Το φοινικικό σχέδιο (εντός ύλης και εκτός συστήματος)

Το πρόβλημα ξεκινάει όταν η αξία του κουστουμιού είναι μεγαλύτερη της αξίας του ανθρώπου που το φοράει. 

Η φράση και εν μέρει και ο τίτλος προέρχονται από την θεατρική παράσταση εκτός ύλης reloaded. Στην παράσταση ένας υπουργός παραιτείται σε μια συζήτηση επί πρότασης δυσπιστίας στη Βουλή (προφανώς οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις δεν είναι τυχαία) και αποφασίζει να πει την αλήθεια. Ποια είναι αυτή; Με λίγα λόγια ότι η πολιτική για αυτόν κατέληξε από έμπνευση σε επάγγελμα, όχι σε μια μέρα, όχι σε ένα μήνα, σιγά σιγά όλο και περισσότερο μετά από κάθε συμβιβασμό, μετά από κάθε δεν πειράζει, μετά από κάθε συνδιαλλαγή, ώσπου στο τέλος δεν έμεινε ίχνος προσφοράς, ίχνος αξιοπρέπειας, μόνο κέρδος. 

Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του καπιταλισμού είναι το πόσο ιδεολογικά έχει θωρακίσει την έννοια του κέρδους, την απόσπαση υπεραξίας όχι μόνο από την παραδοσιακή βιομηχανική παραγωγή, όχι μόνο από την επιστήμη, αλλά από καθετί που υπάρχει, σαν ένας ιός που μολύνει τα πάντα, από τα δικαιώματα έως τις ιδέες και την ίδια τη λειτουργία των θεσμών. Βέβαια, η ιδιότητα αυτή του καπιταλισμού να δρα ως ιό δεν είναι καινούρια, μάλιστα ίσως είναι από τα λίγα (αν όχι το μόνο) που είχε δίκιο ο Μπακούνιν σε σχέση με τον Μαρξ όταν εφιστούσε τους κινδύνους στην αλληλεπίδραση με τους κρατικούς μηχανισμούς. 

Εδώ έρχεται η εξαιρετική νέα ταινία του Wes Anderson Το φοινικικό σχέδιο (φωτογραφία), στην οποία με σουρεαλιστικό τρόπο και μέσα από ένα ονειρικό καστ παρουσιάζει το πώς αναπαράγεται και συντηρείται ένα σύστημα διαπλοκής και διαφθοράς μέσα από την κατανομή ρόλων: ο άπληστος επιχειρηματίας, η εκκλησία που ακολουθεί μόνο το φαίνεσθαι αλλά συντηρεί τη διαφθορά, η μαφία, τα τραστ, η κρατική γραφειοκρατία που αδυνατεί να κάνει κάτι, οι επαναστάτες μαρξιστές οι οποίοι κάνουν συμβολικά χτυπήματα και πετάν φεϊγβολάν ενώ ο κόσμος καίγεται. Όλοι συντηρούν από τη σκοπιά τους το σύστημα. 

Σε αυτό το πλαίσιο το ίδιο κράτος λειτουργεί ως μηχανισμός αναπαραγωγής της ύπαρξής του, και έχει φροντίσει να εμπλέκει σε αυτό μια σειρά ανθρώπων, επαγγελματικά από τα υψηλά στελέχη, βουλευτές και υπουργούς, έως τους μετακλητούς και αποσπασμένους υπαλλήλους της βουλής και του κάθε βουλευτή. Και είναι δυστυχώς αλήθεια ότι ακόμα και η αριστερά σε κάθε εκδοχή της δεν έχει καταφέρει να προστατευτεί αρκετά από την επίδραση αυτή (όριο επαγγελματικών στελεχών σε όργανα, μέγιστο θητείας, κ.λπ.) κάτι που εν μέρει απαντά στο γιατί πολλές φορές γίνεται αντιληπτή ως κομμάτι του συστήματος. Πόσο μάλλον οι υπόλοιποι οι οποίοι δαπανούν τεράστια οικονομικά ποσά για να εκλεγούν, κάτι που οδηγεί στο λογικό συμπέρασμα ότι περιμένουν να αποσβέσουν στη συνέχεια. 

Και εδώ φαίνεται πόσο επίκαιρη και πετυχημένη είναι η φράση για την αξία του κουστουμιού. Σε μια άλλη κινηματογραφική προσέγγιση της ταινίας Κρέας, η οποία οριακά θα μπορούσε να είναι ένα ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει την ελληνική κοινωνία από το 1980 (ίσως και πιο πριν): μικροαστισμός, καθωσπρεπισμός, μόνη αξία το χρήμα, και πίσω από την καλή κοινωνία και τους νοικοκυραίους, ρατσισμός, διαπλοκή, έγκλημα. Σε μια τρίτη κινηματογραφική προσέγγιση στην ταινία Mickey17, η ανθρώπινη ύπαρξη των εργαζομένων αποκτά μηδενική αξία, είναι αναλώσιμοι στην κάθε ώρα τους μαζί με το περιβάλλον και όσους δεν παράγουν κέρδος. Αυτή δυστυχώς είναι η πραγματικότητα και όχι επιστημονική φαντασία: από τη μια το κέρδος και τα κουστούμια και από την άλλη οι αναλώσιμοι. 

Και εδώ έρχεται πάλι το φοινικικό σχέδιο το οποίο είναι η κίνηση εκτός συστήματος, να αμφισβητήσεις τον ίδιο πυρήνα του, το DNA του: οι σκλάβοι θα πληρώνονται και ο λιμός θα σταματήσει. Είναι μια απόφαση που ταράζει και διαλύει τα πάντα, αλλά μέσα από αυτή όλοι οι εμπλεκόμενοι βρίσκουν τη χαμένη χαρά της δημιουργικότητας. Έχει λοιπόν δικαίωμα ένας αναλώσιμος να ασκεί πολιτική εκτός από το να είναι δούλος; Γιατί τελευταία η πολιτική εξελίσσεται σε ένα κλειστό επάγγελμα, ένα επάγγελμα για γόνους, για επιχειρηματίες, για υπαλλήλους επιχειρηματιών, για άτομα που ζουν αποστειρωμένα από την υπόλοιπη κοινωνία. Και λογικό είναι να προκύπτει η μεγάλη αντίφαση των εκατομμυρίων πολιτών εκτός και εντός της Βουλής. Η αντιπροσωπευτική αστική δημοκρατία πλέον έχει πάψει να αντιπροσωπεύει ακόμα και στο ελάχιστο την κοινωνία, και ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με το κεφάλαιο. 

Λογικό λοιπόν σε ένα τέτοιο πλαίσιο  να αναρωτιούνται φορείς του κεφαλαίου με κουστούμι πολιτικού τι δουλειά έχει η Καρυστιανού με την πολιτική. Λες και να ήθελε να ασχοληθεί ή να κατέλθει στις εκλογές έπρεπε να τους πάρει την άδεια ή να εκθέσει ένα πρόγραμμα ιδεών όπως είπε ο Ευκλείδης Τσακαλώτος φωναχτά, γιατί σιωπηλά ή σιγοψυθιριστά το έλεγαν και άλλοι φοβούμενοι ότι απειλείται το status quo τους. Σε αυτό το σημείο έχει φτάσει το σύστημα, να θεωρεί απειλή την ενασχόληση κάποιου ή κάποιας εκτός αυτού με την πολιτική. 

Αυτό που δεν έχει γίνει και δε θα γίνει μάλλον είναι να παραιτηθεί κάποιος από αυτούς και αυτές υπό το βάρος των τύψεων. Αυτό που επίσης δεν έχει γίνει αλλά καλό θα ήταν να ξεκινήσει, είναι να ανακτήσει τον πολιτικό χώρο ένα φοινικικό σχέδιο, εντός ύλης αλλά εκτός συστήματος το οποίο θα το αμφισβητεί στον πυρήνα του και όχι στις επιμέρους εκφράσεις του. 

 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης