Δημήτρης Γληνός – Αρνήθηκε την αστική τάξη και δεν του συγχωρήθηκε

Σαν σήμερα, στις 26 του Δεκέμβρη 1943 έφυγε από τη ζωή ο  Δημήτρης Γληνός, ο κομμουνιστής παιδαγωγός, εκπαιδευτικός, στοχαστής, φιλόσοφος, που οραματίστηκε την αληθινή λαϊκή παιδεία και έκανε σκοπό της ζωής του την οριστική κατάκτηση των πνευματικών αγαθών από το λαό.

Η παιδαγωγική και εκπαιδευτική του δράση, οι πρωτοποριακές του ιδέες, η πίστη του στο δημοτικισμό και στην αναγέννηση της παιδείας, τον έκαναν μια συμβολική φυσιογνωμία για ολόκληρο τον κόσμο και λαμπρό παράδειγμα που επιβεβαιώνει ότι η διανόηση μόνο στη ζύμωσή της με το λαό μπορεί να πραγματοποιεί δημιουργικό κοινωνικό έργο.

Ο δάσκαλος του έθνους, άφησε τη σφραγίδα του στο προοδευτικό και κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας. Η πορεία του Δημήτρη Γληνού ήταν μια συνεχής πορεία «όλο προς τα αριστερά», όπως έλεγε ο ίδιος, ενώ αυτοβιογραφούμενος τόνιζε ότι η ιδεολογική του διαδρομή ήταν «από τον Μιστριώτη στον Λένιν».

«Ο Δ. Γληνός ήταν ο καλύτερος εκπρόσωπος της Νεοελληνικής διανόησης. Η σταδιοδρομία του ήταν βασανιστική και αγωνιώδης προσπάθεια να βάλει την πλούσια προσωπικότητά του στην υπηρεσία του Ελληνικού λαού, ήταν αστός διανοούμενος από κοινωνική καταγωγή, μόρφωση, τρόπο ζωής. Με την πλουτοκρατική κοινωνία είχε πολύπλευρους δυνατούς δεσμούς και μέσα στα πλαίσιά της σπατάλησε στα καλύτερα χρόνια της ζωής του θησαυρούς σκέψης, γνώσης, μόχθων δραστηριότητας. Μα όπως έλεγε ο ίδιος κυλούσε το λίθο, του Σίσυφου. Η αστική τάξη στραγγαλίζει το πνεύμα, πνίγει την προσωπικότητα. Κάνει την «ισοπέδωση» με την άθλια ύπαρξή της: την πλεονεχτική, την αντιδραστική, την αχόρταγη που στην εκμετάλλευση των λαών και στον πλούτο ενσαρκώνει πνεύμα, ηθικές και εθνικές και εκπολιτιστικές αξίες. Και ο Δ. Γληνός, αυτός ο ανώτερος άνθρωπος, είχε τη δύναμη και το ηθικό σθένος σε προχωρημένη ηλικία να κόψει κάθε δεσμό με την αστική τάξη και να περάσει με το μέρος του ελληνικού λαού. Προσχώρησε στο Κομμουνιστικό στρατόπεδο, αφού η θεωρητική μελέτη του κομμουνισμού και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα της εποχής μας τον έπεισαν ότι ο κομμουνισμός αντιπροσωπεύει την πρόοδο, την ευτυχία, τον πολιτισμό της ανθρωπότητας» έγραψε ο Γιάννης Ζέβγος.

Ο Δημήτρης Γληνός γεννήθηκε στη Σμύρνη, στις 22 του Αυγούστου 1882.

Το 1899 έρχεται στην Αθήνα και γράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή. Είναι υπέρμαχος της καθαρεύουσας και οπαδός της «Μεγάλης Ιδέας». Οι οικονομικές δυσκολίες τον αναγκάζουν να διακόψει δυο φορές τις σπουδές του, για να εργαστεί ως δάσκαλος. Οι σκληρές εμπειρίες ενισχύουν τις πολιτικές του ανησυχίες και τον φέρνουν στο στρατόπεδο των δημοτικιστών.

Το 1905 παίρνει με άριστα παμψηφεί το δίπλωμά του από το Πανεπιστήμιο. Συνεχίζει τις παιδαγωγικές του σπουδές στη Γερμανία, όπου μεταξύ των άλλων γνωρίζει τον Γιώργο Σκληρό και τον Φώτο Πολίτη και έρχεται σε επαφή με τη σοσιαλιστική ιδεολογία.

Το 1911 επιστρέφει στην Αθήνα και αργότερα μαζί με τον Δελμούζο και τον Τριανταφυλλίδη αποτελούν την καρδιά του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» που στάθηκε στην πρωτοπορία των προοδευτικών αναζητήσεων. Κατόπιν, ορίζεται βασικός υπεύθυνος και σχεδιαστής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της κυβέρνησης Βενιζέλου. Ωστόσο, η εισήγησή του απορρίπτεται το 1914 ως ανατρεπτική. Τη δεκαετία του 1920 ο Γληνός περνάει στην περίοδο της αμφισβήτησης του Βενιζέλου και της μοναρχίας. Αρχίζει η πρώτη περίοδος των διωγμών του.

Η διαρκής αναζήτηση τον οδηγεί το 1927 στη διαπίστωση πως το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας θα λυθεί οριστικά μέσα από την πάλη των τάξεων. Στη συνέχεια συνεργάζεται με εκδοτικούς οίκους και αρθρογραφεί σε περιοδικά, ενώ το 1934 μαζί με τον Βάρναλη επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση, ένα ταξίδι που έπαιξε σημαντικό ρόλο στις μετέπειτα επιλογές του.

Μιλώντας για την Οχτωβριανή Επανάσταση, την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, την προλεταριακή λογοτεχνία, και για άλλα, στην «Εφημερίδα της Μόσχας» το καλοκαίρι του 1934, ανάμεσα σε άλλα ο Δημήτρης Γληνός θα πει: «Έχουμε κιόλας διαπιστώσει πως στη Σοβιετική Ένωση δημιουργιέται αληθινά ένας καινούργιος πολιτισμός με χαρακτηριστικά πολύ ξεχωριστά, που δίνουν στην κοινωνία μια όψη ολωσδιόλου καινούργια (…) η Σοβιετική Ένωση, για κείνους που ζουν κάτω απ’ την πίεση και την εκμετάλλευση, δεν είναι μόνο η χώρα που με το παράδειγμά της δίνει τη βεβαιότητα ενός καλύτερου μέλλοντος για την ανθρωπότητα ολόκληρη, μα και με τη σταθερά ειρηνόφιλη πολιτική της, η μοναδική εγγύηση για τη διατήρηση της ειρήνης, τουλάχιστο για μερικά ακόμα χρόνια».

Το 1935 εξορίζεται από τη δικτατορία του Κονδύλη και το Γενάρη του 1936 εκλέγεται βουλευτής του Λαϊκού Μετώπου. Εξορίζεται από τη μεταξική δικτατορία και φυλακίζεται στην Ακροναυπλία.

«Το αστικό σύστημα έκαμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξαφανίσει την προσωπικότητα του Γληνού. Οι διωγμοί, οι εξορίες, οι δίκες δε στάθηκαν ικανές να τον κάμψουν. Οι θέσεις και η αναγνώριση που ήταν έτοιμοι να του προσφέρουν, και του τα προσέφεραν, δε στάθηκαν ικανές να τον αλλάξουν και να τον βάλουν στην υπηρεσία τους. Και επειδή οι ιδέες είναι σαν το καρφί, που όσο το χτυπάς τόσο πιο βαθιά ριζώνονται, και οι πιο έξυπνοι από τους ταξικούς αντιπάλους μας το κατάλαβαν, γι’ αυτό και μέσα στην πρόσφορη από τον αντικομμουνισμό και τον αυταρχισμό ατμόσφαιρα προσπάθησαν να τον διαγράψουν από την εκπαιδευτική, την πνευματική και την κοινωνική ιστορία του ελληνικού κόσμου. Προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τη σιωπή για ταφόπλακα. Ομως άδικα πασχίζουν», σημειώνει ο Γιώργος Κ. Μωραΐτης.

Το 1941 συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς και το 1942 απολύεται, βαριά άρρωστος. Είναι πλέον μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ. Γράφει τη μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Το 1943 αποφασίζει να ανέβει στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Εξάλλου, τα αρχικά σχέδια προέβλεπαν να τεθεί επικεφαλής της ΠΕΕΑ. Λίγο πριν την αναχώρησή του κατά τη διάρκεια μιας εγχείρησης, ο ταλαιπωρημένος οργανισμός του δεν άντεξε.

«Τέτιος παιδαγωγός, σαν το Γληνό, με την άρτια θεωρητική του κατάρτιση, με τη μοναδική του διδακτική ικανότητα, με το εξαίσιο τάλαντο του λόγου και με τη σωστή κοινωνική του τοποθέτηση (αν και τότες, όχι ρητή και φανερή) ήτανε φυσικό, πως θα τρόμαζε τη «νεοεληνική πραγματικότητα», την πανίσχυρη ακόμα αντίδραση του καιρού εκείνου: το κοτζαμπασίδικο αρνητικό πνεύμα στην οικονομία, στην πολιτική, στην επιστήμη, στην παιδεία και στον τύπο, το στείρο και τυχοδιωκτικό μεγαλοϊδεατισμό των εκμεταλλευτών του λαού. Και ξεσηκώθηκε σε λίγα χρόνια (στα 1924) ενάντιά του. Σ’ έναν τόπο, που η μαυρίλα μονοπωλεί τις «αλήθειες» και φρουρεί την «ηθική» και υπερασπίζεται το «έθνος» και την «αγνή ελληνική οικογένεια» και τις «εθνικές παραδόσεις», ήτανε φυσικό η μαυρίλα να «βασιλεύει» και να κλείνει το φως στα μπουντρούμια» έγραψε ο Κώστας Βάρναλης.

Και ο Γιώργος Κ. Μωραΐτης επισημαίνει: «ο Γληνός παρά την άκρα του τάφου σιωπή που επιχείρησαν να του επιβάλλουν οι αστοί και οι διανοούμενοί τους, ανοίγει το δρόμο σε πείσμα όλων των αντιξοοτήτων και ξεπροβάλλει χρυσάφι της σκέψης και της παιδαγωγικής πρακτικής, ακτινοβολεί ο φιλοσοφικός του στοχασμός. Και δεν είναι σχήμα λόγου να πούμε πως ο δάσκαλος χάραξε τις αναγκαίες συντεταγμένες μέσα από τις οποίες θα ορθοπλωρίσει η εκπαιδευτική μας ζωή. Και αυτό γιατί ο Γληνός ήταν μαζί με το λαό στους αγώνες του. Και ο λαός και η εργατική τάξη τον αναγνωρίζει, τον έχει δικό της και θα τον επιβάλλει. Μπορεί να κλέβουν ιδέες. Μπορεί να παραχαράσσουν μορφές της εκπαιδευτικής δραστηριότητας της επαναστατικής μας παράταξης. Μπορεί ακόμα να κάνουν πως θυμούνται και κάποια φορά τον Γληνό. Δε θυμούνται όμως τον πραγματικό Γληνό, το Δάσκαλο, το Μαχητή, το Φιλόσοφο, αλλά με κάποια σπαράγματα από το έργο του προσπαθούν να στήσουν ένα φάντασμα. Γιατί ο Γληνός δε μερίζεται, δεν μπορεί να κομματιαστεί. Στο βάθος όμως τον μισούν και τον ζηλεύουν. Τον μισούν γιατί δε δέχτηκε να τους υπηρετήσει και τον ζηλεύουν γιατί δεν μπορούν να τον φτάσουν. Είναι όμως υποχρεωμένοι να τον βρίσκουν μπροστά τους. Και αυτό θα γίνεται όλο και περισσότερο έντονο στο μέλλον, όσο βαθαίνει η εκπαιδευτική μας κρίση. Κι ο Γληνός θα στέκεται απέναντί τους αυστηρός, αλλά δίκαιος».

Πατώντας εδώ μπορείτε να περιηγηθείτε στις δεκάδες πολύ ενδιαφέρουσες αναρτήσεις του περιοδικού για τον Δημήτρη Γληνό.