Η φωνή του αγροτικού κόσμου

Κι αν στη χώρα μας το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ υπήρξε η θρυαλλίδα για τη μαζική διαμαρτυρία με τα τρακτέρ των αγροτών στους δρόμους, όμως στα μπλόκα των αγροτών  η απόγνωση πολλών απ’  αυτούς αποκαλύπτει τις αιτίες της βαθιάς ρήξης  με την κυβερνητική πολιτική. Και δείχνει ότι η προσέγγιση του αγροτικού ζητήματος δεν μπορεί να περιορίζεται στη γεωργική περίμετρο,  αλλά συνδέεται με τη πολιτική, την οικονομία, το ίδιο το πολιτικοοικονομικό σύστημα. Η σημασία  της κρίσης που αντιμετωπίζει ο γεωργικός τομέας, και δεν είναι μόνο στην Ελλάδα, θα πρέπει να κατανοηθεί και με την ετυμολογική έννοια του όρου, δηλ. μια φάση όπου μεταβαίνουμε σε ένα νέο τρόπο λειτουργίας του. 

  Εν ολίγοις, ο τρόπος για κατανόηση των προβλημάτων της γεωργίας  θα πρέπει να εξετάζει και τις σχέσεις μεταξύ της γεωργίας και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Και το βασικό ερώτημα παραμένει. Θα απορροφηθεί ολοκληρωτικά ο αγροτικός τομέας από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ή θα μπορέσει να διατηρήσει την αυτονομία του, για να ξεφύγει με κάποιο τρόπο από μια διαδικασία υπαγωγής στο κεφάλαιο;  Ήδη από τον 19ο αιώνα ο Μαρξ αποκαλύπτοντας  τους μηχανισμούς μετασχηματισμού των σχέσεων ιδιοκτησίας γης στην Αγγλία του 19ου αι. έφερε στο φως την τάση προς την εμπορευματοποίηση  της γεωργίας με τη γη ως εμπόρευμα να αποτελεί ένα από τα θεμέλια της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου. 

Στα χρόνια μας, η  μεγάλη αναταραχή της υπαίθρου προκαλείται από τον σταδιακό  εξοβελισμό της οικογενειακής γεωργίας, που χαρακτηρίζεται από την ένωση γης, κεφαλαίου και εργασίας στα ίδια χέρια.  Με την ιδιοποίηση γης και την οργάνωση της γεωργίας σύμφωνα με μια προοπτική που βασίζεται στο κέρδος, η οποία προκύπτει από τη συγκέντρωση των αγροκτημάτων, τη χρήση μηχανημάτων και την αυξημένη παραγωγικότητα, ο καπιταλισμός σπρώχνει την αγροτιά στο δρόμο της προλεταριοποίησης. Και οι  εναπομείναντες αγρότες ολοένα και περισσότερο θα  βιώνουν την ολοκλήρωση της προοδευτικής κατάληψης της γεωργίας από τον καπιταλισμό.  

Οι αγρότες βαρύνονται από χρέη, συμπιέζονται από ισχυρούς εμπόρους και εταιρείες σπόρων και χημικών, χτυπιούνται από ακραίες καιρικές συνθήκες και υπονομεύονται από φθηνές ξένες εισαγωγές, εδώ και χρόνια. Και  όλα αυτά ενώ βασίζονται σε ένα σύστημα επιδοτήσεων που ευνοεί τους μεγάλους παίκτες. 

  Ο αγροτικός κόσμος βιώνει την αποσύνθεσή του, ενώ το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ στη χώρα μας φέρνει στο προσκήνιο όλες τις παθογένειες της αγροτικής πολιτικής. Το κύμα διαμαρτυριών εξαπλώνεται σ’ όλη τη χώρα και ο θυμός που έχουμε δει να ξεχύνεται στους δρόμους απεικονίζεται περισσότερο με μεγάλες πινελιές ως αντίδραση στην κοροϊδία των πληρωμών και στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Κι ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι παίζουν αυτά το ρόλο τους στην οργή των αγροτών, όμως αυτή η διαπίστωση απέχει από την πραγματική εικόνα. Όπως συχνά συμβαίνει με τα σύνθετα προβλήματα, μια απλοϊκή αφήγηση, την οποία επιμένει να επαναλαμβάνει και ο πρωθυπουργός,  είναι σαγηνευτική, ίσως γιατί είναι και καθησυχαστική.  

Στην πραγματικότητα όμως  για το πραγματικό βάρος  από τις συνέπειες της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς δεν γίνεται λόγος και  ούτε έχει γίνει ορατό σ’ όλο το βάθος του. Ακόμα κι αν οι αγρότες δεν είναι αντίθετοι στην πράσινη μετάβαση, οι περιορισμοί όμως που επιβάλλονται, καλύτερη απόδοση με λιγότερη γη, μικρότερη βοήθεια, χαμηλότερες τιμές είναι αφόρητοι. Ο αγροτικός κόσμος θα παλεύει με την πιεστική ανάγκη για βιώσιμες και περιβαλλοντικές πρακτικές, χωρίς όμως να διασφαλίζεται ότι σ’ αυτή τη μετάβαση δεν αφήνονται πίσω και δεν αποξενώνονται αυτοί που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των παραδοσιακών αγροτικών κοινοτήτων. Σε αντίθεση με ό,τι θα μπορούσε κανείς να πιστέψει, το νέο παράδειγμα οικολογίας που έχει επιβληθεί από τις  Βρυξέλλες δεν στοχεύει στην προστασία της οικογενειακής γεωργίας. Αντίθετα, επιταχύνει τις αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη, ξεχωρίζοντας τους αγρότες που μπορούν να συμμορφωθούν με τις νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις, να κατακτήσουν τα τεχνολογικά εργαλεία και τους άλλους, που δεν μπορούν να προσαρμοστούν και καλούνται να αποχωρήσουν. 

Σε βίντεο που κυκλοφορούν,  είτε  με τον  κτηνοτρόφο που του θανάτωσαν τα ζώα του  και  περικυκλωμένος από ΜΑΤ φωνάζει «χρωστάω παντού» είτε με τον βραβευμένο αγρότη της χρονιάς που φορτισμένος συγκινησιακά δηλώνει ότι «από Λάρισα μέχρι Βόλο δεν βελάζει ούτε ένα πρόβατο, όλα έχουν θανατωθεί», γενικά σε όλα, όπου οι αγρότες αγανακτισμένοι φωνάζουν ότι δεν υπάρχει γυρισμός, ότι δεν έχουν πια τίποτε, αποτυπώνεται συνοπτικά η απελπιστική κατάσταση των παραγωγών του πρωτογενούς τομέα που σταδιακά βιώνουν τις συνέπειες της αγροτικής πολιτικής της Ε.Ε, που η εγχώρια κυβέρνηση σε συνδυασμό με μικροπολιτικά συμφέροντα εφαρμόζει.  

Το πρότυπο που προωθείται είναι  του αγροτικού επιχειρηματία και της μισθωτής εργασίας. Η  πίεση στις παραδοσιακές οικογενειακές εκμεταλλεύσεις μικρής κλίμακας θα συνεχιστεί, με τους μεγαλύτερους αγρότες να συνεχίζουν να μαζεύουν το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων και τους φτωχότερους να αναγκάζονται να περιθωριοποιηθούν περαιτέρω. Και με το κράτος να καθοδηγεί σχεδόν πάντα αυτές τις  φάσεις εκσυγχρονισμού της γεωργίας, αποδεικνύοντας τη στενή σχέση που υπάρχει μεταξύ του καπιταλισμού και του αστικού κράτους.  

Αυτός ο σημαντικός μετασχηματισμός της γεωργίας αποτελεί μέρος μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που, με τις μεταρρυθμίσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής από το 1992, οδηγεί τους αγρότες να συμμορφωθούν με τα μηνύματα της αγοράς, συμβάλλοντας στη σταδιακή διάλυση των οικογενειακών αγροκτημάτων μέσω επενδύσεων. Το μοντέλο των συγκεντρωμένων και άκρως εξειδικευμένων παραγωγικών μονάδων φαίνεται να κερδίζει έδαφος, υποχρεώνοντας σε  όλο και πιο εντατική χρήση νέων τεχνολογιών και αναγκάζοντας τους αγροτικούς επιχειρηματίες να καινοτομούν για να ανταποκριθούν στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς και τις κοινωνικές προσδοκίες για να αντιμετωπίσουν τον διεθνή ανταγωνισμό. 

Γινόμαστε μάρτυρες της συνεχιζόμενης ενσωμάτωσης της γεωργίας στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, με μια τεράστια διαδικασία εξορθολογισμού της αγροτικής παραγωγικής δραστηριότητας. Η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή αγροτικών αγαθών για άλλες χρήσεις εκτός των τροφίμων, όπως για ενέργεια, βιομηχανία κ.λπ. με μια πιο ευνοϊκή διαφορά κερδοφορίας γι’ αυτούς που επενδύουν. 

Σήμερα, η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου, η παγκοσμιοποίηση της γεωργίας, οι διεθνείς συμφωνίες, η αρπαγή γης από ιδιωτικά ή δημόσια επενδυτικά κεφάλαια, η αυξανόμενη βαρύτητα της βιομηχανίας τροφίμων, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, το ενδιαφέρον των καπιταλιστών για τη  γεωργία αφαιρεί  από τους αγρότες τη δύναμη και την αυτονομία τους.  Παράδειγμα χαρακτηριστικό είναι  αυτοί που κάνουν  μεγάλες επενδύσεις στην παραγωγή υποκατάστατων κρέατος με βάση φυτικές πρωτεΐνες, οι οποίοι προσφέρουν την προοπτική υψηλότερων αποδόσεων κεφαλαίου, απαιτώντας και λιγότερη γη και  έτσι  θα επιταχύνουν την προλεταριοποίηση και την εξαφάνιση των κτηνοτρόφων.

Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, η συσσώρευση κεφαλαίου δεν έχει προκαθορισμένο όριο. Η επέκταση του πεδίου δράσης του καπιταλισμού σε όλους τους τομείς οδηγεί σε δομικό μετασχηματισμό των κοινωνιών και των ταξικών σχέσεων που βρίσκονται στη βάση της οργάνωσής τους. Η διαδικασία της επέκτασης του κεφαλαίου οδηγεί στο σχηματισμό διαρκώς ανανεώσιμων πηγών κέρδους. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, μια τέτοια διαδικασία οδήγησε σε έναν παγκοσμιοποιημένο οικονομικό χώρο, από τον οποίο δεν φαίνεται να ξεφεύγει κανένας τομέας δραστηριότητας ούτε και η γεωργική παραγωγή.  Το κεφάλαιο οικειοποιείται τη δουλειά των τεχνιτών και των αγροτών και υποτάσσει τον μικροπαραγωγό στην αδυσώπητη λογική του. 

Κι εκεί που η ευρωπαϊκή γεωργική πολιτική στα πρώτα χρόνια είχε επικεντρωθεί στην επισιτιστική ασφάλεια, στον απόηχο και του 2ου παγκοσμίου πολέμου, υποτίθεται με σκοπό να βοηθήσει τους αγρότες, να θρέψει τους Ευρωπαίους και να φροντίσει καλά τη γη, έχει μετατραπεί σε ένα σύστημα που καταστρέφει στην πραγματικότητα το περιβάλλον για αύξηση της παραγωγής,  πλουτίζει τους μεγάλους επιχειρηματίες γεωργικής παραγωγής και αφήνει τους φτωχούς αγρότες να αγωνίζονται, ευνοεί τους εμπόρους  και  κοστίζει χρήματα στους καταναλωτές. Το μέλλον που σχεδιάζεται από Ε.Ε και υλοποιείται από διαδοχικές κυβερνήσεις και στη χώρα μας έχει στο επίκεντρο το  μεγάλης κλίμακας σύγχρονο αγρόκτημα, με βάση το μοντέλο της βιομηχανίας που βασίζεται στη μισθωτή εργασία, τον καταμερισμό της εργασίας, με σκοπό το κέρδος και με ολίγη οικολογική πολιτική που προπαγανδίζει ότι προσπαθεί να μειώσει τον αντίκτυπο της γεωργίας στο κλίμα με  την αξιοποίηση κεφαλαιακών επενδύσεων.