“Όμως εγώ δεν παραδέχτηκα την ήττα” – Το 14ο Συνέδριο του ΚΚΕ

Το 2021 είναι προγραμματισμένο να γίνει το 21ο συνέδριο του ΚΚΕ, αν και είναι πολύ πιθανό η πανδημία να πάει πίσω τις διαδικασίες και τον χρόνο διεξαγωγής του. Αυτές τις μέρες, ωστόσο, είναι η επέτειος διεξαγωγής του 14ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (18-21 Δεκεμβρίου 1991) και αυτό μας δίνει αφορμή για μια σύντομη αναδρομή.

Το χρονικό σημείο είναι από μόνο του αρκετό για να μας δείξει την κρισιμότητά του και τον δραματικό χαρακτήρα των στιγμών. Λίγες μόλις μέρες πριν υποσταλεί η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο απ’ το Κρεμλίνο, κι ενώ πολλοί πρώην κομμουνιστές βιάζονταν να υποστείλουν τις δικές τους αρχές, που τις ένιωθαν σαν βαρίδια, για να τις εξαργυρώσουν στο πολιτικό γιουσουρούμ και να ξεκινήσουν νέα “καριέρα”, σαν αυτές που εννοούσε ο Μητσοτάκης τις προάλλες στη Βουλή. Και λίγες μέρες πριν επιστρέψει η σωρός του Νίκου Ζαχαριάδη στην Ελλάδα, με το συγκεντρωμένο πλήθος να φωνάζει συγκινημένο συνθήματα για τη σοβιετική μαμά-πατρίδα που χάναμε.

Το συνέδριο ήταν έκτακτο, λίγους μήνες μετά το (κάθε άλλο παρά γρουσούζικο) 13ο Συνέδριο, τον Φλεβάρη του ’91. Συγκλήθηκε μες στο καλοκαίρι, σχεδόν παράλληλα με την οριστικοποίηση της μετεξέλιξης του Συνασπισμού σε ενιαίο κομματικό μόρφωμα, στην Α’ Πανελλαδική του Συνδιάσκεψη. Η συμμετοχή μιας σειράς στελεχών της “ανανεωτικής” πτέρυγας, ενάντια στην κομματική πειθαρχία, δρομολόγησε την καθαίρεσή τους από την ΚΕ και τα άλλα καθοδηγητικά όργανα του κόμματος, καθώς δρούσαν ήδη σαν ξένο σώμα στις γραμμές του, εφόσον απέτυχαν να κερδίσουν την πλειοψηφία, να το μεταλλάξουν και να καταφέρουν την οργανωτική διάχυσή του στον Συνασπισμό -όπως ήταν η “μόδα της εποχής” για πολλά πρώην κομμουνιστικά κόμματα στον κόσμο.

Η πλάστιγγα είχε γείρει εις βάρος τους ήδη από το 13ο Συνέδριο (οι εργασίες του οποίου μεταδόθηκαν ζωντανά από το κανάλι του 902), όπου τέθηκε ως βασικό διακύβευμα η συνέχιση της ύπαρξης του ίδιου του ΚΚΕ, με τα χαρακτηριστικά ενός κόμματος νέου τύπου και την ίδια ιδεολογία. Στην πραγματικότητα, παρά την αποφασιστικής σημασίας επικράτηση των δυνάμεων που δε διέγραψαν εν μια νυκτί τις ιδέες τους, η ανηφόρα της ανασυγκρότησης μόλις είχε αρχίσει. Τόσο εξαιτίας του συντριπτικά αρνητικού συσχετισμού σε διεθνές επίπεδο, που αποκρυσταλλώθηκε μετά τη νίκη της αντεπανάστασης, όσο και επειδή όλη η προηγούμενη περίοδος είχε αφήσει τα σημάδια της στην πολιτική και τις επεξεργασίες του κόμματος.

Είναι χαρακτηριστικό πως στα ντοκουμέντα του 14ου Συνεδρίου γίνεται λόγος για “κατάρρευση του σοσιαλισμού” -που αναφερόταν κυρίως στις ανατροπές-ντόμινο του ’89 στις άλλες Λαϊκές-Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες, εφόσον η ΕΣΣΔ τυπικά υπήρχε ακόμα ως κρατική οντότητα. Επίσης έμπαινε εισηγητικά ως θέση η πάλη ενάντια στις αρνητικές συνέπειες της ένταξης στην ΕΟΚ και όχι ο στόχος της αποδέσμευσης -ως κατάλοιπο του προγραμματικού συμβιβασμού για να κλειδώσει η συμφωνία με την ΕΑΡ για τη συγκρότηση του Συνασπισμού. Η διόρθωση ήταν άμεση, καθώς ακολούθησε ειδικό κομματικό σώμα που κατέληξε σε ολοκληρωμένες επεξεργασίες για την ΕΟΚ και το πολύ πρόσφατο τότε Μάαστριχτ. Τα επόμενα χρόνια υλοποιήθηκε και ο στόχος που έμπαινε από το συνέδριο για περαιτέρω μελέτη των εξελίξεων στις χώρες του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε -ίσως η πρώτη φορά που χρησιμοποιούνταν αυτή η φράση- η οποία έδωσε κάποιες πρώτες εκτιμήσεις το ’95 και πιο ολοκληρωμένες επεξεργασίες τα επόμενα χρόνια, συμβάλλοντας στην προγραμματική-στρατηγική ωρίμανση του κόμματος.

Η έκδοση με τα ντοκουμέντα του 14ου Συνεδρίου είναι εξαντλημένη στο εμπόριο, όποιος θέλει όμως μπορεί να ανατρέξει στις θέσεις της απερχόμενης ΚΕ, που συζητήθηκαν σε εκείνο τον προσυνεδριακό κι έχουν ανέβει στο διαδίκτυο (σπάνιο και πολύ ενδιαφέρον ντοκουμέντο).

ΚΚΕ: Θέσεις της ΚΕ για 14o … by 21aristera

Οι Θέσεις επιχειρούσαν να χωρέσουν σε μερικές σελίδες απαντήσεις σε δραματικά, “υπαρξιακά” σχεδόν ερωτήματα, προβληματισμούς και κάποιες πρώτες εκτιμήσεις για μια πολύ πυκνή σε γεγονότα περίοδο.

Μεταξύ άλλων, αναγνώριζαν την άκριτη αποδοχή και ανοχή σε αμφισβητούμενες πρακτικές της σοβιετικής ηγεσίας, θεωρούσαν όμως πως η λειτουργία της αγοράς σε σοσιαλιστική βάση, στο πλαίσιο ενός ευέλικτου κεντρικού σχεδίου, θα συνέβαλε σε θετικά αποτελέσματα και στην ικανοποίηση των αναγκών του λαού. Παράλληλα, ανέλυαν εκτενώς ένα “αναπτυξιακό πρόγραμμα” οικονομικής ανασυγκρότησης, που κοντά στα άλλα προέβλεπε αναπτυξιακά κίνητρα για τον ιδιωτικό τομέα κι επιδίωξη αμοιβαία επωφελών συνεργασιών με το πολυεθνικό κεφάλαιο, ενώ σχολίαζε πως “το κέρδος είναι αναπόφευκτο, όχι όμως και η φοροδιαφυγή”.

Το κείμενο των Θέσεων καταπιανόταν με την κρίση του ΚΚΕ από το ’89 και εντόπιζε δύο αλλητροφοδοτούμενα φραξιονιστικά κέντρα, τον δεξιό οπορτουνισμό των “ανανεωτών” και τον “μικροαστικό αριστερισμό”, που δρούσαν στο Κόμμα και τα καθοδηγητικά του όργανα. Είδε αυτοκριτικά τη λανθασμένη ανάδειξη του Φαράκου και πολλών νεαρών στελεχών χωρίς πείρα και τριβή στην παραγωγή. Εκτίμησε πως η μετεξέλιξη του (μη ενιαίου πια) Συνασπισμού δεν αναιρεί τον στόχο του κοινωνικο-πολιτικού Συνασπισμού της Αριστεράς, όπως είχε τεθεί από το 12ο Συνέδριο, το 1987. Ότι οι κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα επέδρασαν θετικά στην αντιμετώπιση κάποιων μετεμφυλιακών προκαταλήψεων, αλλά αξιοποίηθηκαν από τους “ανανεωτικούς” για να καλλιεργηθούν αυταπάτες. Ότι, παρά τη θετική συμβολή της, η ΚΕ αποδείχτηκε ανεπαρκής. Και ότι δεν εκτιμήθηκε εγκαίρως η ύπαρξη όρων για την ανάπτυξη σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα.

Στα τελευταία κεφάλαια, οι Θέσεις εξέταζαν την επίδραση της κρίσης του ΚΚΕ στην ΚΝΕ και όριζαν τα βασικά καθήκοντα για τον στόχο της ανασυγκρότησης -ανάμεσά τους και η διατήρηση της συνεργασίας με κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα του εξωτερικού, η συμμετοχή σε φόρουμ, συλλογικές πρωτοβουλίες κτλ.

Οι Θέσεις ομολογούσαν πως άφηναν ανοιχτά κάποια θεωρητικά ζητήματα, καθώς βρισκόμασταν σε μεταβατική φάση ανάπτυξης της θεωρίας. Με τα περισσότερα από αυτά τα ζητήματα αναμετρήθηκε -κατά βάση επιτυχώς- το ΚΚΕ τα επόμενα χρόνια, στη δύσκολη φάση της ανασυγκρότησης που μόλις άρχιζε.

Οι εργασίες του συνεδρίου έκλεισαν με την ανάδειξη νέων καθοδηγητικών οργάνων. Η ΚΕ επανεξέλεξε την Αλέκα Παπαρήγα ως Γενική Γραμματέα, ενώ μαζί της στο Πολιτικό Γραφείο ήταν οι: Δημήτρης Γόντικας, Ορέστης Κολοζώφ, Δημήτρης Κουτσούμπας, Δημήτρης Κωστόπουλος, Θόδωρος Τζιαντζής, Σπύρος Χαλβατζής, Τάκης Τσίγκας, Μάκης Μαΐλης, Σπύρος Στριφτάρης, Σήφης Κωτσαντής, Βασίλης Καλαματιανός και Γιάννης Θεωνάς (που εκλέχτηκε ευρωβουλευτής το ’94 και αντικαστάθηκε από τον Κώστα Παρασκευά).

Στη σύνθεση του ΠΓ συναντάμε και μέλη που τα επόμενα χρόνια άφησαν τις γραμμές του κόμματος και πέρασαν στην άλλη πλευρά -όπως ο Κωστόπουλος και ο Θεωνάς που έγινε στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, της μετεξέλιξης του Συνασπισμού.

Παρά τις αντικειμενικές και αναπόφευκτες πολιτικές αντιφάσεις, σε μια τόσο δύσκολη χρονική συγκυρία, το 14ο Συνέδριο ήταν σημαντικός σταθμός, που σηματοδοτούσε πως το ΚΚΕ θα έμενε όρθιο ενάντια στην αντικομμουνιστική εκστρατεία των ημερών.

Είμαστε και θα παραμείνουμε το Κόμμα -σύγχρονο, μαχητικό, λαϊκό, πατριωτικό και διεθνιστικό- που παλεύει για τα άμεσα προβλήματα των εργαζόμενων, που αγωνίζεται για το σοσιαλισμό και την κομμουνιστική προοπτική. Δε θα μεταβληθούμε σε κόμμα διεκδίκησης μόνο κάποιων μεταρρυθμίσεων και, πολύ περισσότερο, ανώδυνων αλλαγών στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος.

Το 14ο Συνέδριο έβαλε το πρώτο σημαντικό λιθαράκι στον ανηφορικό δρόμο όσων κολύμπησαν ενάντια στο ρεύμα της αντεπανάστασης, γιατί “δεν παραδέχτηκαν την ήττα”. Και εδώ το πρώτο βήμα ήταν όντως το ήμισυ του παντός…