78 χρόνια από την ίδρυση του ΑΚΕΛ

Στις 14 Απριλίου 1941 γεννήθηκε στη Σκαρίνου το Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΑΚΕΛ).

Μετά την εξέγερση του Οκτώβρη του 1931 στην Κύπρο επιβλήθηκε σκληρή δικτατορία η οποία έμεινε γνωστή με τον τίτλο «Παλμεροκρατία», από το όνομα του κυβερνήτη που την επέβαλε, του σερ Χέρμπετ Ρίτσμοντ Πάλμερ, ο οποίος διαδέχθηκε τον κυβερνήτη Ρόνταλντ Στορς.

Ο σκληρός κυβερνήτης σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ του οποίου το όνομα συνδέθηκε με τη 10χρονη δικτατορία μετά τα Οκτωβριανά (Πηγή φώτο, Wikipedia).

Η βρετανική αποικιακή κυβέρνηση επέβαλε σκληρά μέτρα διακυβέρνησης με απαγορεύσεις, φυλακίσεις, εξορίες και εντοπισμούς. Αμέσως μετά τα Οκτωβριανά εξορίστηκαν δέκα παράγοντες, τρεις κληρικοί, δύο βουλευτές, τρεις άλλοι πολιτευτές και οι δύο ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, το οποίο πλήρωσε ιδιαίτερο τίμημα, αφού το ίδιο το Κόμμα κηρύχθηκε παράνομο.

Ο πόλεμος και η χαλάρωση των μέτρων

Με την έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου κι ενώ ο πόλεμος βρισκόταν σε εξέλιξη, τον Αύγουστο του 1939 διορίστηκε νέος κυβερνήτης ο Γουίλλιαμ Μπάττερσιλλ. Η εξέλιξη του πολέμου και η συμμαχία Ελλάδας και Βρετανίας άλλαξε το κλίμα σε βαθμό που οι Κύπριοι έβλεπαν πιο θετικά τη Βρετανία νιώθοντας ότι τους ένωνε η μάχη εναντίον του ναζισμού. Παράλληλα οι Ε/κύπριοι άφησαν κατά μέρος το πολιτικό ζήτημα (την ένωση με την Ελλάδα) και την επίλυση του αρχιεπισκοπικού ζητήματος, χωρίς όμως να το εγκαταλείπουν αφού μία από τις υποσχέσεις που έλαβαν από τους Βρετανούς ήταν ότι μετά τον πόλεμο θα συζητούσαν το θέμα.

Παράλληλα οι αποικιοκράτες χαλάρωσαν τα μέτρα που αφορούσαν και τη λειτουργία πολιτικών κομμάτων. Αυτό έδωσε την ευκαιρία να ξεκινήσει ξανά η λειτουργία της πολιτικής ζωής με τη δημιουργία κομμάτων, αρχικά του ΑΚΕΛ και στη συνέχεια του Κυπριακού Εθνικού Κόμματος (Κ.Ε.Κ.).

Σκέψεις για την ίδρυση κόμματος

Τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων αξιοποίησε μια ομάδα πολιτών η οποία κατέθεσε αίτημα στον Κυβερνήτη για τη δημιουργία πολιτικού κόμματος, αίτημα το οποίο έγινε αποδεκτό. Πάντως πρέπει να σημειωθεί ότι οι διεργασίες για τη δημιουργία κόμματος ξεκίνησαν από το 1938 σε Λευκωσία, Λεμεσό και Λάρνακα.

Πρωτοπόροι στην προσπάθεια αυτή, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Λύσανδρο Τσιμίλλη, ήταν ο ίδιος, ο Φάνος Ιωαννίδης, δικηγόρος από τη Λευκωσία, ο δικηγόρος Γεώργιος Βασιλειάδης¹ από τη Λάρνακα και ο δικηγόρος και πολιτευτής Φειδίας Ι. Κυριακίδης, από τη Λεμεσό, γιος του βετεράνου πολιτικού Ιωάννη Κυριακίδη, ο οποίος είχε διατελέσει βουλευτής και δημοτικός σύμβουλος της Λεμεσού και ήταν ένας από τα πιο αγαπητά πρόσωπα παγκύπρια και ο μοναδικός άνθρωπος που τα είχε βάλει με τον κυβερνήτη Σερ Ρίτσμοντ Πάλμερ και του κίνησε αγωγή όταν άφησε υπαινιγμούς εναντίον του για τη δράση των Χασαμπουλιών -των Τούρκων συμμοριτών στα τέλη του προηγούμενου αιώνα².

Σκέψεις για τη δημιουργία ενός νόμιμου κόμματος έκανε και η ηγεσία του παράνομου Κ.Κ.Κ. το οποίο έψαχνε τρόπους για να βγει ξανά στη νομιμότητα. Σχετική απόφαση είχε ληφθεί στο 4ο Συνέδριο του κόμματος τον Μάιο του 1940³. Ο Πλουτής Σέρβας, πρώτος Γ.Γ. του ΑΚΕΛ (και μέχρι τότε Γ.Γ. του παράνομου Κ.Κ.Κ.) αναφέρει ότι η πρωτοβουλία ανήκε στον μικροαστό δικηγόρο Γιώργο Βασιλειάδη. Και προσθέτει ότι «την οργάνωση ενός νόμιμου προοδευτικού κόμματος, που μέσα σ’ αυτό θα εντάσσονταν όλοι οι κομουνιστές και όπου το ΚΚΚ, με τους παράνομους οργανισμούς και μηχανισμούς του, θα διοχέτευε και υλοποιούσε τις αποφάσεις του… καθόλου δεν δυσκολεύτηκε η Κ.Ε. του ΚΚΚ να αποδεχθεί τις νέες σκέψεις και γρήγορα ενήργησε»⁴.

Η ίδρυση του ΑΚΕΛ και η διάλυση του ΚΚΚ

Η ιδρυτική συνέλευση του ΑΚΕΛ έγινε στις 14 Απριλίου 1941 στη Σκαρίνου και ανάμεσα στους ιδρυτές του υπήρχαν μέλη του ΚΚΚ. Στην ιδρυτική συνέλευση έλαβαν μέρος περίπου 40 πρόσωπα. Σημειωτέον ότι το ΚΚΚ εξακολουθούσε να βρίσκεται στην παρανομία και συνυπήρχε με το ΑΚΕΛ μέχρι το 1944, έχοντας τον ίδιο Γενικό Γραμματέα, τον Πλουτή Σέρβα.

Το ΑΚΕΛ αγκάλιασε όλο το φάσμα του λαού κι έδωσε βήμα και λόγο και στους ανθρώπους του Πολιτισμού, όπως οι Τ. Ανθίας και Θ. Πιερίδης.

Το 5ο συνέδριο του ΚΚΚ, τον Νοέμβριο του 1944, αποφάσισε τη συγχώνευση των δύο κομμάτων. Ουσιαστικά διαλύθηκε το ΚΚΚ και η αριστερά στην Κύπρο συνέχισε με μοναδικό εκπρόσωπο το ΑΚΕΛ. Έτσι, το ΑΚΕΛ θεωρείται ότι αποτελεί διάδοχο του ΚΚΚ.

Το συνέδριο της Σκαρίνου εξέλεξε την Κ.Ε. του κόμματος και ενέκρινε το καταστατικό και το πρόγραμμα του κόμματος. Αποφάσισε ανάμεσα σ’ άλλα τη συγκρότηση χωρίς καθυστέρηση επαρχιακών καθοδηγήσεων σε όλες τις επαρχίες και έντονη οργανωτική δουλειά για ίδρυση κομματικών ομάδων σε όλες τις πόλεις⁵. Το νέο κόμμα ουσιαστικά ελεγχόταν από τα στελέχη του ΚΚΚ και το 1943, «όταν διαπιστώσαμε ότι το ΑΚΕΛ, στα πρώτα τρία χρόνια, ανδρώθηκε και αναπτύχθηκε ικανοποιητικά παντού σ’ όλη την Κύπρο και έχει ικανή ηγεσία, γι’ αυτό και αποφασίσαμε να εισηγηθούμε τη διάλυση του ΚΚΚ»⁶.

Το πρόγραμμα δράσης

Το ΑΚΕΛ ακολούθησε ηπιότερη τακτική και ρητορική από το ΚΚΚ. Το νέο κόμμα είχε εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης και τον Οκτώβριο του 1941 αριθμούσε 1.300 μέλη. Η οργάνωσή του ήταν βασισμένη σε πρωτόγνωρα πρότυπα για την Κύπρο. Το πρώτο πρόγραμμα και καταστατικό του ΑΚΕΛ ανέφερε ότι το κόμμα ήταν «το κόμμα των εργατών, των εργαζομένων αγροτών και των εργαζομένων στρωμάτων των κυπριακών πόλεων», με σκοπό «την κατάκτηση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης και του εργαζόμενου λαού των πόλεων και της υπαίθρου, για την εφαρμογή στην Κύπρο ενός απόλυτα δημοκρατικολαϊκού διακυβερνητικού συστήματος, που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εργατών και του εργαζομένου λαού και να εξασφαλίζει την άνθιση και την ευδαιμονία στη νήσο»⁷.

Στα πρώτα κείμενα του νέου κόμματος εντοπίζονται μαρξιστικές-λενινιστικές επιρροές («πρεσβεύει στις αρχές της λαϊκής Δημοκρατίας») αλλά και πιο μετριοπαθείς θέσεις («Το ΑΚΕΛ σαν κόμμα ρεαλιστικό, θα ρυθμίζει τη δράση του και τις ενέργειές του πάνω στην κυπριακή πραγματικότητα και τις διαγραφόμενες προοπτικές»). Στα επόμενα χρόνια, το κόμμα ριζοσπαστικοποιήθηκε στο ζήτημα του πολιτικού συστήματος και στο εθνικό πρόβλημα, και στο καταστατικό του 1946 αναφερόταν ως τελικός σκοπός «η ανοικοδόμηση της σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής κοινωνίας» και «ότι στο σημερινό στάδιο -κάτω από συνθήκες εθνικής υποδούλωσης του κυπριακού λαού- το ΑΚΕΛ βάζει στην πρώτη γραμμή τον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση του λαού, την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα»⁸.

Η δράση του νέου κόμματος

Το νέο κόμμα ανέπτυξε αμέσως έντονη δραστηριότητα σε όλους τους τομείς, ενώ ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην οργάνωση. Ενδεικτική είναι η αναφορά του Γρηγόρη Σπύρου για το πώς έδρασε το κόμμα στην επαρχία Λευκωσίας.

Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου αναδείχθηκε σε ιστορική φυσιογνωμία τόσο για το ίδιο το ΑΚΕΛ όσο και για την Κύπρο.

«Εμείς στην περιοχή Λακατάμειας, είχαμε ήδη από το 1940 τον βασικό πυρήνα των κομματικών μελών του ΚΚΚ. Πάνω Λακατάμεια, Στρόβολος και Τσέρι, είχαμε ιδρύσει τους Μορφωτικούς Συλλόγους και από το δεύτερο μισό του 1941 η οργάνωση των νόμιμων ομάδων του ΑΚΕΛ ήταν γεγονός.

Στη συνέχεια, με την αξιοποίηση των στελεχών, οργανώσαμε ομάδα επιθεωρητών καθοδηγητών, την οποίαν αποτελούσαν οι σ. Χαμπής Γρούτας, υπεύθυνος, Στέλιος Τσιαρτσιάζης, Χριστόδουλος Χ”Οδυσσέα, Γρηγόρης Σπύρου, Γιάννης Ορφανός, Χρύσανθος Αγγελίδης, Κώστας Χριστοδούλου και Πολύδωρος Ορφανίδης. Χωρίς καθυστέρηση οργανώσαμε επανειλημμένες εξορμήσεις –με τα ποδήλατα φυσικά– στα ανοργάνωτα χωριά της περιφέρειας Δευτεράς, Ψημολόφου, Ανάγυιας, Εργατών, Πέρα Ορεινής, Καμπιών και Αναλυόντα, εκτός των χωριών Επισκοπειό, Πολιτικό και Καπέδες, γιατί οι τοπικές συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές, και πετύχαμε μέσα στο 1942 να ιδρύσουμε κομματικές ομάδες και Μορφωτικούς Συλλόγους σ’ όλα τα προαναφερθέντα χωριά.

Για λόγους ιστορικούς θα πρέπει να αναφέρω ότι παρόμοια οργανωτική δραστηριότητα αναπτύχθηκε και σε όλες τις άλλες περιοχές και επαρχίες. Έτσι το 1941-42, το ΑΚΕΛ πέτυχε ουσιαστικά την πλήρη οργανωτική του συγκρότηση σ’ όλες τις επαρχίες, ίδρυσε στα πλείστα βασικά χωριά κομματικές ομάδες και Μορφωτικούς Συλλόγους και στρατολόγησε χιλιάδες μέλη στις γραμμές του, τα οποία έπιασαν δουλειά και ανέλαβαν το καθήκον προώθησης των στόχων του κόμματος»⁹.

Όλα τα μετέπειτα χρόνια που ακολούθησαν το ΑΚΕΛ βρέθηκε στην πρωτοπορία των κοινωνικών και εργατικών αγώνων του κυπριακού λαού, δίνοντας κερδοφόρες μάχες τόσο με το επιτόπιο κεφάλαιο όσο και με την αποικιοκρατική πολιτική. Στο πολιτικό επίπεδο βρισκόταν με σύνεση και αγωνιστικότητα στην πρωτοπορία του αγώνα και υπέστη διώξεις και πολεμική τόσο από την κυπριακή Δεξιά όσο και από την ίδια την αποικιοκρατία.

Γι’ αυτές τις πτυχές θα αναφερθούμε σε άλλα σημειώματα.

¹ Λίγο καιρό αργότερα ο Βασιλειάδης εγκατέλειψε το ΑΚΕΛ και διορίστηκε στη θέση του προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Ήταν μάλιστα και πρόεδρος του Δικαστηρίου που καταδίκασε σε φυλάκιση τα μέλη της Παγκύπριας Συντεχνιακής Επιτροπής το 1945. Επίσης, αργότερα ήταν επικεφαλής της ΕΣΕΑ, της πολιτικής πτέρυγας της ΕΟΚΑ Β’.

² Π. Παπαδημήτρη, «Κύπρος ηλεκτρονικό αρχείο», http://www.papademetris.net/index.php?option=com_content&view=article&id=1219:s-662&catid=118:1939-1944-3&Itemid=115.

³ Δοκίμιο Ιστορίας ΚΚΚ-ΑΚΕΛ, μέρος 1ο, σελ. 91.

⁴ Πλ. Σέρβα «Κυπριακό-Ευθύνες», τόμος 1ος, σελ. 119 και Φιφή Ιωάννου «Αριστερά και Κυπριακό», σελ. 19, 20.

⁵ Γρηγόρη Σπύρου «Μνήμες ζωής ενός ΑΚΕΛιστή, βιώματα και εμπειρίες 65 χρόνων», σελ. 26.

⁶ Στο ίδιο, σελ. 27.

⁷ Οι ιδεολογικές αναφορές ήταν πολύ προσεκτικά διατυπωμένες διότι παραμόνευε η σπάθα του αποικιακού νόμου που εύκολα θα μπορούσε να θέσει το κόμμα στην παρανομία.

⁸ Π. Παπαπολυβίου «ΑΚΕΛ: Τα πρώτα βήματα (Απρίλιος 1941)», Φιλελεύθερος 16 Απριλίου 2016.

⁹ Γρηγόρη Σπύρου, σελ. 27.

Άρθρο του Μιχάλη Μιχαήλ στη ΧΑΡΑΥΓΗ