Το αμερικανικό όνειρο πέθανε, ζήτω η κατάσταση εξαίρεσης (Από τον Φιλοκτήτη στον Superman)

Αν και μεγάλος fun των κόμικς της DC, ο Superman μου φαινόταν πάντα πιο αδιάφορος, πιο βαρετός, πιο φλώρος, πάντα το καλό παιδί, πάντα υπάκουος στις αρχές και στις ΗΠΑ. Αυτή η διάσταση του Superman αποτυπώνεται και πολύ ωραία στη σειρά κόμικς The dark night Strikes again του Frank Miller. Ο Batman ως χαρακτήρας και ως σειρά graphic novel μου φαινόταν πάντα να έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Σε αυτό το πλαίσιο δε θα περίμενα με τίποτα η πρώτη ταινία με αναφορά στη γενοκτονία στην Παλαιστίνη να είναι  το Superman. Μια ταινία που επιλέγει να μένει πίστη στα βασικά στοιχεία του κόμικ, μια ταινία που δε θέλει να είναι Batman ή ένα κενό υπερθέαμα, ίσως η πρώτη ταινία που έχει αναφορά στην προσέγγιση του ότι ο Κλαρκ Κεντ είναι η μεταμφίεση και μια κριτική σε μια κοινωνία που αρνείται να δράσει ενώ κόσμος πεθαίνει και προτιμά να σταθμίζει το κέρδος εις βάρος των ανθρώπινων ζωών.

Σε αυτό εστιάζει και η νέα αυτή ταινία, η οποία ουσιαστικά αποτελεί μια σφοδρή κριτική στον κεντρισμό, στη λογική του εγώ τη δουλειά μου κοιτάω, στην αδιαφορία που τόσο έντονα έχουν επιδείξει οι κυβερνήσεις των δυτικών χωρών απέναντι στους πολέμους των συμμάχων τους και στα προσφυγικά κύματα που αυτοί δημιουργούν. Ο Superman δεν έρχεται να βοηθήσει την αμερικανική κυβέρνηση, αντίθετα στέκεται απέναντί της στο πλευρό των προσφύγων και μιας χώρας που έχει δεχτεί εισβολή από σύμμαχο κράτος των ΗΠΑ. Και για αυτό γίνεται και ο ίδιος στόχος.

Σε αυτή την κριτική η απάντησή του είναι ξεκάθαρη: εδώ πεθαίνει κόσμος και εσείς μιλάτε για διπλωματία και συμμαχίες. Μια απάντηση που απευθύνεται σε όλο το δυτικό κόσμο. Και τελικά το σύμβολο S που έχει συνδεθεί με τις ΗΠΑ γίνεται σημαία στα χέρια προσφυγόπουλων και ο superman αναδύεται ως ένας τραγικός ήρωας. Υπερβολή; Όχι καθώς η βάση της αρχαίας τραγωδίας είναι η παράθεση γεγονότων που δε θα μπορούσε να σηκώσει ένας απλός άνθρωπος, μέσα από μια ηρωική μορφή.

Υπό το πρίσμα μια άλλη τραγική φιγούρα είναι και ο ο Φιλοκτήτης, με πολύ διαφορετική βέβαια αφετηρία, αλλά στο ίδιο τελικά σύγχρονο πλαίσιο, όπως τον αποδίδει η νέα απόδοση του Γιώργου Κιμούλη. Χαρακτηριστικός είναι  ο διάλογος Νεοπτόλεμου και Φιλοκτήτη:

-Να γυρίσει ο αέρας πρώτα, τώρα είναι αντίθετος ο καιρός.

-Όλοι οι καιροί είναι καλοί όταν αποφεύγεις το καλό.

-Μην ανησυχείς και για εκείνους φυσάει αντίθετα.

-Για τους ληστές ποτέ, αν είναι να κλέψουν και να αρπάξουν με τη βία κανένας άνεμος δεν φυσάει αντίθετα.

Ο διάλογος λοιπόν αντικατοπτρίζει τη ζωή της κοινωνίας από τότε μέχρι σήμερα, μιας κοινωνίας εγκλωβισμένης σε υποσχέσεις  όπως ο Φιλοκτήτης. Μόνο που εδώ οι καταπιεστές δεν είναι σαν τον Οδυσσέα ο οποίος ήρθε σύντομα στη θέση του Φιλοκτήτη για τα δικά του δέκα χρόνια επαναπροσδιορισμού, εδώ οι καταπιεστές είναι ασύλληπτοι ακόμα και για μια μυθοπλασία.

Η φράση Όχι παιδί μου δε θέλουν να με σώσουν, να με εκμεταλλευτούν θέλουν  υπενθυμίζει τι ακριβώς έχουν ως στόχο τα αφεντικά, είτε λέγονται Ατρείδες, είτε Lex Luthor, είτε αμερικανική κυβέρνηση, είτε Κυριάκος Μητσοτάκης και Θάνος Πλεύρης.  Σε κάθε περίπτωση η τραγωδία, μια τραγωδία που όπως σωστά εξηγεί το πρόγραμμα είναι ένα παιχνίδι εξαπάτησης, ένα παιχνίδι τόσο καλά παιγμένο που κυρίως υπαίτιος φαίνεται ο Οδυσσέας (ο οποίος είναι μόνο κυνικός) και όχι ο πραγματικά ραδιούργος Νεοπτόλεμος, που εμφανίζεται ως νέος και από πολλά υποσχόμενη γενιά, μια νέα δεύτερη γενιά που έχει όμως διαμορφωθεί με το χειρότερο τρόπο από την προηγούμενη. Το έργο είναι μια κραυγή αγωνίας του εξαπατημένου Αθηναίου πολίτη που αναγκάστηκε να διαλέξει ανάμεσα στο λιγότερο κακό, μια κραυγή αγωνίας για τους επόμενους εξαπατημένους που θα έρθουν.

Όσο και αν όλα αυτά, από τους πολέμους, τα ψέματα, τα ρουσφέτια, τις συγκαλύψεις, παρουσιάζονται ως εξαιρέσεις, όλα αυτά είναι ο κανόνας, ο κανόνας για τους ισχυρούς ώστε να αναπαράγουν την εξουσία τους. Εξαίρεση είναι η αξία της ζωής των υπολοίπων. Η κατάσταση στην Παλαιστίνη για παράδειγμα είναι ο κανόνας λειτουργίας του συστήματος, εξαίρεση είναι το δικαίωμα των Παλαιστίνιων να ζουν. Και ανάλογα με τον τόπο και τον χρόνο αλλάζουν οι εξαιρέσεις, αλλάζουν το ποιοι άνθρωποι εξαιρούνται από την ίδια τους τη φύση. Και από τη μια είναι τα αφεντικά με τις ψεύτικες υποσχέσεις, από την άλλη ο λαός έτοιμος να τις πιστέψει. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως είναι το κομμάτι του λαού που το αντιλαμβάνεται αλλά επιλέγει να καθίσει σιωπηλός, να ψάχνει δικαιολογίες για να διατηρήσει ισορροπίες και να κοιτάει τη δουλειά του ενώ κόσμος πεθαίνει.

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης