…

-Είπαμε, πολλοί το νομίζουν αυτό. Οι κοινωνικές επαναστάσεις οδηγούν τις κοινωνίες σε ένα ανώτερο επίπεδο. Τέτοιες ήταν οι αστικές επαναστάσεις που έγιναν στην Αγγλία το 1648, στην Γαλλία το 1789, στην Ελλάδα το 1821, στην Γερμανία το 1848 και άλλες, που οδήγησαν στην αντικατάσταση του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής, με τον καπιταλιστικό. 

Ο καπιταλισμός την εποχή εκείνη, έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και αποτέλεσε πρόοδο για την κοινωνική οργάνωση. Εάν θεωρούσαμε ως επανάσταση την ένοπλη κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, τότε, κάθε στρατιωτικό πραξικόπημα θα ονομαζόταν «επανάσταση». 

Το ίδιο θα ονομάζαμε και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την παλινόρθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες. Εκεί όμως έγινε «αντεπανάσταση», δηλαδή το αντίθετο της επανάστασης. Η αντεπανάσταση στην ΕΣΣΔ, δεν έσπρωξε την κοινωνία προς την πρόοδο, αλλά την οδήγησε πίσω, στο παλιό καπιταλιστικό σύστημα. Η αντεπανάσταση επανάφερε στη Ρωσία (και τις άλλες πρώην σοσιαλιστικές δημοκρατίες), τους άστεγους, τους άνεργους, την εκπόρνευση, την σκληρή εγκληματικότητα, τον ρατσισμό, τον πόλεμο, και όλα τα βάρβαρα γνωρίσματα των καπιταλιστικών κοινωνιών. Οι προλεταριακές επαναστάσεις που γνωρίσαμε, καθώς και αυτές που έρχονται, είναι προοδευτικές, επειδή οδηγούν τις κοινωνίες σε ένα ανώτερο επίπεδο.

-Και γιατί πιστεύεις ότι θα γίνουν στο μέλλον επαναστάσεις;

Δεν το πιστεύω, το γνωρίζω! Οι αντιφάσεις που κρύβει μέσα του ο καπιταλισμός, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσουν τους λαούς να τον καταστρέψουν και να φτιάξουν μια κοινωνία όπου ένας άνθρωπος δεν θα εκμεταλλεύεται την εργασία του συνανθρώπου του.

-Για ποιες αντιφάσεις μου λeς; Τι είναι αυτό;

Αντίφαση έχουμε όταν, για να υπάρξει κάτι, αυτό πρέπει αναγκαστικά να συνυπάρξει με κάτι το αντίθετο, με κάτι που στο τέλος θα το καταστρέψει. Για να το καταλάβεις καλύτερα θα σου πω ένα παράδειγμα. Όταν από μία κότα γεννιέται ένα αβγό, αυτό περικλείει μέσα του ένα γονιμοποιημένο ωάριο το οποίο στο τέλος θα καταστρέψει το αβγό, για να μπορέσει να βγει το κοτόπουλο. Η ύπαρξη τού γονιμοποιημένου ωαρίου εντός τού αβγού, αποτελεί την εσωτερική αντίφαση η οποία θα εξελίξει τα γεγονότα και θα καταστρέψει το αβγό. Εάν όμως δεν υπήρχε αυτή η αντίφαση, δεν θα υπήρχε και λόγος για να γεννηθεί το αβγό. Συνεπώς το αβγό υπάρχει επειδή θα πρέπει να επωασθεί αυτό που θα το καταστρέψει. 

Το ίδιο συμβαίνει και με τον καπιταλισμό. Για να υπάρχει καπιταλισμός, πρέπει κάποιοι άνθρωποι να κατέχουν το κεφάλαιο (δηλαδή οι καπιταλιστές) και να χρησιμοποιούν την εργασία των εργατών έναντι μισθού, ώστε να αποκομίζουν το κέρδος από την εργασία αυτών των ανθρώπων. Εξ ορισμού λοιπόν, ο καπιταλισμός υφίσταται μόνο όταν η αστική τάξη μπορεί να εκμεταλλεύεται την εργατική δύναμη των παραγωγών. 

Αυτή η κατάσταση, δηλαδή άλλος να παράγει κι άλλος να καρπώνεται το περίσσευμα της εργασίας, αποτελεί αντίφαση, η οποία αναγκαστικά θα πρέπει να επιλυθεί. Αυτό επιβάλλουν οι νόμοι της φύσης. Νομοτελειακά λοιπόν, κάποια στιγμή, επειδή έτσι το απαιτεί η φύση, ο καπιταλισμός θα πρέπει να τερματιστεί και να αντικατασταθεί από τον σοσιαλισμό-κομμουνισμό. Αυτοί που στο τέλος θα επαναστατήσουν, είναι αυτοί που προσφέρουν την μισθωτή εργασία, ώστε να τερματίσουν την εκμετάλλευση που δέχονται. 

Με άλλα λόγια, όσο βαθαίνει ο καπιταλισμός και όσο οι καπιταλιστές αυξάνουν τις περιουσίες τους και γιγαντώνονται οι πολυεθνικοί όμιλοι, τόσο οι μικροί επιχειρηματίες, οι μικροί αγρότες, χάνουν τις επιχειρήσεις τους. Τόσο αυξάνεται αριθμητικά η εργατική τάξη, η οποία στο τέλος θα τον ανατρέψει. Χωρίς την μισθωτή εργασία δεν θα υπήρχε ο καπιταλισμός, αλλά οι προλετάριοι είναι αυτοί που θα τον ανατρέψουν.

-Δηλαδή στον κομμουνισμό θα έχουμε όλοι μας την δική μας επιχείρηση; Θα είμαστε αφεντικά του εαυτού μας;

-Φυσικά και όχι. Η εποχή όπου όλοι είχαν την δική τους επιχείρηση, το δικό τους χωράφι, το δικό τους κοπάδι, ήταν η εποχή στην αρχή της δουλοκτησίας, που στη συνέχεια μάς οδήγησε στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα. Εάν προσπαθούσαμε να επιστρέψουμε σε εκείνο τον ατομικό τρόπο παραγωγής, είναι σαν να θέλαμε να κάνουμε ένα τεράστιο πισωγύρισμα και να ξαναρχίσουμε την ιστορία από την αρχή, που νομοτελειακά θα μας έφερνε πάλι στο σημείο αυτό. Στο νέο οικονομικό σύστημα που θα προκύψει από την επίλυση της κύριας αντίθεσης του καπιταλισμού, τα μέσα παραγωγής (εργοστάσια, ορυχεία, καράβια, χωράφια, δορυφόροι) θα ανήκουν στην κοινωνία και όχι σε μεμονωμένα άτομα.

-Και πότε θεωρείς ότι θα γίνουν ξανά σοσιαλιστικές και προλεταριακές επαναστάσεις;

-Δεν μπορώ να σου δώσω συγκεκριμένη ημερομηνία. Κανείς δεν μπορεί να το κάνει αυτό, ούτε να σου πω σε ποια χώρα θα γίνει η αρχή των επόμενων σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Αυτό που σίγουρα γνωρίζω, είναι ότι οι υλικές συνθήκες έχουν ωριμάσει. Δηλαδή έχουν αναπτυχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τα μέσα παραγωγής, η τεχνολογία και η παραγωγικότητα της εργασίας που πλέον ο καπιταλισμός έχει καταστεί εμπόδιο για την παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. 

Ο ανελέητος ανταγωνισμός των πολυεθνικών ομίλων αποτελεί τροχοπέδη για την αύξηση της παραγωγής. Είναι σαν να θέλει η κοινωνία να πατήσει το γκάζι στο όχημα με το οποίο κινείται, και ο καπιταλισμός να τραβάει χειρόφρενο. 

Δες για παράδειγμα το ζήτημα με τα φάρμακα. Ενώ υπάρχει η τεχνολογία για την άμεση και απεριόριστη παραγωγή τους, οι φαρμακευτικοί κολοσσοί κατοχυρώνουν τις «πατέντες» και δεν επιτρέπουν στις άλλες φαρμακοβιομηχανίες να προχωρήσουν στην μαζική παραγωγή. Έτσι στο όνομα των κερδών, χιλιάδες άνθρωποι που θα μπορούσαν να σωθούν, οδηγούνται στον θάνατο. 

Η τεχνητή νοημοσύνη, και συνολικά η ανάπτυξη της τεχνολογίας, μειώνει σε παγκόσμιο επίπεδο τις θέσεις εργασίας. Η μείωση των απασχολουμένων έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της ζήτησης εμπορευμάτων, τη μείωση του συνολικού ποσοστού κέρδους και την εκδήλωση συνεχών οικονομικών κρίσεων.

Το καπιταλιστικό σύστημα κλυδωνίζεται. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες έχουν αρχίσει να σαπίζουν, να καταστρέφονται. Οι λαοί ολοένα και περισσότερο αντιλαμβάνονται ότι αυτή η κατάσταση, δεν μπορεί να συνεχιστεί, ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. 

Σήμερα ισχύει απόλυτα αυτό που είπε ο Μαρξ: “όταν οι υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής γίνουν εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, τότε αρχίζει μια νέα εποχή επαναστάσεων”. Από τον καιρό της κομμούνας μπήκαμε σε αυτή την εποχή. Απλώς σήμερα είναι πιο επιτακτική η ανάγκη για την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας . Και μην περιμένεις οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής να αντικατασταθούν αργά και σταδιακά με σοσιαλιστικές, μέσα στο ίδιο σύστημα, όπως έγινε στο παρελθόν με τις φεουδαρχικές. Αυτό θα γίνει απότομα και βίαια.

-Μπορεί να έχεις δίκιο σε αυτά που λες, αλλά εγώ δεν βλέπω τον κόσμο να αντιδράει. Πώς θα γίνει λοιπόν η επανάσταση;

Τις περισσότερες φορές, δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε τις μικρές αλλαγές που γίνονται στο πέρασμα του χρόνου. Κάθε μέρα στέκεσαι μπροστά στον καθρέφτη, αλλά δεν μπορείς να διακρίνεις τις αδιόρατες αλλαγές που γίνονται στο πρόσωπό σου. Ώσπου φτάνει μια μέρα που αντιλαμβάνεσαι ότι μεγάλωσες, ότι αρχίζεις να γερνάς. Είναι η μέρα που οι πολυάριθμες μικρές ποσοτικές αλλαγές οδήγησαν στην ποιοτική αλλαγή. 

Μπορεί να πέφτουν συνεχώς σταγόνες μέσα σε ένα ποτήρι, αλλά η τελευταία σταγόνα είναι που θα το κάνει να ξεχειλίσει και να χυθεί το νερό έξω από το ποτήρι. Μπορεί να κατεβάζεις συνεχώς την θερμοκρασία του νερού, αλλά έρχεται μια στιγμή που ξαφνικά αυτό γίνεται πάγος. Παντού στην φύση, οι μικρές ποσοτικές αλλαγές, στο τέλος φέρνουν την ποιοτική αλλαγή. Έτσι, οι συνεχείς αδιόρατες διεργασίες στις συνειδήσεις των ανθρώπων και σε συνάρτηση σημαντικών γεγονότων, στο τέλος θα φέρουν απότομα και την ποιοτική αλλαγή στην σκέψη τους.

–Ναι, αλλά στο παρελθόν οι δούλοι και οι δουλοπάροικοι είχαν εξεγερθεί πολλές φορές, αλλά δεν κατάφεραν να φέρουν επαναστατικές αλλαγές στην κοινωνία. Γιατί νομίζεις ότι θα το καταφέρουν τώρα οι εργάτες;

Οι εξεγέρσεις και των δούλων και των δουλοπάροικων ήταν καταδικασμένες σε αποτυχία επειδή δεν έβαζαν σαν στόχο την αλλαγή του κοινωνικού συστήματος. Απλώς επιθυμούσαν την αλλαγή της θέσης τους και από «δούλοι» ή «δουλοπάροικοι» να γίνουν οι ίδιοι δουλοκτήτες ή φεουδάρχες. 

Μόνο όταν τα μέσα παραγωγής αναπτύχθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό και οι συνθήκες το επέτρεπαν (περίπου τον 5ο και 6ο αιώνα) οι εξεγέρσεις των δούλων βοήθησαν κάποιους από αυτούς να μετατραπούν σε ελεύθερους αγρότες. Αντίστοιχα, οι εξεγέρσεις των δουλοπάροικων το μόνο που κατάφεραν ήταν να υποβοηθήσουν τα εύπορα στρώματα των πόλεων (τους αστούς) να καταλάβουν την εξουσία. Ούτε οι δούλοι, ούτε οι δουλοπάροικοι μπορούσαν να ηγηθούν μιας επαναστατικής αλλαγής, επειδή δεν ήταν στη φύση τής ταξικής τους θέσης.

 Στην εποχή μας, οι λαϊκές εξεγέρσεις για καλυτέρευση της ζωής μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, είναι καταδικασμένες σε αποτυχία, όπως εκείνες των δούλων και των δουλοπάροικων. Οποιαδήποτε βελτίωση των όρων ζωής κατακτηθεί, η αστική τάξη σύντομα θα την πάρει πίσω. Για να υπάρξει ουσιαστική αλλαγή, οι λαοί πρέπει να ανατρέψουν μια για πάντα τον καπιταλισμό και να αρχίσουν την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. 

Στο παρελθόν οι λαϊκές δυνάμεις των δούλων ή των δουλοπάροικων ήταν αδύνατον να αναλάβουν επαναστατικό ρόλο, σήμερα όμως, αυτός που νομοτελειακά θα αναλάβει τον ρόλο της επαναστατικής μετατροπής της κοινωνίας υπάρχει, και αυτός είναι η εργατική τάξη. Η εργατική τάξη δεν σκοπεύει να «αλλάξει» θέση με τους εκμεταλλευτές της αλλά να καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Οι υλικές προϋποθέσεις είναι πολύ ώριμες. Απομένει τα κομμουνιστικά κόμματα να συνειδητοποιήσουν τον ρόλο τους και να είναι έτοιμα να αξιοποιήσουν την ευκαιρία που κάποια στιγμή, αναγκαστικά, θα παρουσιαστεί.

-Υπάρχει όμως κάποια περίπτωση να μην έρθει ποτέ ο κομμουνισμός;

Η επιστήμη με την μελέτη των νομοτελειών, σύμφωνα με τις οποίες εξελίσσονται οι κοινωνίες, δείχνει ότι αυτός είναι ο μοναδικός δρόμος για την ανθρωπότητα. Οι νόμοι του Διαλεκτικού Υλισμού μάς εξηγούν ότι τα «πάντα ρει», ότι τα πάντα εξελίσσονται, ότι τίποτα δεν παραμένει ακίνητο, ότι αυτά που γεννιούνται κάποια μέρα θα πεθάνουν και θα αντικατασταθούν από το νέο. Η ίδια η εμπειρία μάς το επιβεβαιώνει. 

Οπωσδήποτε λοιπόν υπάρχει ένα τέλος για τον καπιταλισμό. Προσοχή όμως. Όταν το «καινούργιο» δεν μπορέσει να αντικαταστήσει το «παλιό», τότε επέρχεται η καταστροφή και των δύο. Εάν η ανθρωπότητα δεν μπορέσει να προχωρήσει στον σοσιαλισμό-κομμουνισμό, είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει τον όλεθρο. 

Οι ανταγωνισμοί των τεράστιων μονοπωλίων για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του πλανήτη και την εκμετάλλευση των αγορών, θα τα οδηγήσει στην γενικευμένη πολεμική σύγκρουση Αυτό έγινε αρκετές φορές στο παρελθόν. Σήμερα όμως το μέγεθός τους είναι τόσο μεγάλο και η δύναμη καταστροφής που κατέχουν είναι κολοσσιαία, που νομοτελειακά ο ανταγωνισμός τους θα φέρει τον όλεθρο. Ήδη βλέπουμε τους πολέμους να εξαπλώνονται σε όλες τις ηπείρους. Η ανθρωπότητα λοιπόν, όχι μόνο θα προχωρήσει στον κομμουνισμό επειδή έτσι το απαιτούν οι νόμοι της φύσης, αλλά κυρίως, έχει ανάγκη να το κάνει για να μην καταστραφεί. 

Αλλιώς θα καταλήξει σαν ένα κλούβιο αβγό, με το τσόφλι κατεστραμμένο και τον νεοσσό πεθαμένο, πριν προλάβει να γεννηθεί.

Να είσαστε καλά

Γιάννης Βεντούρας 

Εικόνα: Λεπτομέρεια μνημείου του Λένιν στην Κριμαία