Νικίτα Χρουτσόφ – Ο φαλακρός πρόδρομος της αντεπανάστασης

Αν η Οχτωβριανή Επανάσταση ήταν το ιστορικό γεγονός που έσπασε τον πάγο, χαράζοντας το δρόμο, η περίοδος του Χρουτσόφ θεωρήθηκε ως η εποχή που έλιωναν οι πάγοι. Άραγε μια επανάσταση μες στην επανάσταση; Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για το ακριβώς αντίθετο και το μεταίχμιο μιας πολιτικής στροφής που άνοιξε το δρόμο στις δυνάμεις της αντεπανάστασης, που χρειάστηκε πολλά χρόνια για να ξηλώσει τις κατακτήσεις του Οκτώβρη.

Τον Οκτώβρη του ’17 ο Νικίτα Σεργκέγιεβιτς Χρουτσόφ ήταν 23 ετών, αλλά εμφανίζεται ουσιαστικά στο προσκήνιο τα επόμενα χρόνια ως στέλεχος των μπολσεβίκων. Είναι ο επικεφαλής του κόμματος στην Ουκρανία, ενώ στη διάρκεια του πολέμου το κύρος του ανέβηκε κατακόρυφα, έχοντας κομβικό ρόλο στην υπεράσπιση του Στάλινγκραντ. Υπάρχουν διάφοροι αστικοί που σατιρίζουν τη μέχρι προσωπικής του ταπείνωσης πειθαρχία στο Στάλιν, αυτά όμως – ακόμα κι αν μπορούσαν να αποδειχθούν ανήκουν στο πεδίο του πολιτικού κουτσομπολιού.

Αυτά που μπορούμε να συγκρατήσουμε ως ιστορικά στοιχεία είναι: 1) ότι ακόμα και στοιχειωδώς έντιμοι αστοί ιστορικοί παραδέχονται πως η εξουσία ασκούνταν συλλογικά και δεν υπήρχε αρχή ενός προσώπου και 2)ο Χρουτσόφ δεν έδωσε κανένα δείγμα διαφοροποίησης που να μας προϊδεάζει για όσα θα κατήγγειλε αργότερα, κατά την περίοδο της “αποσταλινοποίησης”.

Όλα αυτά αλλάζουν δραματικά μετά το θάνατο του Στάλιν το ’53 και αρχίζουν να γίνονται φανερά μετά το 20ό συνέδριο και τη Μυστική του Έκθεση για τις συνέπειες της προσωπολατρίας στα χρόνια του Στάλιν, που διαβάστηκε την τελευταία μέρα στους συνέδρους και σύντομα “διέρρευσε” στη Δύση. Οι πολιτικές ανατροπές συνεχίστηκα στα επόμενα χρόνια και στο 22ο συνέδριο (1961) με το ιδεολόγημα του “παλλαϊκού κράτους” και το Χρουτσόφ να εξαγγέλλει με μια πομπώδη απλοϊκή υπερβολή – που τον χαρακτήριζε και σε άλλες στιγμές, το πέρασμά στον κομμουνισμό τα επόμενα 20 χρόνια…Οι αλλαγές που συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια, και μετά την καθαίρεσή του, εισήγαγαν στην παραγωγή τα κριτήρια της οικονομίας της αγοράς. Κι όσο αυτονόητη είναι η καταδίκη τους, προσφέρονται για γόνιμο προβληματισμό για τις αιτίες της επικράτησης αυτής της γραμμής, αλλά και τα υπαρκτά ζητήματα – δυσλειτουργίες τις οποίες κλήθηκε να αντιμετωπίσει.

Σημαντικό κεφάλαιο της “αποσταλινοποίησης” με την αποκαθήλωση της σορού του Στάλιν απ’το μαυσωλείο του Λένιν στο πλευρό του Ίλιτς το 1961- ήταν οι εκκαθαρίσεις των προηγούμενων “σταλινικών” ηγεσιών στα περισσότερα αδελφά κόμματα, που έπληξε και το ΚΚΕ με την καθαίρεση και τη διαγραφή του Ζαχαριάδη και πολλών κομματικών μελών στην Τασκένδη, που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας.

Παρά το στιγματισμό των “σταλινικών” μεθόδων απ’το Χρουτσόφ, η αλήθεια είναι πως ο Στάλιν είχε επικρατήσει πολιτικά, μες στο κόμμα, επί κάθε εσωτερικής αντιπολίτευσης, σε πλήρη αντίθεση με το Χρουτσόφ που βασίστηκε στις στρατιωτικές δυνάμεις του Ζούκοφ – του Στρατάρχη της Αντιφασιστικής νίκης – για να εκβιάσει τους δικούς του αντιπάλους και να επιβληθεί.

Σε διεθνές επίπεδο, οι οπορτουνιστικές τάσεις της χρουτσοφικής ηγεσίας εκφράστηκαν μέσα από το σύνθημα της “ειρηνικής συνύπαρξης”, διαστρέφοντας την αρχική του σημασία και τα ιστορικά συμφραζόμενά της την εποχή του Λένιν.

Η γραμμή αυτή ισοδυναμούσε με συμβιβασμό με το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο και ειρηνική διευθέτηση των διαφορών που εκφραζόταν μεταξύ άλλων και με τη δυνατότητα – στρατηγική του ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό για τα δυτικά ΚΚ. Παρόλα αυτά- αν και μόνο αντίθεση δεν υπάρχει τελικά – η επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού εντάθηκε και ο Χρουτσόφι κλήθηκε να διαχειριστεί σημαντικά επεισόδια του λεγόμενου ψυχρού πολέμου, όπως η κρίση των πυραύλων στην Κούβα, το χτίσιμο του τείχους του Βερολίνου το 1961, η εκδήλωση της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία το 1956 κ.ά. Μια πιο γκροτέσκα πτυχή αυτής της σύγκρουσης – που δεν ήταν παράταιρη με την ιδιοσυγκρασία του- ήταν το ξέσπασμά του στον ΟΗΕ, όπου άρχισε να χτυπάει εξοργισμένος το παπούτσι του πάνω στο έδρανο. Ενώ παρεμφερής και συνδεόμενη με το πλέγμα των διεθνών αντιθέσεων και την πολιτική τους ήταν και η ρήξη στις σινο-σοβιετικές σχέσεις, που αποτελεί σημαντικό ξεχωριστό κεφάλαιο, προκαλώντας τη διάσπαση της αρραγούς ενότητας στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, που αντιμετώπιζε ωστόσο σοβαρά προβλήματα και με την επαναστατική διαμόρωση της στρατηγικής του.

Εικάζεται πως οι συνεχιζόμενοι αυτοί κλυδωνισμοί ήταν ο βασικός λόγος για τις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις που οδήγησαν στον αιφνιδιασμό του Χρουτσόφ και την καθαίρεσή του τον Οκτώβρη του ’64 και την αντικατάστασή του απ’το Λεονίντ Μπρέζνιεφ -ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του Χρουτσόφ- όπως ακριβώς ο ίδιος ήταν βασικό στέλεχος της ηγεσίας στα χρόνια του Στάλιν. Παρά τις εκτιμήσεις για επιστροφή στη σταλινική περίοδο, κυρίως από αστική και ευρωκομμουνιστική σκοπιά, δεν παρατηρήθηκε καμία σοβαρή στρατηγική μετατόπιση κι η συνέχεια αυτή πιστοποιήθηκε την επόμενη κιόλας χρονιά, με τις μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν- του νέου σοβιετικού πρωθυπουργού-που σφράγισαν την εισαγωγή κριτηρίων κέρδου στη σοσιαλιστική οικονομία, νοθεύοντας τις βάσεις και το χαρακτήρα της.

Ο Χρουτσόφ πέθανε επτά χρόνια αργότερα στην αφάνεια στις 11 Σεπτέμβρη 1971. Μολονότι η θητεία του συνδέθηκε με σημαντικές στιγμές, όπως η έφοδος του ανθρώπου στο διάστημα και η πρωτοπορία των Σοβιετικών στο συγκεκριμένο τομέα, πέρασε στην ιστορία ως ο μόνος σοβιετικός ηγέτης που καθαιρέθηκε από τα αξιώματά του. Πρόλαβε όμως να ανοίξει το δρόμο για το πνευματικό – πολιτικό του παιδί, το Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που έγινε ο πρώτος ηγέτςη στην ιστορία που υπέγραψε οικειοθελώς τη διάλυση της χώρας της οποίας ήταν πρόεδρος.

Ενώ κατά τραγική ειρωνεία, δυο χρόνια ακριβώς μετά το θάνατό του, θα διαψευδόταν πικρά με την αρνητική πείρα της Χιλής και το τέλος του Αγιέντε, η θεωρία του ειρηνικού περάσματος.