Ο Κώστας Κουτσομύτης για το Νίκο Ζαχαριάδη

Σαν σήμερα το 2016 έφευγε από τη ζωή ο Κώστας Κουτσομύτης, ένας από τους γνωστότερους τηλεοπτικούς σκηνοθέτες στην ιστορία της ελληνικής μικρής οθόνης. Ο Κουτσομύτης είχε το άγγιγμα του Μίδα ήδη από το σκηνοθετικό του ντεμπούτο, καθώς πρώτη του δουλειά ήταν ο δημοφιλέστατος – αν κι αμφιλεγόμενος πολιτικά – “Άγνωστος Πόλεμος” το 1971 σε σενάριο του Νίκου Φώσκολου. Στη συνέχεια, έγινε κυρίως γνωστός για τις τηλεοπτικές μεταφορές μυθιστορημάτων της ελληνικής λογοτεχνίας, όπως “Οι Φρουροί της Αχαΐας”, “Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά”, “Πρόβα Νυφικού”, “Η αγάπη άργησε μια μέρα”, “Ο μεγάλος θυμός”, “Οι μάγισσες της Σμύρνης”, ενώ κύκνειο άσμα του ήταν τα “Ματωμένα Χώματα” το 2009. Λιγότερο γνωστό είναι πως ο σκηνοθέτης σχεδίαζε να γυρίσει σειρά με θέμα τη ζωή και την αυτοκτονία του Νίκου Ζαχαριάδη. Τελικά το σχέδιο αυτό ναυάγησε για μια σειρά λόγους, άφησε όμως μια παρακαταθήκη που μετουσιώθηκε τελικά λογοτεχνικά λίγο πριν το θάνατό του, στο μυθιστόρημα “Το Κόκκινο Τανγκό”, που συνέγραψε μαζί με το γιατρό και φίλο του Ευάγγελο Μαυρουδή. Το έργο στηρίζεται σε πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό, αλλά και συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές της εποχής που έγιναν στα πλαίσια της έρευνας για τη σειρά. Ακόμα και για τους ιστορικά μη μυημένους υπάρχει αναλυτικό παράρτημα σημειώσεων στο τέλος του βιβλίου. Η αφήγηση κυλά, ιδίως στο πρώτο μέρος, ευχάριστα και κινηματογραφικά, όπως εξάλλου ήταν κι εκπεφρασμένος στόχος των συγγραφέων. Οι συγγραφείς προσπαθούν να προσεγγίσουν με τιμιότητα την “καυτή” αυτή ιστορική περίοδο και τον πρωταγωνιστή του βιβλίου, μεταξύ άλλων και εντάσσοντας διαφορετικές αφηγηματικές φωνές που δίνει η καθεμιά τη δική της οπτική στα γεγονότα. Τελικά όμως πολιτικά το έργο αποτυγχάνει να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, καθώς δεν αποφεύγονται μια σειρά από κλισέ περί “σταλινισμών”, “αλληλοεξόντωσης”, “επανάστασης που τρώει τα παιδιά της”, ενώ μια σειρά από συγκρούσεις του Ζαχαριάδη με συντρόφους του αποδίδονται περισσότερο ως διαφορές χαρακτήρα ή διαμάχες προσωπικών φιλοδοξιών, χωρίς να υπάρχει εμβάθυνση στο πολιτικό πλαίσιο που τις γέννησε. Ο ηρωισμός των κομμουνισμών αναγνωρίζεται, ουσιαστικά όμως παρουσιάζονται κι ως θύματα μιας χίμαιρας, αλλά και υποταγμένοι στα κελεύσματα της Σοβιετικής Ένωσης, που εν πολλοίς παρουσιάζεται με έναν στερεοτυπικά αρνητικό τρόπο. Ακολουθεί ο πρόλογος του Κουτσομύτη, όπου εξηγεί τις περιπέτειες της γέννησής του από την εποχή που προοριζόταν για σήριαλ, αλλά και τις στοχεύσεις των συγγραφέων. Το πόσο τις πέτυχαν οι συγγραφείς, μπορεί κανείς να το διαπιστώσει διαβάζοντας το ενδιαφέρον σε κάθε περίπτωση βιβλίο.

Μπορεί άραγε ο κινηματογράφος να γεννήσει λογοτεχνία; Με το μυθιστόρημα αυτό προσπαθούμε ν’απαντήσουμε στο ερώτημα.

Η ιδέα για το Κόκκινο Τανγκό ξεκίνησε το 1993, ως θέμα για τηλεοπτική σειρά. Μόλις είχαν τελειώσει τα γυρίσματα από το Βαμμένα κόκκινα μαλλιά του Κώστα Μουρσελά και δούλευα την Εκτέλεση του Φρέντυ Γερμανού. Η αποκάλυψη της αλήθειας για το θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη δύο χρόνια πριν με είχε συγκλονίσει.

Θύτης και θύμα μιας νοοτροπίας, ενός τρόπου ζωής, θεός για κάποιους, διάβολος για άλλους, υπήρξε άνθρωπος με σάρκα και οστά, με παιδιά, με γυναίκες που τον αγάπησαν, με συντρόφους που υπέφεραν για χάρη του ή εξαιτίας του. Η ζωή του, συναρπαστική, καθρεφτίει κατά τη γνώμη μου τη μοίρα της Αριστεράς, τις συγκρούσεις της εποχής του, τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο, τις αντιπαλότητες που ακόμα διαιωνίζονται.

Με το επιτελείο του γραφείου παραγωγής που διέθετα τότε ξεκινήσαμε να συγκεντρώνουμε τα απαραίτητα στοιχεία για το σενάριο. Επισκεφθήκαμε τους τόπους από τους οποίους είχε περάσει ο Ζαχαριάδης, φτάσαμε μέχρι τη Σιβηρία. Συνεργάστηκα με τους γιους του, μίλησα με δεκάδες ανθρώπους που τον είχαν ζήσει. Οι συνεντεύξεις τους καταγράφηκαν, συγκεντρώθηκε πλούσιο υλικό και ήμαστε σχεδόν έτοιμοι να ξεκινήσουμε. Δυστυχώς, οι βομβαρδισμοί της Γιουγκοσλαβίας κατέστρεψαν το υλικό εποχής – όπλα, κανόνια, τανκς στολές και λοιπά – στο στούντιο με το οποίο ήμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε, αναστέλλοντας την προσπάθεια. Η οικονομική κρίση στη συνέχεια ματαίωσε κάθε ελπίδα για την παραγωγή.

Την ίδια εποχή ο οικογενειακός γιατρός μας, Βαγγέλης Μαυρουδής, ολοκλήρωνε τη συγγραφή της τριλογίας Επιστροφή στη Σμύρνη. Όταν διάβασα το έργο ανακάλυψα ένα συγγραφέα με κινηματογραφική οπτική στον τρόπο αφήγησης.

Στις αρχές του 2014, ενώ συζητούσαμε τα καινούργια σχέδιά του στα Καλά Καθούμενα, ένα μικρό εστιατόρια της Ραφήνας που αγαπάμε, μου αποκάλυψε ότι μελετούσε την εποχή του Εμφύλιου προετοιμάζοντας ένα καινούργιο έργο. Του μίλησα για Το Κόκκινο Τανγκό. Είδα ότια τα λόγια μου τον άγγιξαν. Πρότεινε να δημιουργήσουμε μαζί ένα μυθιστόρημα με τον ίδιο τίτλο και το ίδιο θέμα. Αυτό και κάναμε.

Ο στόχοας μας είναι, όταν διαβάζει κανείς το μυθιστόρημα, να μπορεί να το δει με τη φαντασία του να εκτυλίσσεται σαν κινηματογραφική ταινία. Δουλέψαμε την πλοκλή και τους χαρακτήρες. Προσπαθήσαμε να δώσουμε την ανθρώπινη πλευρά του Νίκου Ζαχαριάδη, αποφεύγοντας τους αφορισμούς, τη στράτευση και τις κρίσεις. Οι κρίσεις για όλα ανήκουν στον αναγνώστη.

Η συνέχεια επί των σελίδων που ακολουθούν.