Η Ρόζα Λούξεμπουργκ για την υπόθεση Ντρέιφους

Σαν σήμερα ξεσπάει η διαβόητη υπόθεση Ντρέιφους στη Γαλλία, που συντάραξε τη λεγόμενη Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία για πάνω από μια δεκατία, από το 1894 ως και το 1906. Επίκεντρο της διαμάχης ήταν το πρόσωπο του εβραϊκής καταγωγής λοχαγού του γαλλικού στρατού Άλφρεντ Ντρέυφους. Στις 22 Δεκεμβρίου 1894 ο Ντρέυφους καταδικάστηκε για προδοσία, αφού βάσει της ετυμηγορίας είχε πουλήσει στρατιωτικά μυστικά στους Γερμανούς. Το εμπρηστικό κλίμα που είχε καλλιεργηθεί από ακροδεξιούς και αντισημιτικούς κύκλους, με προεξάρχον το έντυπο La Libre Parole, του Édouard Drumont, αρχικά είχε στρέψει τη γαλλική κοινή γνώμη κατά του λοχαγού, με αποτέλεσμα οι πρώτες απόπειρες αναθεώρησης της καταδίκης περιορίστηκαν στο οικογενειακό περιβάλλον του Ντρέυφους.

Καθώς λίγα χρόνια αργότερα, το 1896, άρχισαν να εμφανίζονται στοιχεία που ενοχοποιούσαν έναν άλλο Γάλλο αξιωματικό, τον Ferdinand Walsin–Esterhazy, ο Ντρέυφους άρχισε να κερδίζει υποστηρικτές, ανάμεσα στους οποίους εκείνος που έμελλε να διαδραματίσει το σημαντικότερο ρόλο στη γαλλική ιστορία ήταν ο Ζωρζ Κλεμανσώ, μετέπειτα πρωθυπουργός της Γαλλίας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Το συντριπτικό βάρος των στοιχείων κατά του Esterhazy οδήγησε στην καταδίκη του για προδοσία από στρατοδικείο το 1898. Τότε είναι που δημοσιεύεται στην εφημερίδα του Κλεμανσώ L‘Aurore και το περίφημο “Κατηγορώ” (J‘accuse) του σπουδαίου συγγραφέα Εμίλ Ζολά, όπου επιτίθεται με δριμύτητα στην επιχείρηση συγκάλυψης εκ μέρους του στρατού. Η επιστολή του οδήγησε μάλιστα σε καταδίκη του μυθιστοριογράφου για λιβελλογραφία.

Η γαλλική κοινωνία είχε ήδη μοιραστεί σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, από τη μια οι υποστηρικτές της αθωότητας του Ντρέιφους, προερχόμενοι από ετερόκλητες πολιτικές δυνάμεις και από την άλλη οι αντίπαλοι του, ομοιογενέστεροι πολιτικά, που θεωρούσαν πως η αναθεώρηση της δίκης θα ισοδυναμούσε με εξασθένηση του αξιόμαχου του γαλλικού στρατού και παραδοχή αδυναμίας στον αντίπαλο.

Το 1898 αποκαλύφθηκε ότι ένα από τα βασικά έγγραφα που είχαν χρησιμοποιηθεί ως τεκμήριο ενοχής ήταν στην πραγματικότητα προϊόν πλαστογραφίας από μέλος της Υπηρεσίας πληροφοριών του στρατού. Την ίδια περίοδο η υπόθεση προκαλούσε ανακατατάξεις στο αστικό πολιτικό σκηνικό, οδηγώντας στο σχηματισμό κυβέρνησης συμμαχίας υπό την ηγεσία των Ριζοσπαστών. Αφότου ένα νέο στρατοδικείο καταδίκασε ξανά το Ντρέιφους το 1899, ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας του απένειμε χάρη. Η αστική αποκατάσταση ήρθε τον Ιούλιο του 1906 στο Εφετείο της πόλης Rennes. Να σημειωθεί ωστόσο πως ως και το 1995 ο Γαλλικός Στρατός απέφυγε να παραδεχτεί δημοσίως την αθωότητα του Ντρέιφους. Σε πολιτικό επίπεδο η σημαντικότερη συνέπεια της υπόθεσης, που χάραξε βαθιά τη γαλλική κοινωνία για πολλά χρόνια ακόμα, ήταν ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους του 1905.

Παρακάτω δημοσιεύουμε επ’ευκαιρίας της επετείου ένα εκτενές απόσπασμα από κείμενο της Ρόζας Λούξεμπουργκ, στο οποίο αναφέρεται στην ενδεδειγμένη στάση των Γάλλων σοσιαλιστών κατά τα γεγονότα, όπου διαφαίνεται μια ήπια είναι η αλήθεια κριτική για την μη πλήρη αξιοποίηση της υπόθεσης προς όφελος της ταξικής πάλης.

Η σοσιαλιστική αρχή της ταξικής πάλης απαιτεί τη δράση του προλεταριάτου οπουδήποτε βρίσκονται τα συμφέροντα του ως τάξης. Αυτό ισχύει για όλες τις συγκρούσεις που διαιρούν την αστική τάξη. Κάθε μεταβολή στη σχέση των κοινωνικών δυνάμεων στην αστική κοινωνία , κάθε αλλαγή στις πολιτικές σχέσεις της χώρας, επηρεάζει, πρώτα απ’όλα την κατάσταση της εργατικής τάξης. Δεν μπορούμε να κάνουμε σαν αδιάφοροι μάρτυρες μπροστά σε όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό της αστικής τάξης, εκτός κι αν ο σοσιαλισμός μπορεί να πραγματοποιηθεί εκτός της αστικής κοινωνίας, για παράδειγμα μέσω της ίδρυσης μιας ξεχωριστής αποικίας σε κάθε χώρα. Μια και δεν έχουμε σκεφτεί όμως να μεταναστεύσουμε, από την αστική στη σοσιαλιστική κοινωνία, αλλά αντιθέτως να ανατρέψουμε την αστική κοινωνία με μέσα δημιουργημένα εντός της ίδιας της κοινωνίας, το προλεταριάτο πρέπει να κάνει προσπάθεια, στην πορεία του προς τα μπρος για τη νίκη, να επηρεάσει όλα τα κοινωνικά γεγονότα σε ευνοϊκή κατεύθυνση. Οφείλει να προσπαθεί να γίνει μια δύναμη που βαρύνει περισσότερο στη ζυγαριά σε όλα τα πολιτικά γεγονότα της αστικής κοινωνίας. Η αρχή της ταξικής πάλης όχι μόνο δεν απαγορεύει, αλλά αντιθέτως επιβάλλει την ενεργή παρέμβαση του προλεταριάτου σε όλες τις πολιτικές και κοινωνικές διαμάχες με οποιαδήποτε σημασία που λαμβάνουν χώρα εντός αστικής τάξης.

Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα την υπόθεση Ντρέιφους, η παρέμβαση του προλεταριάτου σε αυτή την περίπτωση δε χρειάζεται να δικαιολογηθεί είτε από γενικής σκοπιάς, σχετικά με το ζήτημα των ενδοαστικών συγκρούσεων είτε από πλευράς ανθρωπισμού. Γιατί στην υπόθεση Ντρέιφους τέσσερις κοινωνικοί πράγοντες γίνονται αισθητοί που της δίνουν τη σφραγίδα ενός ζητήματος άμεσα συνδεδεμένου με την ταξική πάλη. Αυτοί είναι: ο μιλιταρισμός, ο εθνικισμός-σωβινισμός, ο αντισημιτισμός και ο κληρικαλισμός. Στη γραπτή και προφορική μας προπαγάνδα πάντοτε αντιπαλεύουμε αυτούς τους άμεσους αντιπάλους του σοσιαλιστικού προλεταριάτου εξαιτίας των γενικών μας τάσεων. Θα ήταν λοιπόν τελείως ακατανόητο να μην μπούμε σε πάλη με αυτούς τους εχθρούς ακριβώς όταν το ζήτημα είναι να τους αποκαλύψουμε, όχι ως αφηρημένα στερεότυπα, αλλά μέσω της χρήσης ζωντανών καθημερινών γεγονότων

Αυτή καθαυτή η συμμετοχή των σοσιαλιστών στο κίνημα που προκλήθηκε από την υπόθεση Ντρέιφους δε μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση από τη σκοπιά της ταξικής πάλης. Το ζήτημα μπορεί να αφορά μόνο το πώς αυτής της συμμετοχής. Από αυτή τη σκοπιά, ο ρόλος της σοσιαλιστικής εργατικής τάξης διακρίνεται στον πυρήνα της ουσίας της από το ρόλο των “αναθεωρητικών” (δηλ. όσων ήταν υπέρ της αναθεώρησης της δίκης, σ.τ.Μ) αστικών στοιχείων. Ενώ για τα τελευταία το ζήτημα ήταν μόνο η διόρθωση μιας νομικής δολοφονίας, η υπόθεση έδωσε στους σοσιαλιστές τη σπάνια ευκαιρία να καταστήσουν προφανή την αποσάθρωση της αστικής κοινωνίας. Ενώ τα αστικά στοιχεία αντιδρώντας ως απάντηση προς τα στρατιωτικά επιτελεία, ήθελαν να θεραπεύσουν το στρατό από το απόστημα του με στόχο να τον καταστήσουν ικανό να ζήσει, οι σοσιαλιστές αντιθέτως ήταν υποχρεωμένοι να αντιπαλέψουν το ίδιο το μιλιταριστικό σύστημα στην παρακμή του και να αντιτείνουν το αίτημα για πολιτοφυλακές και εξοπλισμό του λαού.

Η στάση του σοσιαλιστικού κόμματος μπορεί συνεπώς να διαχωριστεί τόσο θεμελιωδώς από εκείνη των αστών υποστηρικτών του Ντρέιφους, ώστε δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να μιλήσουμε για οποιοδήποτε είδος υποστήριξης για τον κόσμο των αστών “αναθεωρητικών” από πλευράς σοσιαλιστών, καθώς οι τλευταίοι βρήκαν σε αυτό την ευκαιρία να διεξάγουν έναν τελείως ανεξάρτητο αγώνα, δηλαδή έναν ταξικό αγώνα με ξεκάθαρα χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν από άλλα τμήματα του κινήματος.

Σε ποιο βαθμό το κίνημα είχε πράγματι αυτό το χαρακτήρα είναι ένα άλλο ερώτημα. Μας φαίνεται ότι από καιρού εις καιρόν η οπτική της αφηρημένης δικαιοσύνης και της υπεράσπισης του Ντρέιφους ως ατόμου τέθηκαν πολύ μπροστά στην προμετωπίδα των συντρόφων μας, και αγνοήσαμε κάπως την προπαγάνδα υπέρ του ζητήματος των πολιτοφυλακών. Ως αποτέλεσμα, το προλεταριάτο απέκτησε λιγότερη ταξική συνείδηση από αυτό που θα μπορούσε. Η κριτική όμως είναι εύκολη, η τέχνη είναι δύσκολη. Και σε κάθε περίπτωση οι Γάλλοι σύντροφοι θα έχουν πολλές ευκαιρίες να αξιοποιήσουν, προς όφελος της ταξικής πάλης, τα διδάγματα της υπόθεσης Ντρέιφους, μόλις όλοι οι σοσιαλιστές της Γαλλίας θα έχουν κατακτήσει την πλήρη σημασία αυτού του κοινωνικού γεγονότος για το προλεταριάτο.

Για την ακρίβεια, η πολιτική σημασία της υπόθεσης Ντρέιφους για μας έγκειται στο ότι η υπόθεση μας έδωσε τη δυνατότητα να φτιάξουμε ένα μεγάλο κίνημα, που συντάραξε όλη τη χώρα, υπόθεση της ταξικής πάλης, κι έτσι μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, διαδώσαμε μεγαλύτερη σοσιαλιστική συνείδηση απ’ ό,τι θα θα μπορούσαμε να έχουμε αναπτύξει σε πολλά χρόνια αφηρημένης προπαγάνδας των αρχών μας.

Γι’ αυτό το λόγο είναι που το κίνημα συμπαρέσυρε στο ακαταμάχητο ρεύμα του τους σοσιαλιστές διαφόρων οργανώσεων. Κι αν το κίνημα υπέρ του Ντρέιφους προκάλεσε μια έντονη αποστροφή σε σοσιαλιστικούς κύκλους, αυτό προέρχεται, κατά τη γνώμη μας, από το πραγματικό, αν και ενστικτώδες, αίσθημα πως καμιά μεγάλη αυθόρμητη κίνηση του γαλλικού προλεταριάτου δε σταματάει στα όρια των διαφορετικών οργανώσεων, αλλά ρισκάρει να τα σαρώσει. Αλλά ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η συγκέντρωση των διασκορπισμένων δυνάμεων του γαλλικού σοσιαλισμού έχει εμφανιστεί ως απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε μεγάλη και ενεργή δράση. Προσωπικό, σε αυτή τη μεγάλη συγκέντρωση των διαφορετικών σοσιαλιστικών δυνάμεων στο ελεύθερο παιχνίδι της καθημερινής πολιτικής πάλης, δε φοβόμαστε τον παραμικρό κίνδυνο για τις αρχές του Μαρξ και του δημοκρατικού σοσιαλισμού, στο βαθμό που έχουν ήδη ριζώσει στη Γαλλία. Δεν υπάρχει καλύτερο σχολείο για τη σοσιαλιστική δημοκρατία από τη μεγάλη και ζωντανή ταξική πάλη απαλλαγμένη από αφηρημένα κλισέ. Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας δε μας επιτρέπει να πιστέψουμε στην ανάπτυξη ενός ζωντανού λαϊκού κινήματος εκπορευόμενου από αφηρημένες φόρμουλες, αντιθέτως, είναι πάνω στην υλική βάση ενός μεγάλου και δυνατού ταξικού αγώνα, που αγκαλιάζει όλο το προλεταριάτο, που θα υψωθεί μια σαφής αντίληψη θεωρίας και αρχών.

[…]

https://www.marxists.org/archive/luxemburg/1899/11/dreyfus-affair.htm

Μετάφραση-Επιμέλεια: Δύσκολες Νύχτες